توسعه صنعت خودرو در روسیه

تهیه و تنظیم: محمدرضا خدرلو

khederlou@gmail.com

 

پس از انقلاب سال 1917 روسیه و تشکیل نظام کمونیستی‏، توجه به کشاورزی و صنعت در دستور کار سیاستمداران اتحاد جماهیر شوروی سابق قرار گرفت. لزوم اتکا به داخل و اختلاف‌های سیاسی و عقیدتی شدید با بلوک غرب باعث تشدید رقابت و توجه به توسعه صنایع این کشور شد. با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی و تشکیل جمهوری‌های مستقل، روسیه نیز به عنوان یک کشور صنعتی و بزرگ اعلام استقلال کرد. اقتصاد روسیه در طول سال‌های گذشته توسعه قابل توجهی یافته اما هنوز فاقد ثبات کامل است. تجربه و تاریخ نشان داده است کشوری مانند روسیه تنها در شرایطی می‌تواند به حیات و توسعه همه جانبه خود ادامه دهد که به ملت خود اتکا داشته باشد. اگرچه در طول برخی از مقاطع مختلف تاریخی، روسیه تضعیف شده و حتی به فروپاشی نیز رسیده است، با توجه به وقایع سال‌های گذشته و علایم و نشانه‌های موجود می‌تواند به تثبیت موقعیت آن کشور و ثبات آتی روسیه امیدوار بود. نباید فراموش شود که روسیه یکی از کشورهای صنعتی جهان است و از نظر ذخایر انرژی در بهترین وضعیت ممکن قرار دارد. دولتمردان کاخ کرملین به رشد اقتصادی 4 تا 6 درصدی می‌اندیشند اما حقیقت آن است که اقتصاد روسیه وضع چندان مطلوبی ندارد و بسیار ضعیف است. نظام سیاسی کشور نیز توسعه چندانی نیافته است و دستگاه‌های حکومتی عملکرد رضایت بخشی ندارند و بیشتر بخش‌های اقتصادی روسیه غیر رقابتی است. مبارزه با فقر روند آهسته‌ای دارد و جمعیت کشور روز به روز در حال کاهش و تضعیف است. اوضاع بین‌المللی بسیار پیچیده شده و رقابت در عرصه اقتصادی جهان به شدت افزایش یافته است.

کشورهای همسایه روسیه همگی از توسعه اقتصادی بسیار خوبی برخوردارند. باید این واقعیت را نیز پذیرفت که در دنیای رقابتی امروز، سهم روسیه از بازارهای جهانی رو به کاهش است و در صورتی که فرصت مناسبی پیش آید، کشورهای دیگر با اعمال فشار خواهند کوشید مسکو را از صحنه اقتصاد بین‌المللی خارج کنند. توانمندی و پیشرفت‌های قبلی این کشورها اکنون به نیرو و عامل تحرک آنها در مباحث مربوط به جغرافیای سیاسی بدل شده است. یکی از تهدیدهای مهم داخلی، کاهش شدید نرخ رشد جمعیت و افزایش مرگ و میر مردم روسیه به میزان 10 درصد است. میانگین نرخ امید به زندگی نیز به شدت کاهش یافته و به 64 سال رسیده است و منابع انسانی کشور در معرض تهدیدی همه جانبه قرار دارند.

مواد مخدر، ایدز، مسمومیت، جنایت، تصادفات رانندگی و عواملی مانند آن مهمترین دلایل مرگ روس‌هاست. در عرصه جهانی سازی نیز باید گفت برخلاف تفکرات نظام کمونیستی، در دنیای کنونی هیچ کشوری نمی‌تواند در انزوا و تنهایی به حیات و توسعه اقتصادی و بقای خود بیندیشد. یکی از افتخارات اخیر دولت روسیه آن است که برای اولین بار توانسته ظرف 50 سال گذشته جلوی واردات گندم را با افزایش تولید بگیرد. صادرات نفت و گاز و محصولات وابسته به آن 18 درصد افزایش یافته است و روسیه امروزی یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفت و گاز جهان به شمار می‌آید. به این ترتیب علاوه بر ایجاد درآمد، برای 4 میلیون نفر نیز اشتغال ایجاد شده است. با این همه باید اعتراف کرد که هنوز 25 درصد از مردم کشور زیر خط فقر زندگی می‌کنند.

