چکیده

پیشنهاد یک الگوی  عملی برای تولید محتواهای درسی دوره فناوری اطلاعات و تولید یک طرح درس نمونه توسط این الگو موضوع این مقاله است که در ادامه پژوهش پیشین نگارنده در زمینه طراحی زنجیره های درسی این دوره صورت گرفته است. این مدل، مدل سناریوئی بر مبنای چارچوب کاری و قاب های اجرائی و مضمونی است که پیوند محتواهای درسی را از طریق زنجیره‏های درسی محقق می سازد. امکانات بهنگامی سازی محتواهای درسی در این الگو با تغییر مفروضات اصلی از طریق انتخاب سناریوی زمینه درسی در بالاترین سطح و بهنگامی محتواها و عناوین و زنجیره های درسی در پایین ترین سطح میسر است که به مدل خاصیت پویائی مستمر می‏بخشد.

 

 

کلید واژه ها

فناوری اطلاعات، زنجیره های درسی، چارچوب های کاری آموزشی، قاب های اجرائی درسی، قاب های مضمونی درسی، الگوهای عملی تولید طرح درسهای آموزشی، کارشناسی مهندسی فناوری اطلاعات.

 

 

 

 

مقدمه

در شرایط عدم امکان استفاده از الگوی عملی تولید طرح درس های دانشگاهی بعلت هزینه بری و زمان بری و گرایش عمومی به گرته برداری از طرح درسهای موجود در کشورهای دیگر می توان از الگویی تلفیقی که ملاحظات فنی را در قالب گام های محدود با بهره گیری از تجربه کارشناسی بکار گیرد، بهره برد و طرح درسی که ایرادات طرح درسهای موجود را [1] کمتر داشته باشد ارائه نمود. این مقاله طرح درسی برای دوره کارشناسی مهندسی فناوری اطلاعات بر مبنای ارتقاء الگوی زنجیره‏های درسی [2] به قاب های اجرائی و مضمونی، تعیین چارچوب های کاری آموزش از طریق گزینش سناریوی انتخاب شالوده مناسب پیشنهاد می نماید که می تواند به شکل گیری مضامین مستقل آموزشی در این رشته کمک نماید.

 

بیان اهداف آموزشی

برای ترسیم اهداف آموزشی دروره کارشناسی مهندسی فناوری اطلاعات می توان به قابلیت ها و مهارت های لازم در دانشجویان پس از فارغ التحصیلی اشاره و مضامین آنرا به عنوان اهداف دوره ذکر نمود که برای یک حوزه بین رشته ای نظیر فناوری اطلاعات به علت وجه تمایز آن با مهندسی رایانه می تواند به تحلیل های کمینه یا بیشینه و در مجموع غیر واقعی بیانجامد. الگوی مورد استفاده این پژوهش برای تبیین اهداف دوره، اعتناء به تعریف جامع و مانعی از فناوری اطلاعات بوده و اهداف براساس پوشائی میزان مناسبی از دانش و مهارت در هر حوزه  اصلی مرتبط با فناوری اطلاعات، انتخاب گردیده اند.

فناوری اطلاعات بعنوان فنون بهم پیوسته انجام کاربر روی اطلاعات که تعییری امروزین از واژه انفورماتیک بمعنی پردازش خودکار اطلاعات است در فصل مشترک دو حوزه مهندسی رایانه و کنترل- خودکاری و دو نظریه اطلاعات و سامانه ها و فناوری ارتباطات واقع شده است[3]. انتخاب اهداف دوره می تواند با توجه به ماهیت بین رشته ای فناوری اطلاعات تا تکامل موضوعی و محتوائی آن به عنوان رشته ای مستقل برگزیده شود مضامین درسی، از ترکیب موضوعات، دانشها، مهارتها و فنون هر یک از حوزه‏های مرتبط برگزیده شود که این اتفاق قبلاً در مورد رشته مهندسی رایانه نیز افتاده است[4].

