hc8meifmdc|2010A6132836|Articlebsfe|tblEssay|text_Essay|0xfbff584702000000c00b000001000200

عملکرد پنج ساله صنعت خودروی ایران

محمدرضا خدرلو / khederlou@gmail.com

فرایند توسعه اقتصادی در جمهوری اسلامی ایران در طول 30 سال گذشته بیانگر فراز و نشیب و شوک‌های مثبت و منفی بسیاری بوده است. دهه 60 و 70 میلادی سرآغاز افزایش درآمدهای ارزی ایران بود و افزایش ناگهانی بهای نفت در بازارهای جهانی باعث شد کشور به عنوان یکی از بزرگترین تولیدکنندگان نفت، بودجه لازم برای پیشبرد برنامه‌های اقتصادی خود را در اختیار داشته باشد و به عبارتی با رشد و توسعه قابل توجهی رو به رو شود. مهمترین پیامد این تحول، افزایش نرخ تولید ناخالص داخلی بود؛ به گونه‌ای که بین سال‌های 1969 تا 1977 نرخ رشد اقتصادی ایران سالانه 10 درصد گزارش شده است. در این دوره میل به احداث کارخانه مونتاژ خودرو در ایران باعث عقد قرارداد با شرکت انگلیسی تالبوت و تأسیس شرکت ایران ناسیونال شد که معروفترین خودروی ایرانی یعنی پیکان را به بازار عرضه کرد.

از سال 1977 تا 1997 نیز شرایط خاصی بر اقتصاد ایران حاکم شد. به عنوان نمونه در سال 1980 بهای نفت در بازارهای جهانی به 35/39 دلار رسید اما رفته رفته سیر نزولی پیدا کرد تا این که در سال 1988 به 30/13 دلار سقوط کرد. در همین سال نرخ تولید ناخالص داخلی به 7/8- درصد رسید که بدترین سال از لحاظ رشد اقتصادی بود. البته نیازی به یادآوری این نکته نیست که قیمت نفت در بازارهای بین‌المللی در سال 1997 به حدود 7 دلار رسیده بود.

در حال حاضر اقتصاد کشور در مقایسه با سال‌های دهه 80 در برابر شوک‌های اقتصادی خارجی مقاوم‌تر شده و اشتغالزایی، توسعه فناوری و پایبندی به ارزش‌های ملی در بهره‌برداری از منابع طبیعی کشور به رونق و بهبود عملکرد اقتصادی جمهوری اسلامی ایران انجامیده است.

وجود شرایط رقابتی در زمینه کیفیت و بهای کالا در اقتصاد بین‌المللی، باعث شده است تصمیم‌گیران اقتصادی در کشور نیز درک قابل قبولی از لزوم بهره‌گیری از صنایع و فناوری‌های نوین داشته باشند. به این ترتیب بسیاری از کالاهای صنعتی که پیش از این از بازارهای خارجی تهیه و وارد کشور می‌شد، در داخل تولید می‌شود و خودرو نیز یکی از محصولاتی است که مشمول این فعل و انفعالات اقتصادی شده است.

تغییر جهت‌گیری اقتصادی و گرایش به سوی ورود به بازارهای صادراتی مستلزم آن است که بخش صنعت خود را با شرایط و معیارهای رقابتی منطبق کند. برخی از این معیارها عبارتند از: رعایت استانداردهای بین‌المللی، پایین آوردن قیمت تمام شده محصول، به کارگیری فناوری پیشرفته، التزام به کنترل دقیق کیفیت کالاهای تولیدی و بهبود روش‌های بسته‌بندی کالا. مخلص کلام این که بازسازی بخش صنعت و نیل به اهداف آن نیازمند افزایش توان رقابتی صنایع تولیدی به ویژه صنایع خودروسازی است. باید به خاطر داشت که از سال 1995 یعنی سال تأسیس سازمان تجارت جهانی و تعیین رژیم نوین تجاری در جهان، قواعد و قوانین بازی تجارت در جهت آزادسازی اقتصادی در حال تغییر بوده و توسعه صادرات و خروج از نظام اقتصاد تک محصولی و همچنین پیوستن به سازمان جهانی تجارت از اولویت‌های اقتصادی بیشتر کشورهای جهان از جمله جمهوری اسلامی ایران شمرده شده است. شاید توسعه صنعت خودروی ایران و روند صعودی تولید خودرو و لوازم یدکی از راهبردهای مورد نظر و مؤثر در این بخش باشد.