 

صنعت خودرو

دولت فدرال روسیه در سال 1998 کلیات طرح توسعه صنعت خودروی کشور تا سال 2005 را مورد بررسی و تصویب قرار داد. براساس این طرح، میزان عرضه خودرو به بازار داخلی روسیه در سال 2005 باید به رقم 85/1 میلیون دستگاه در سال می‌رسید که سهم خودروهای خارجی بین 25 تا 30 درصد اعلام شد. همچنین می‌بایست 65 هزار دستگاه اتوبوس به بازار عرضه می‌شد که سهم واردات 10 هزار دستگاه و سهم تولید داخلی 55 هزار دستگاه در نظر گرفته شده بود.

به اعتقاد کارشناسان، مهمترین هدف از تصویب طرح مذکور ارتقای سطح رقابتی صنعت خودروی روسیه برای حضور مؤثرتر در بازارهای داخلی و بین‌المللی بوده است. صنایع خودروسازی روسیه متشکل از هفت شرکت اصلی و بزرگ است که در مجموع 3666 شرکت و کارخانه تولیدی را در بر می‌گیرد. تولیدکنندگان داخلی خودرو از دولت خواسته‌اند سطح عوارض واردات خودرو را بین 25 تا 30 درصد نگه دارد تا به این ترتیب حمایت‌های لازم از صنایع داخلی صورت گیرد. براساس آمار منتشر شده، به دلیل وجود تقاضای چشمگیر برای انواع خودرو در روسیه، این کشور در سال 2004 به عنوان یکی از 10 بازار بزرگ خودرو در جهان مطرح بوده است. در همین سال بالغ بر 3/1 میلیون دستگاه به بازار این کشور عرضه شد.

به گفته برخی از کارشناسان مسائل خودرو، میزان خودرو در بازار روسیه در سال 2014 میلادی به 3/2 میلیون دستگاه خواهد رسید و گویای رشد سریع این بازار است. این گروه از کارشناسان می‌گویند روسیه پس از کشور چین سریع‌ترین بازار رو به رشد خودرو را در اختیار دارد. در چنین شرایطی طبیعی است شرکت‌های بزرگ بین‌المللی این بازار را مد نظر داشته باشند و بالطبع صنعت خودروسازی جهان نیز به نوبه خود از این رشد و توسعه منتفع خواهد شد.

همچنین پیش‌بینی می‌شود تا سال 2014 نزدیک به 60 درصد از کل خودروهای تولید شده توسط خودروسازان جهان در این بازار به فروش برسد. در حال حاضر بسیاری از تولیدکنندگان بین‌المللی، انواع خودروهایشان را در این کشور مونتاژ می‌کنند. به عنوان نمونه شرکت‌های فورد، کیا موتورز، رنو، تویوتا، دایملر کرایسلر، فولکس واگن و جنرال موتورز با احداث کارخانه‌های خودروسازی در خاک روسیه به تولید مشغول‌اند.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

مهمترین تولیدکنندگان داخلی خودرو در روسیه عبارتند از شرکت‌های آوتوواز، مسکویچ، گاز، زیل، کاماز، اواز، کراز، ولگا، لادا، اورال آز، ایژماش، لیاز و نسام اسکشینا.

با توجه به میزان تقاضا در این بازار، امکان دارد بسیاری از شرکت‌های خودروسازی به حضور در این کشور تمایل پیدا کنند. بر این اساس شرکت ایران خودرو نیز به ساخت سمند در روسیه متمایل شده است. از لحاظ رعایت استانداردهای بین‌المللی تولید نیز باید گفت حدود 45 درصد قیمت کل قطعات تولید شده در روسیه مشمول استانداردهای جهانی است. به همین دلیل نوسازی این صنعت و خرید فناوری و تجهیزات جدید لزوم افزایش سرمایه‌گذاری در این کشور را افزایش داده است. خودروسازان روسیه برای رسیدن به سطح مطلوبی از استانداردهای مورد نیاز باید به واردات لوازم و دستگاه‌های جدید اقدام کنند.

به اعتقاد کارشناسان، صنعت خودروسازی روسیه برای ادامه توسعه و پیشرفت خود به دو عامل اصلی نیاز مبرم دارد: نخست، تببین راهبردهای عملی و ایجاد مدیریت هدفمند برای صنعت خودرو و دوم، تثبیت اوضاع اقتصادی و بهبود اوضاع برای تسهیل فعالیت‌های مرتبط با صنعت به ویژه صنعت خودرو. از سوی دیگر باید توجه کرد که به دلیل فراهم بودن بسیاری از شرایط لازم، روسیه به صورت بالقوه توان تولید و صادرات انواع خودرو و لوازم یدکی به سایر بازارهای بین‌المللی را دارد. روس‌ها امیدوارند صنعت خودروی کشورشان تا سال 2014 سالانه 6 درصد رشد تولید را تجربه کند.