با مفروضات فوق هدف دوره می‏تواند پرورش مهندسینی باشد که با دانش مناسب سامانه ای و اطلاعاتی و مهارت های رایانه‏ای و کنترلی، ابزارها و شیوه های فناوری اطلاعات را در سپهر ارتباطی کنونی در جهت تسهیل و تسریع امور بتوانند بکار برند که در سه وجه تحلیل، طراحی، پیاده سازی و راهبری باید به محصولات و راه حل های این فناوری تسلط قابل قبولی داشته باشند. این نگاه را می توان با این فرض تکمیل نمود که نسبت فناور اطلاعات به مهندس رایانه می تواند مشابه نسبت یک پزشک متخصص به یک پزشک داروساز فرض کرد که پزشک اولی با شناسائی دشواری از راه حل های آماده شده توسط داروساز، داروهائی را به عنوان راه حل تجویز می کند. از این قیاس لزوم اشراف موضوعی گسترده فناوری اطلاعات بر راه حل های موضوع این فناوری در دوره آموزش دانشگاهی حاصل خواهد شد.

 

الگوی پیشنهادی برای تدوین برنامه درسی

 این الگو با بررسی گزینه های در دسترس و چارچوب های اجرائی این پژوهش و برمبنای پژوهش پیشین در این زمینه با عنوان زنجیره های درسی در دوره کارشناسی مهندسی فناوری اطلاعات [5] انتخاب گردیده است که طی آن راه حل های در دسترس امکان سنجی شده است[2].

الگوی پیشنهادی تعمیمی از الگوی زنجیره های درسی است که طی گامهای زیر منجر به یافتن روشی برای تدوین محتواهای دروس این رشته می شود[6] این الگو حاصل بررسی طرح درسهای مصوب این دوره [7] و نقد و بررسی آن است[1].

گام اول در این الگو گزینش سناریوی منتخب برای انتخاب شالوده مناسب درسی پایه برای دروس این رشته است. گام دوم تدوین چارچوب درسی از طریق تعمیم مفهوم زنجیره به چارچوب[1] و تجزیه آن به قاب های اجرائی[2] و مضمونی[3] که بتواند پیوند محتوای درون درسی و بین درسی را حفظ و در عین حال امکان پیاده سازی آنرا در قالب گروه بندی رایج دروس دانشگاهی بعنوان قاب اجرائی یعنی دروس اصلی، تخصصی و اختیاری میسر سازد. گام سوم پالایش زنجیره ها و عناوین درسی پیشنهادی باهدف تجمیع آنها در قالب قاب های مضمونی و بهنگامی عناوین آنهاست. گام چهارم گروه بندی زنجیره های درسی در داخل چارچوب پیشنهادی در قالب قاب های اجرائی با توجه به اولویت های درسی و سپس انتخاب قاب های مضمونی در داخل قاب های اجرائی است. گام پنجم انتخاب عناوین درسی در داخل زنجیره ها با ترکیب و وزن مناسب با رعایت محدودیت های تعداد واحد هر قاب اجرائی و شرایط پیشنیازی و تحقق زنجیره های سواد آموزی، دانش آموزی و مهارت آموزی درسی است. گام ششم انتخاب دروس منتخب برای تشریح محتوای درسی نمونه می باشد که در این الگو در عین حال از نتایج فعالیت های انجام شده در این زمینه بهره برده است [8] و [9] و [10]. گام هفتم منجر به ترسیم نمودار درسی دروه می‏شود.

 

سناریوی در دسترس با گزینه هاب انتخاب هدف آغازین

با بررسی پیشینه برپائی رشته مهندسی فناوری اطلاعات در ایران [7] و نقد طرح درس ارائه شده توسط وزارت علوم تحقیقات  و فناوری [1] و مطالعه انجام شده بر روی زنجیره های درسی این رشته [5] برای تدوین یک طرح درس منسجم بدون استفاده از الگوی تولید گام به گام مواد درسی در قالب واحدهای معرفتی [8] یا مولفه های مهارتی [2] می توان به انتخاب یک شالوده اولیه برای مضامین درسی این رشته اقدام و براساس آن و بر پایه الگوی پیشنهادی این مقاله اقدام به تدوین محتواهای درسی نمود.