یکی از سیاست‌هایی که در سال‌های اخیر مورد توجه قرار گرفته، تولید کالاهای وارداتی مانند خودرو در داخل کشور است. این کار با هدف قطع وابستگی به واردات و تأمین نیاز در داخل کشور انجام می‌گیرد. دوران جنگ تحمیلی و تحریم اقتصادی کشور نیز از جمله عوامل رشد و توسعه صنعت قطعه سازی در ایران به شمار می‌آید.

فعالیت در چنین فضایی ایجاب می‌کرد درصد بیشتری از نیازهای صنعتی کشور از منابع داخلی تهیه و تأمین شود. به هر حال لازمه ادامه این سیاست، همکاری با تولیدکنندگان بین‌المللی، واردات و استفاده از فناوری‌های نوین، حمایت از صنایع و بازارهای داخلی در مقابل شوک‌های اقتصادی و واردات کالاهای ضروری با کیفیت و فناوری بالاست. به این منظور می‌توان از ابزارهای مناسبی مانند وضع تعرفه واردات کالا، ایجاد موانع غیرتعرفه‌ای، محدودیت یا ممنوعیت واردات، کنترل بازار ارز و یا اعمال سیاست چند نرخی کردن قیمت ارز بهره گرفت.

به این ترتیب به صنایع نوپا به ویژه خودروسازان اجازه داده می‌شود توسعه را تجربه کنند و ضمن حفاظت از صنایع داخلی در مقابل رقبای خارجی، رشد اقتصادی بیشتر نیز مقدور خواهد شد. در کنار این قضیه می‌توان در کوتاه مدت یا حتی میان مدت به ایجاد فرصت‌های شغلی و درآمدزایی نیز کمک کرد اما نباید از این حقیقت انکارناپذیر غافل ماند که ادامه چنین روندی زیان‌های خاص خود را به دنبال دارد. کاهش سطح رفاه، تنزل کیفیت کالاهای تولید داخل، کاهش نرخ عمومی دستمزدها و پایین آمدن سطح زندگی از بدیهی‌ترین آثار منفی پیروی از چنین سیاست‌هایی در بلندمدت است. (1)

اهمیت خودروسازی در ایران

صنعت خودرو به عنوان یکی از بخش‌های پیشرو توانسته است نقش مؤثری در اقتصاد از طریق ایجاد ارتباط‌های پسین و پیشین با زیربخش‌های اقتصادی مانند صنایع فلزی، نساجی، شیمیایی و ... ایفا کند؛ به طوری که در کشورهای توسعه یافته، خودروسازان سهم بالایی از تولید ناخالص داخلی را به خود اختصاص داده‌اند. این سهم در امریکا 7/14 درصد و در ژاپن 4/9 درصد است و به طور کلی 5/7 درصد از GDP دنیا به این صنعت تعلق دارد. در ایران نیز با توجه به ظرفیت‌های ایجاد شده طی سال‌های اخیر، سهم صنعت خودرو از تولید ناخالص داخلی بین 5/3 تا 5 درصد بوده است که به دلیل تقاضای پنهان خودرو به علت سرانه پایین مالکیت آن، طبقه سنی جوان و بالا بودن سن خودروهای موجود، این صنعت در صورت تقویت شرکت‌های لیزینگ و اجرایی شدن طرح جایگزینی خودروهای فرسوده به علت اشباع سطوح بالای درآمدی می‌تواند نقش بیشتری در اشتغالزایی و رشد اقتصادی ایفا کند. (2)