 

بازار خودرو

گروهی از پژوهشگران آلمانی در شهر مونیخ ضمن بررسی بازار روسیه به این نتیجه رسیده‌اند که بازار روسیه این قابلیت را دارد تا در 10 سال آینده به یکی از پیشروترین بازارهای جهان تبدیل شود. براساس نتایج این تحقیق که به طور مشترک از سوی شرکت مشاوره‌ای رولاند برگر، اتحادیه تولیدکنندگان خودرو در آلمان و کمیته روابط بازرگانی آلمان صورت گرفته، تعداد خودروهای نو که در سال 2004 وارد بازار روسیه شده‌اند 3/1 میلیون دستگاه بوده است و پیش‌بینی می‌شود این رقم تا سال 2008 به 2 میلیون دستگاه و در سال 2014 به 3/2 میلیون دستگاه برسد. همچنین تعداد واردات خودرو از 300 هزار دستگاه در سال 2004 به 700 هزار دستگاه در سال 2014 افزایش خواهد یافت. در طول این دوره تعداد خودروهای خارجی تولید شده در خاک روسیه نیز از 100 هزار دستگاه به 800 هزار خواهد رسید.

این پژوهشگران معتقدند سرعت انطباق صنعت خودروسازی روسیه با استانداردهای خودروسازان غربی فقط به شرایط اقتصادی آن کشور بستگی دارد. گفتنی است خودروسازان خارجی تنها در سال 2005 تعداد 572 هزار دستگاه خودرو در روسیه به فروش رساندند که در مقایسه با سال 2004 افزایش چشمگیری داشته است. دولت روسیه در ماه آوریل سال 2006 با 10 شرکت بین‌المللی تولیدکننده خودرو وارد مذاکره شد تا بتواند برای سرمایه‌گذاری و تولید در روسیه به توافق برسد. سال 2005 در روسیه سال خودروی لوگان بود چون بیشترین تقاضا برای این خودرو وجود داشت. شرکت رنوی فرانسه نیز با آگاهی از این موضوع که هزینه تولید لوگان در روسیه 15 درصد ارزانتر است، به احداث کارخانه‌ای در شهر مسکو اقدام کرد. این کارخانه نیازهای بازار روسیه را تأمین می‌کند. سال 2006 نیز سال بخت و اقبال شورولت‌های ساخت اکراین است که حدود 10 هزار دلار قیمت دارند و با استقبال خوبی رو به رو شده‌اند.

کره‌ای‌ها نیز در عرصه خودروسازی سیاست متفاوتی را در بازار روسیه دنبال می‌کنند. با توجه به ارزانتر بودن هزینه استفاده از کارخانه‌های موجود در روسیه، خودروهای کره‌ای‏، بدون سرمایه‌گذاری و با صرفه‌جویی بیشتر تولید و وارد بازار می‌شوند. به عنوان نمونه هزینه راه‌اندازی یک خط تولید خودرو برای شرکت فورد در روسیه 150 هزار دلار است؛ در حالی که کره‌ای با نصف این هزینه تولید می‌کنند.

مطابق آخرین گزارش‌های منتشر شده در نیمه اول سال 2006 تعداد 400 هزار دستگاه انواع خودروهای خارجی در روسیه به فروش رسیده است؛ این در حالی است که در تمام طول سال 2005 تنها 575 هزار دستگاه خودروی خارجی فروخته شد و به این ترتیب از نظر تعداد سال 2006 نسبت به سال گذشته پررونق‌تر خواهد بود و رکورد تازه‌ای در این زمینه به ثبت خواهد رسید. نکته بسیار مهم این است که تعداد خودروهای فروخته شده به صورت سالانه تغییر می‌کند که این تغییر بسیار متفاوت است. به عنوان نمونه فروش مرسدس بنز نسبت به سال 2005 حدود دو برابر افزایش یافته و بی ام و نیز دست کم 150 درصد افزایش فروش را شاهد بوده است.

آگاهان مسائل خودرو در روسیه اعتقاد دارند ظرف کمتر از یک دهه آینده تعداد خودروهای تولید شده در این کشور سالانه به طور متوسط 100 هزار دستگاه افزایش خواهد یافت. نکته دیگر، گرایش شدید روس‌ها به خودروهای غربی است که دلیل تقویت حضور شرکت‌هایی از اروپا و امریکا ظرف سال‌های گذشته بوده است. لازم به یادآوری است در سال 2004 ورود تعداد 900 هزار دستگاه انواع خودروهای خارجی در این کشور به ثبت رسید.