سناریوهای در دسترس برای انتخاب شالوده درسی مناسب برای دوره کارشناسی مهندسی فناوری اطلاعات عبارتند از انتخاب مضامین دوره کارشناسی مهندسی نرم افزار رایانه، انتخاب مضامین دوره کارشناسی مهندسی سخت افزار رایانه، انتخاب ترکیبی از مضامین این دو دوره، انتخاب مضامین یک دوره تلفیقی مهندسی رایانه، ترکیب مضامین دوره مهندسی رایانه با مضامین مدیریتی (انتخاب طرح درس پیشنهادی وزارت علوم، تحقیقات و فناوری) که در این مقاله سناریوی پیشنهادی استفاده از مضامین دوره مهندسی نرم افزار رایانه به شکل غالب شامل حوزه های سوادآموزی، دانش آموزی و مهارت آموزی، استفاده ضمنی از مضامین دور مهندسی سخت افزار رایانه در ابعاد سواد و دانش سخت افزاری لازم برای ارائه راه حل های موردی و ترکیب آن با مضامین حوزه فناوری اطلاعات در ابعاد سواد، دانش و مهارت آموزی با وجه غالب مهندسی اطلاعات و محاسبات نرم[4] است.

 

تدوین چارچوب درسی

یک چارچوب درسی را پیوند گروه های درسی که خود ترکیبی از زنجیره های درسی است، تشکیل میدهد. گروههای درسی که از این ببعد آنرا قاب های اجرائی می نامیم در چارچوب ترکیب سنتی دروس در نظام آموزشی موجود ما متشکل از دروس عمومی، پایه، اصلی(اجباری)، تخصصی و اختیاری هستند. دروس عمومی ماهیت فرارشته ای، دروس پایه ماهیت رشته ای، دروس اصلی ماهیت فرا گرایشی و دروس تخصصی ماهیت گرایشی و دروس اختیاری ماهیت شاخه ای در گرایش دارند. زنجیره های درسی را می توان در داخل گروهها یا حتی با ماهیت بین گروهی (بین قاب های اجرائی) طراحی کرد که در حالت دوم با مقاطع تحصیلی و اشتراکات بین رشته ای و یا گرایشات درون رشته ای می تواند تعارض پیدا کند که به لحاظ اجرائی باید از آن اجتناب نمود.

در این پیشنهاد قاب های اجرائی مطابق الگوی رایج انتخاب گردیده اند که شامل قاب های اجرائی دروس اصلی، تخصصی و اختیاری می باشند. قاب های مضمونی در چارچوب مضامین رشته ای و بین رشته ای با عناوین زیر پیشنهاد می گردند: قاب مضمونی زنجیره های مهندسی نرم افزار، قاب مضمونی زنجیره های مهندسی سخت افزار، قاب مضمونی زنجیره های مهندسی اطلاعات، قاب زنجیره‏های مهندسی محیط، قاب زنجیره های کاربردهای الکترونیکی، قاب زنجیره های مهارتی بین رشته ای، قاب زنجیره های راه حلهای جامع و قاب زنحیره های گستره های نو کاربردی. در انتخاب این ده قاب مضمونی تلاش گردیده است مضامین بیشینه ای از چارچوب درسی و شالوده منتخب سناریوی زمینه درسی قابل درج و گزینش باشد. در گام های بعد با گزینش زنجیره های درسی پالایش شده برای هر قاب، چارچوب عناوین دروس قابل گزینش برای دوره مشخص خواهد شد.

 

پالایش زنجیره ها و عناوین درسی

با توجه به دو گونه زنجیره درسی پیشنهادی برای درس [5]، [2]، حاصل پالایش مجدد عناوین زنجیره های درسی و دروس با هدف بهنگامی زمانی و مناسب سازی آنها برای درج در چارچوب درسی پیشنهادی به شرح زیر شامل 24 زنجیره درسی قابل توصیف است که از شناسه "زد" به عنوان کوته نوشت " زنجیره درسی"و به شکل بر چسب دروس استفاده می کنیم:

 

زد-1- زنجیره درسی سواد برنامه سازی: مبانی برنامه سازی، برنامه سازی شئ گرا، برنامه سازی اینترنت.