بنا به اعلام واحد اطلاعات اقتصادی اکونومیست، ایران از لحاظ نسبت خودروی سواری به کل جمعیت در رتبه چهل و هفتم جهان در پایان سال 2005 قرار داشت؛ یعنی به ازای هر هزار نفر، 63 خودروی سواری در ایران موجود بود. براساس این گزارش، در بین کشورهای جهان، مردم زلاندنو دارای بیشترین تعداد خودروی سواری هستند؛ به طوری که به ازای هر هزار نفر 8/618 خودروی سواری در این کشور وجود دارد. در سطح خاورمیانه نیز بالاترین شمار خودروهای سواری به رژیم اشغالگر قدس تعلق دارد با 2/241 خودروی سواری به ازای هر هزار نفر. در سطح کشورهای قاره امریکا بالاترین شمار خودروی سواری به کشور کانادا و در سطح آسیا نیز به ژاپن تعلق دارد که به ازای هر هزار نفر در کانادا 565 و در ژاپن 467 خودروی سواری موجود است. آلمان نیز در سطح اروپا دارای بالاترین شمار خودروهای سواری است و به ازای هر هزار نفر 4/554 خودروی سواری در این کشور وجود دارد. 

واحد اطلاعات اقتصادی اکونومیست همچنین تعداد خودروی سواری در افریقای جنوبی به ازای هر هزار نفر جمعیت آن را 113 خودرو، عربستان 101، نیجریه 5/7، الجزایر 133، اکراین 121، انگلستان 517، ترکیه 77، سوئیس 521، سوئد 460، اسپانیا 500، اسلوواکی 261، روسیه 162، رومانی 186، پرتغال 403، نروژ 443، هلند 437، قزاقستان 116، ایتالیا 594، ایرلند 386، یونان 302، فرانسه 514، فنلاند 442، دانمارک 360، آذربایجان 51، اتریش 510، تایلند 37، تایوان 246، سریلانکا 19، کره جنوبی 223، سنگاپور 123، پاکستان 9، مالزی 246، اندونزی 18، هندوستان 9، چین 9، هنگ کنگ 50، استرالیا 536، ونزوئلا 9/145، امریکا 480 و برزیل 101 خودرو اعلام کرده است.

بنابر همین گزارش، در سطح جهان نیز به ازای هر هزار نفر به طور متوسط 6/260 خودروی سواری وجود دارد؛ در حالی که این رقم در ایران تنها 63 دستگاه گزارش شده است. (3)

بنا به آنچه گفته شد، لزوم پاسخگویی به نیازهای بازار رو به توسعه ایران ایجاب می‌کند تا از طریق تولید یا واردات به تأمین نیازهای موجود اقدام شود.

وضعیت تولید خودرو

روزگاری چند شرکت خاص مانند روترز، لیلاند، روور و امریکن موتور، دایملر، بنز، سیتروئن، ولوو و میتسوبیشی تقاضا و نیازهای بازار خودروی ایران را تأمین می‌کردند اما در سال‌های اخیر تولید خودروهایی با فناوری جدیدتر آغاز شده است که از جمله آنها می‌توان به پراید، پژو 405 و 206، لوگان، نیسان ماکسیما، زانتیا، پروتون و مزدا اشاره کرد.

جمهوری اسلامی ایران با برخورداری از وسعت، جمعیت و منابع انرژی و همچنین بنا به دلایلی مانند گذار از دوران پس از جنگ، نیاز به بهسازی ناوگان حمل و نقل، افزایش تقاضای داخلی، یافتن بازارهای جدید و خارجی و نظایر آن به عنوان بزرگترین بازار مصرف خودرو و نیز تنها تولیدکننده خودرو در خاورمیانه شناخته شده است. مطابق پیش‌بینی کارشناسان اقتصادی، ظرف دهه آینده رشد اقتصادی و بازار تولید و مصرف خودرو در ایران همچنان صعودی، پررونق و در حال افزایش باقی خواهد ماند. 