 

بهینه سازی کارخانه‌های خودروسازی

خودروسازان روسیه برای رسیدن به سطح قابل قبولی از استانداردهای صنعتی و افزایش توان فنی به بهینه سازی کارخانه‌ها، تهیه و تأمین دستگاه‌های جدید و واردات فناوری روز از خارج نیاز دارند. از طرفی تشکیل شرکت‌های مشترک و سرمایه‌گذاری مشترک با تولیدکنندگان بین‌المللی می‌تواند سرعت رشد این صنعت و نیل به استانداردهای لازم را افزایش دهد. مطابق تحقیق پژوهشگران آلمانی 72 درصد از شرکت‌های فعال در روسیه، همکاری با طرف‌های خارجی را مؤثرترین راه برای سرعت بخشیدن به بهینه سازی و رشد این صنعت دانسته‌اند. به این ترتیب هر دو طرف از مزایای همکاری مشترک برخوردار خواهند شد. روس‌ها به فناوری و استانداردهای روز خواهند رسید و طرف‌های خارجی آنها نیز خواهند توانست مشتریان روس و بازار فروش خودرو را در این کشور در اختیار بگیرند.

در سال 2002 کشور آلمان در بخش تحقیق و توسعه به ازای هر دستگاه خودروی تولید شده 2343 یورو سرمایه‌گذاری کرد؛ در حالی که سرمایه‌گذاری روس‌ها در این زمینه 465 یورو بود. این رقم وقتی ارزش واقعی خود را نشان می‌دهد که با برخی کشورهای اروپایی مقایسه شود. به این منظور می‌توانید به جدول زیر مراجعه کنید.

 

 

 

 

 

 

 

در حالی که شرکت‌های بزرگ تولیدکننده خودرو در سطح جهان به طور متوسط حدود 5 درصد از کل درآمد حاصل از فروش خود را صرف تحقیق و توسعه می‌کنند، این رقم در روسیه تنها یک درصد است و این موضوع مسؤولان را مصمم کرده است که در جهت افزایش آن گام بردارند.

 

سرمایه‌گذاری

همان گونه که پیشتر نیز بیان شد، یکی از نیازهای اساسی صنعت خودروی روسیه، سرمایه‌گذاری است. این صنعت برای رشد و شکوفایی بیشتر و رسیدن به استانداردهای مورد نظر به سرمایه‌گذاری و جذب فناوری روز نیاز دارد. در حال حاضر فراوانی خودرو در روسیه 157 دستگاه به ازای هر 1000 نفر است؛ در حالی که این رقم در لهستان 250 دستگاه است. افزایش ضریب استفاده از خودرو در روسیه و افزایش اشتغال یکی از انگیزه‌های مهم در جذب سرمایه‌گذاری بیشتر در صنعت خودروسازی روسیه است.

کارشناسان اقتصادی اعتقاد دارند برای سرمایه‌گذاری در صنعت خودروی روسیه باید ملاحظات زیر در نظر گرفته شود:

1- آینده محور و بلندمدت بودن سرمایه‌گذاری

2- وجود طرح روشنی از خط‌مشی تجاری و جزئیات تولید و فروش

3- دسترسی آسان به مشتریان داخلی روسیه و مدیران و تصمیم‌گیران اقتصادی

4- معرفی ساختار و نظام مدیریتی متمایز و ویژه

5- درک و احترام به فرهنگ روسی

6- پرهیز و جلوگیری از ایجاد ساختارهای کاری نامتناسب با سرمایه‌گذاری

7- بررسی نیازهای مشتریان و توجه به سلیقه بازار

 

واردات خودرو

مردم روسیه به خرید خودروهای خارجی تمایل بسیاری دارند. این خودروها یا به صورت مونتاژ در داخل خاک روسیه تولید می‌شوند و به دست مصرف کننده می‌رسند و یا به صورت آماده از سایر کشورها وارد روسیه می‌شوند. افزایش چشمگیر قیمت جهانی نفت در سال‌های اخیر‏، افزایش قدرت خرید و تقاضا برای خودرو را در پی داشته است. از سوی دیگر میانگین قیمت هر دستگاه خودروی خارجی نیز با 10 درصد افزایش در سال 2004 به 21500 دلار رسید؛ در حالی که متوسط قیمت خودروی ساخت روسیه 5 هزار دلار بود. همچنین شرکت تویوتا در میان صادرکنندگان خودرو به روسیه مقام اول را داراست.

براساس آمار دولتی روسیه، در سال 2003 بالغ بر 13 میلیارد دلار خودروی نو و 4 میلیارد دلار خودروی دست دوم خارجی وارد روسیه شد.

 

منابع: سخنرانی ولادیمیر پوتین در مجلس فدرال روسیه 2004 / شرکت مشاوره‌ای رولاندبرگر آلمان / روزنامه /20/April/2006 RIA Novosti