زد-2- زنجیره درسی سواد داده ای: ساختمان گسسته، ساختمان داده ها، مهندسی پرونده ها.

زد-3- زنجیره درسی مهارت نرم افزاری: سامانه های تجاری، تحلیل و طراحی سامانه اطلاعاتی، مهندسی نرم افزار.

زد- 4- زنجیره درسی سواد سخت افزاری: مدار منطقی، ریز پردازنده، الکترونیک رقمی.

زد-5- زنجیره درسی دانش معماری: معماری، سامانه‏های پایه، شبکه.

زد-6- زنجیره درسی دانش الگوریتم: تحلیل الگوریتم ها، هوش مصنوعی، شبیه سازی.

زد-7- زنجیره درسی دانش مدل سازی داده ای: ذخیره و بازیابی پیشرفته، وب معنایی، مخازن داده ای.

زد-8- زنجیره درسی سامانه های کاربردی: سامانه اطلاعات مدیریت، سامانه های تصمیم یاری، مستند سازی.

زد-9- زنجیره درسی ریاضیات کاربردی: ریاضیات و اقتصاد مهندسی، منطق مشکک، برنامه ریزی خطی.

زد-10- زنجیره درسی سواد فناوری اطلاعات: مهندسی فناوری اطلاعات، مدیریت پروژه های فناوری اطلاعات، مدیریت و برنامه ریزی راهبردی فناوری اطلاعات.

 

زد-11- زنجیره درسی سواد ارتباطات بین شبکه ای: مهندسی اینترنت، مهندسی کاربرد، تجارت الکترونیکی.

زد-12- زنجیره درسی دانش محیط های الکترونیکی: تحقیق الکترونیکی، آموزش الکترونیکی، محیط های الکترونیکی.

زد-13- زنجیره درسی دانش نظریه های پایه: نظریه اطلاعات، نظریه سامانه ها، نظریه ارتباطات.

زد-14- زنجیره درسی سواد مهندسی اقتصاد و مدیریت: اقتصاد اطلاعات، مدیریت تغییر، قانون قراراداد ها.

زد-15-زنجیره درسی سواد سیبرنتیکی: مبانی سیبرنتیک، جامعه شناسی انفورماتیک، حقوق انفورماتیکی و انفورماتیک حقوقی.

زد-16- زنجیره درسی سواد راه حل های الکترونیکی: راه حل های الکترونیکی، بانکداری الکترونیکی، مدیریت و دولت الکترونیکی.

زد-17- زنجیره درسی دانش تله ماتیک: فناوری ارتباطات از دور، سنجش از راه دور، سامانه های اطلاعات جغرافیائی.

زد-18- زنجیره درسی مهارت تولید سامانه‏های اطلاعات بزرگ: تحلیل و طراحی شئ گرا، سامانه های اطلاعاتی چندرسانه ای، سامانه‏های اطلاعات توزیع شده.

زد-19- زنجیره درسی دانش کاربردی پیشرفته فناوری اطلاعات: خودکارسازی اداری، محاسبات بی سیم و همراه، روبوتیک.

زد-20- زنجیره درسی سواد سامانه های مورد نیاز سازمانهای یادگیر: سامانه های زنجیره تأمین (SCM)، سامانه‏های مدیریت پیوند با مشتریان (CRM) و سامانه های برنامه ریزی منابع سازمان (ERP).

زد-21- زنجیره درسی مهارت های شبکه پیشرفته: امنیت شبکه، رمزنگاری، ارتباطات داده ای.

زد-22- زنجیره درسی راه حلهای بیونیکی: سامانه های خبره، شبکه عصبی، الگوریتم های ژنتیکی.