به اعتقاد تحلیلگران، از جمله عوامل این ترقی استفاده از فناوری خارجی و جذب سرمایه یا مشارکت خودروسازان بزرگ شرق و غرب مانند کره، مالزی، فرانسه و آلمان است. پیش‌بینی می‌شود تا سال 2008 میلادی حجم فروش خودرو در ایران به بیش از 9 میلیون دستگاه برسد اما مهمترین نکته‌ای که این موضوع را تهدید می‌کند و آن را در هاله‌ای از ابهام فرو برده است، موقعیت و چالش‌های سیاسی ایران در عرصه بین‌المللی و توان جذب سرمایه‌های خارجی به صنعت خودروی ایران است. (4)

جدول (1) میزان تولید خودرو در ایران را از سال 1381 تا 1385 نشان می‌دهد:

جدول (1)

سال تولید

1381 532350

1382 751622

1383 900671

1384 1004878

1385* (9 ماهه اول) 490045

مأخذ: نشریه صنعت خودرو ـ شماره 102 به نقل از امور مطالعات و برنامه‌ریزی استراتژیک ساپکو

*: به نقل از خبرگزاری ایسنا

جدول (2) تولید خودروهای سواری در ایران را از سال 1381 تا 1384 به تفکیک واحدهای تولیدی نشان می‌دهد. توضیح این که دلیل اختلاف اعداد این جدول با جدول میزان تولید خودرو در ایران، عدم احتساب خودروهای سنگین در این مجموعه است.

جدول (2)

نام شرکت 1381 1382 1383 1384

ایران خودرو 279863 404320 517421 516212

سایپا 142234 219623 257786 357074

پارس خودرو 16283 25158 30144 15602

خودروسازان بم 0 0 0 4692

راین 0 0 0 5925

کرمان موتور 21377 3434 4151 0

گروه بهمن 2386 2322 14255 17661

مرتب 318 917 941 321

زاگرس خودرو 671 1022 1794

مدیران خودرو 0 0 0 2697

کیش خودرو 198 216 0

جمع کل 462461 656643 825936 921978

منبع: گزارش بررسی وضعیت خودروی کشور در سال 1384 ـ سازمان حمایت تولیدکنندگان و مصرف کنندگان (وزارت بازرگانی)

نمودار (1) نیز تعداد سواری تولید داخل را به تفکیک شرکت‌های تولیدی بین سال‌های 1381 تا 1384 نشان می‌دهد:

نمودار (1)

در جدول (3) نیز سهم (درصد) تولید هر یک از تولیدکنندگان سواری کشور را در دوره چهار ساله 1381 تا 1384 نشان داده شده است:

جدول (3)

نام شرکت 1381 1382 1383 1384

ایران خودرو 51/60 57/61 64/62 98/55

سایپا 75/30 44/33 21/31 72/38

پارس خودرو 52/3 83/3 64/3 69/1

خودروسازان بم 0 0 0 5/0

راین 0 0 0 64/0

کرمان موتور 62/4 52/0 5/0 0

گروه بهمن 51/0 35/0 72/1 91/1

مرتب 06/0 13/0 11/0 03/0

زاگرس خودرو 1/0 12/0 19/0

مدیران خودرو 0 0 0 29/0

کیش خودرو 03/0 02/0 0

نگاهی به جدول 3 نشان می‌دهد که طی سال‌های گذشته، دو شرکت ایران خودرو و سایپا به ترتیب بیشترین سهم را در تولید داخلی خودرو داشته‌اند اما از سال 1384 شرکت ایران خودرو به مرور با کاهش درصد تولید مواجه شده است؛ در حالی که تولید سواری در شرکت سایپا همچنان به رشد صعودی خود ادامه می‌دهد. همچنین خودروی پراید به عنوان پرتیراژترین خودروی تولید داخل مطرح است.

تولید در سال 1381

خودروسازان داخلی توانستند با تولید 462461 دستگاه خودرو در سال 1381 به مرز جدیدی از موفقیت برسند. در این سال شرکت‌های ایران خودرو، سایپا، کرمان موتور و پارس خودرو به ترتیب بیشترین تعداد تولید را به خود اختصاص دادند. همچنین خودروهای پراید با 137780 دستگاه و پیکان با 144571 دستگاه تولید در صدر تولیدات سال 1381 قرار داشتند. گفتنی است شرکت‌های ایران خودرو و سایپا به ترتیب 51/60 و 75/30 درصد از تولید کل کشور را در اختیار داشتند.

تولید در سال 1382

براساس اطلاعات مربوط به صنعت خودرو در سال 1382 در میان هشت شرکت خودروساز، شرکت‌های پارس خودرو، ایران خودرو، سایپا، کرمان موتور و مرتب هر کدام به ترتیب با 7، 6، 3، 2 و 2 نوع محصول سواری بیشترین میزان تنوع تولید را به خود اختصاص دادند و سه شرکت گروه بهمن، زاگرس خودرو و کیش خودرو هر یک تنها با یک نوع خودروی سواری کمترین تنوع محصول را داشتند. در همین سال از 23 نوع سواری و خودروی دو دیفرانسیل تولید شده در کشور، خودروی پراید با تیراژ 214355 دستگاه در صدر قرار داشت. مجموع تولید خودروهای سواری در سال 1382 به 656643 دستگاه رسید که محصول پراید از شرکت سایپا به تنهایی حدود 6/32 درصد از کل تولید این گروه خودروها را شامل می‌شد. پس از پراید خودروهای پیکان با 1/22 درصد، پژو 405 با 9/9 درصد، پژو 206 با 2/9 درصد، سمند با 9/8 درصد، پژو آردی با 8/7 درصد و پژو پارس با 6/3 درصد بیشترین سهم را از تولید سواری‌های ساخت ایران داشتند. (5)

تولید در سال 1383

شرکت ایران خودرو در سال 1383 از نظر کمی همچنان پیشتاز عرصه تولید خودروهای سواری در کشور بود. این شرکت توانست در مجموع 517421 دستگاه تولید و روانه بازار کند. سایپا نیز با 257786 دستگاه خودرو در ردیف دوم رده‌بندی تولید قرار گرفت. در این سال در مجموع 900671 دستگاه خودرو تولید و روانه بازار شد که ایران خودرو با 64/62 درصد و شرکت سایپا با 21/31 درصد به ترتیب بیشترین سهم را در تولید خودروهای داخلی در اختیار داشتند. همچنین دو خودروی پراید صبا و پیکان از محصولات سایپا و ایران خودرو به ترتیب به عنوان پرتیراژترین خودروهای ساخت ایران معرفی شدند.

تولید در سال 1384

تا آخر اسفند ماه 84 بیش از یک میلیون و 4 هزار دستگاه انواع خودروی سبک و سنگین تولید شد که نسبت به مدت مشابه سال قبل 11 درصد افزایش داشت. در سال 84 بالغ بر 839 هزار و 31 دستگاه انواع خودروی سواری، 125 هزار و 203 دستگاه وانت، 32 هزار و 169 دستگاه کامیون، دو هزار و 396 دستگاه اتوبوس، یک هزار و 104 دستگاه مینی بوس و سه هزار و 817 دستگاه خودروی دودیفرانسیل در کشور تولید شد. بر این اساس بیشترین میزان تولید خودروهای سواری به ترتیب 247 هزار و 981 دستگاه پراید (نسیم و صبا)، 136 هزار و 794 دستگاه پژو 405 انژکتوری، 90 هزار و 993 دستگاه پژو آردی انژکتوری، 72 هزار و 84 دستگاه پژو 206 و 65 هزار و 514 دستگاه سمند بود. میزان تولید خودرو در سال 84 و در مقایسه با مدت مشابه سال قبل در گروه وانت 81 درصد، گروه کامیون 13 درصد و گروه سواری 6 درصد رشد نشان می‌دهد. (6)

تولید در سال 1385

تولید خودرو در ایران در شش ماهه نخست سال 85 نسبت به دوره مشابه سال 84 شاهد 3/7 درصد رشد بود. همچنین در این دوره 67 درصد از ظرفیت تولید از سوی شرکت‌های تولیدکننده به کار گرفته شد. مطابق آمار موجود، در شش ماهه اول سال 85 بالغ بر 7/97 درصد از سهم تولید خودرو در کشور به تولید انواع سواری اختصاص داشت. گروه سایپا با سهم تولید 50 درصد در جایگاه اول و ایران خودرو با 3/47 درصد در جایگاه دوم قرار گرفت.

همچنین خودروهای سواری با 8/83 درصد بیشترین و ون و آمبولانس با 1/0 درصد کمترین سهم را در تولید به خود اختصاص داد. در این دوره شش ماهه تولید در شرکت ایران خودرو از رقم 7/56 به 9/44 کاهش یافت؛ در عوض سایپا توانست میزان تولید خود را در مقایسه با رقم 7/41 درصدی سال قبل به 1/54 درصد افزایش دهد. صنعت خودروی کشور در سال 1384 معادل 1004878 دستگاه خودرو تولید کرد که نسبت به سال 83 حدود 6/11 درصد رشد داشت. پیش‌بینی می شود در سال 1385 این بخش از صنعت کشور حدود یک میلیون و 150 هزار دستگاه خودرو تولید کند که نسبت به سال 84 از رشدی حدود 14 درصد برخوردار خواهد بود. (7)

براساس آمار تولید خودرو در 9 ماهه امسال‏، سایپا با تولید بیشتر خودروهای سواری، همچنان از رقیب خود ـ ایران خودرو ـ پیش است. تولید خودرو در 9 ماهه امسال به 790 هزار و 45 دستگاه رسید که سهم خودروهای سواری 664 هزار و 486 دستگاه است. در آذر امسال‏، بیشترین تولید متعلق به خودروی پراید با تیراژ بیش از 42 هزار دستگاه بود. در طول هفت ماه نیز 317 هزار دستگاه پراید در کشور تولید شد که این تعداد بیش از تولید یک سال خودروی پیکان ـ پرتیراژترین خودرو در سال‌های گذشته ـ است. با این آمار به نظر می‌رسد امسال تولید پراید که دارای تکنولوژی دهه 80 میلادی است، به بیش از 400 هزار دستگاه برسد؛ حال آن که بسیاری معتقدند تولید این خودرو با توجه به وضعیت ایمنی و موتور آن بیش از این نباید ادامه یابد. 

به هر حال با توجه به تیراژ پایین تندر (ال 90) تا سه سال آینده که دارای تکنولوژی سال 2005 است، به نظر می‌رسد پراید تا آن زمان همچنان پیشتاز باقی بماند. گروه خودروسازی سایپا در این مدت 351 هزار و 323 دستگاه خودروی سواری تولید کرده؛ این در حالی است که ایران خودرو با تولید 305 هزار و 259 دستگاه همچنان در تعقیب سایپاست. پرتیراژترین خودروی شرکت ایران خودرو در این مدت پژو 405 با تولید 94 هزار دستگاه بوده است. از سوی دیگر تولید پژو آردی با ورود مدل جدید آن (Roa) و تغییر موتور، با فروش خوبی رو به رو بوده است؛ به طوری که با تولید 63 هزار دستگاه، دومین خودروی پرفروش این شرکت است. تولید پژو 206 نیز به عنوان یکی از خودروهای محبوب ایرانی در این مدت بیش از 57 هزار و تولید پژو پارس 39 هزار و 942 دستگاه بوده است. تولید خودروی سمند نیز در این مدت به بیش از 51 هزار دستگاه رسید؛ این در حالی است که صادرات آن آغاز شده و برخی عنوان می‌کنند افزایش قیمت این خودرو در چند ماه اخیر به دلیل صادرات چند هزار دستگاهی آن بوده است. تولید خودروهای گازسوز در این شرکت نیز 1475 دستگاه پژو 405، 11 هزار و 342 دستگاه سمند و 4 هزار و 502 دستگاه پژو آردی بوده است.

این در حالی است که برنامه امسال ایران خودرو تولید 600 هزار دستگاه است. از سوی دیگر شرکت سایپا که هم اکنون رکورددار تولید خودرو در ایران است نیز در کنار تولید پراید، 14 هزار و 403 دستگاه ریو و 10 هزار و 669 دستگاه زانتیا در سایپا و 1328 دستگاه ماکسیما و 7 هزار و 972 دستگاه پی.کی در شرکت زیرمجموعه‌اش ـ پارس خودرو ـ تولید کرده که نشان دهنده کاهش تولید ارزان قیمت‌ترین خودروی ایرانی است. 

گفتنی است مسؤولان از توقف تولید پی.کی تا پایان امسال خبر می‌دهند. در کنار تولید دو شرکت بزرگ خودروسازی ایران، کرمان خودرو به عنوان یکی از بزرگترین شرکت‌های خصوصی خودروسازی در ایران نیز طی این مدت 1791 دستگاه فولکس گل در گروه بم، 1759 دستگاه هیوندایی ورنا و 659 دستگاه هیوندایی اونته در گروه راین تولید کرده است. تولید فولکس واگن در این شرکت نیز به شدت کاهش داشته است. براساس آخرین آمار وزارت صنایع و معادن، در 9 ماهه امسال همچنین 1508 دستگاه مزدا در بهمن، بیش از 800 دستگاه پروتن در زاگرس خودرو و 1329 دستگاه ماتیز چینی در گروه مدیران خودرو تولید شد؛ ضمن این که تولید خودروهای تجاری شامل وانت، کامیون و اتوبوس نیز در این مدت 122 هزار و 566 دستگاه بود. (8)

پیش‌بینی آینده

افزایش تقاضا برای انواع خودرو، افزایش تنوع تولیدات داخلی در مقایسه با سال‌های گذشته، بافت جوان جمعیت کشور، جایگزینی خودروهای فرسوده، ارتقای سطح کیفی خودروهای روز جهان، کاهش نسبی تعرفه واردات خودرو، فروش اقساطی و افزایش فعالیت و رونق شرکت‌های لیزینگ و مواردی از این دست باعث شده است تا روز به روز بر تعداد متقاضیان خودرو در ایران افزوده شود.

قدر مسلم وجود تقاضای حدود 700 هزار دستگاه در سال در بازار داخلی و ورود به بازارهای جدید باعث خواهد شد ظرفیت تقاضا در بازار داخلی تا یک میلیون و 200 هزار دستگاه افزایش یابد. از سوی دیگر افزایش درآمد سرانه و رشد اقتصادی کشور نیز می‌تواند به افزایش تقاضا برای خودرو به عنوان یک کالای تجملی منجر شود. با توجه به میزان رشد فعلی این صنعت و تقاضا در بازار، سه نوع پیش‌بینی تقاضا برای خودرو در کشور مفروض است. 

جدول (4) پیش‌بینی تقاضاهای جدید خودرو در بازار داخلی را از سال 1385 تا 1390 نشان می‌دهد:

جدول (4)

سال بدترین حالت

(4 درصد رشد) محتمل‌ترین حالت

(8 درصد رشد) بهترین حالت

(12 درصد رشد)

1385 1060800 1101600 1142400

1386 1101600 1183200 1264800

1387 1142400 1264800 1387200

1388 1183200 1346400 1509600

1389 1224000 1428000 1632000

1390 1264800 1509600 1754400

منبع: صنعت خودرو ـ شماره 102 ـ به نقل از امور مطالعات و برنامه‌ریزی استراتژیک ساپکو

کیفیت خودروهای داخلی

امروزه کیفیت نه تنها عامل برتری و مزیت نسبی شمرده نمی‌شود بلکه در واقع مانعی است که هر تولیدکننده خودرو باید آن را پشت سر بگذارد. ریشه این مسئله را باید در نبود رقابت در بازار و فعالیت در شرایط انحصاری جست و جو کرد. خودروسازان داخلی سال‌هاست که اسیر بند کیفیت‌اند. مقایسه محصولات تولیدی ایران در بخش خودرو با تولیدات شرکت‌های معتبر خارجی به خوبی این موضوع را اثبات می‌کند. بررسی گزارش‌های شرکت بازرسی کیفیت و استاندارد ایران مؤید این موارد در حوزه خودروهای سواری تولید داخل است. به عنوان نمونه براساس گزارش سازمان حفاظت محیط زیست، کیفیت خودروی «پیکان» تولید سال 1374 از نظر میزان آلایندگی و گازهای خروجی به مراتب بهتر از پیکان سال 1378 است.

مهمترین دلایل پایین بودن کیفیت محصولات داخلی را در مقایسه با انواع خارجی می‌توان به قرار زیر برشمرد:

ـ استفاده از فناوری قدیمی

ـ کنترل نامناسب کیفیت در مراحل مختلف تولید

ـ نداشتن مشکل فروش به علت انحصاری و بسته بودن بازار

ـ نبود رقابت در بازار

ـ تعرفه بالای خودروهای وارداتی

ـ نبود قدرت خرید خودروهای مرغوب وارداتی توسط طبقات متوسط جامعه

به دلیل پیش فروش محصولات شرکت‌های خودروسازی در ایران، خودروسازان همواره تعهداتی در برابر مردم (خریداران) دارند. به این دلیل خودرو قبل از تولید به فروش رسیده است و این موضوع باعث می‌شود تغییر در خط تولید و کنترل کیفی خودرو به ندرت انجام گیرد زیرا اعمال هر نوع تغییر مستلزم صرف هزینه و زمان است و در جای خود ضرر و زیان محسوب می‌شود این عامل باعث ایستایی کیفیت خودروهای داخلی شده است. براساس آخرین رده‌بندی‌ها، نیسان ماکسیما به عنوان باکیفیت‌ترین و سپند PK به عنوان بی‌کیفیت‌ترین خودروهای ساخت داخل شناخته شده‌اند که البته هر دو در شرکت پارس خودرو تولید می‌شوند. در استانداردهای خودرویی اتحادیه اروپایی، حداکثر نمره منفی خودرو 20 در نظر گرفته شده است. حال می‌توان در مورد نمرات منفی خودروهایی مانند ماکسیما 22 و پژو آردی 251 به خوبی قضاوت کرد. (9)

پی‌نوشت‌ها

1 ـ گزارش سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (UNIDO) 2004

2 ـ گزارش بررسی سیاست جایگزینی خودروهای فرسوده در کشور ـ شماره مسلسل 8038 ـ مرکز پژوهش‌های مجلس شورای اسلامی

3 ـ نشریه صنعت خودرو ـ شماره 93 ـ سال نهم ـ بهمن و اسفند 1384

4 ـ گزارش سازمان توسعه صنعتی ملل متحد (UNIDO) 2004

5 ـ تحلیل صنعت خودرو در سال 1382 ـ سازمان بازرسی و نظارت بر قیمت و توزیع کالا و خدمات

6 ـ خبرگزاری ایتکا (23/1/85)

7 ـ نشریه صنعت خودرو ـ شماره 102 ـ به نقل از امور مطالعات و برنامه‌ریزی استراتژیک ساپکو

8 ـ خبرگزاری ایسنا

9 ـ تحلیل صنعت خودرو در سال 1382 ـ سازمان بازرسی و نظارت بر قیمت و توزیع کالا و خدمات