زد-23- زنجیره درسی دانش محیط: پردازش زبان طبیعی، تشخیص الگو، بینائی ماشین.

زد-24- زنجیره درسی مهارت مهندسی سازمان: خودکارسازی اداری، مدیریت گردش کار، برنامه ریزی معماری سازمانی.

در این زنجیره ها سواد، فناوری عمومی شده، پرکاربرد و روزمره است که بیشتر جنبه اطلاعاتی دارد. مهارت، قابلیت بکارگیری یا راهبری و راه اندازی و یا طراحی و تولید است و دانش، شکل ارزش افزاری اطلاعات کسب شده است که ناشی از خبرگی در موضوع آموزش است [2].

گزینش قاب های چارچوب درسی: جهت رعایت ملاحظات اجرائی قاب های کاری پیشنهادی در قالب قاب های اجرائی و مضمونی به شکل زیر مرتب می نمائیم و سپس زنجیره های درسی را درون قاب ها گزینش می کنیم.

 

1-  قاب اجرائی دروس اصلی:

1-1-       قاب مضمونی زنجیره های مهندسی نرم افزار:

1-1-1-     زنجیره درسی سواد برنامه سازی (زد-1).

1-1-2-     زنجیره درسی مهارت نرم افزاری (زد-3).

1-1-3-     زنجیره درسی دانش سامانه های کاربردی (زد-8).

1-2-       قاب مضمونی زنجیره های مهندسی سخت افزار:

1-2-1-     زنجیره درسی سواد سخت افزاری (زد-4).

1-2-2-     زنجیره درسی دانش معماری (زد-5).

1-3-       قاب مضونی زنجیره های مهندسی اطلاعات:

1-3-1-     زنجیره درسی سواد داده ای (زد-2).

1-3-2-     زنجیره درسی دانش مدلسازی داده ای (زد-7).

1-4-       قاب مضمونی زنجیره های محاسبات نرم:

1-4-1-     زنجیره درسی دانش الگوریتم (زد-6).

1-4-2-     زنجیره درسی دانش ریاضیات کاربردی (زد-9).

2-                        قاب اجرائی دروس تخصصی:

2-1-       قاب مضمونی زنجیره های نظری و اصول پایه:

2-1-1-     زنجیره درسی سواد فناوری اطلاعات (زد-10).

2-1-2-     زنجیره درسی دانش نظریه های پایه (زد-13).

2-2-       قاب مضمونی زنجیره های مهندس محیط:

2-2-1-     زنجیره درسی سواد مهندسی اقتصاد و مدیریت (زد-14).

2-2-2-     زنجیره درسی سواد سیبرنتیکی (زد-15).

2-3-       قاب مضمونی زنجیره های کاربردهای الکترونیکی:

2-3-1-     زنجیره درسی سواد ارتباطات بین شیکه ای (زد-11).

2-3-2-     زنجیره درسی دانش محیط های الکترونیکی (زد-12).

3-                        قاب اجرائی دروس اختیاری:

3-1-       قاب مضمونی زنجیره های مهارتی بین رشته ای:

3-1-1-     زنجیره درسی دانش تله ماتیکی (زد- 17).

3-1-2-     زنجیره درسی سواد سامانه های سازمانهای یادگیر (زد-20).

3-1-3-     زنجیره درسی کاربردی پیشرفته  فناوری اطلاعات (زد-19).

3-2-       قاب مضمونی زنجیره های راه حلهای جامع:

3-2-1-     زنجیره درسی مهارت تولید سامانه های اطلاعاتی بزرگ (زد-18).

3-2-2-     زنجیره درسی مهارت مهندسی سازمان (زد-24).

3-2-3-     زنجیره درسی مهارت شبکه پیشرفته (زد-21).

3-3-       قاب مضمونی زنجیره های گستره های نوکاربردی:

3-3-1-     زنجیره درسی سواد راه حلهای الکترونیکی (زد-16).

3-3-2-     زنجیره درسی سواد راه جلهای بیوتیکی (زد-22).

3-3-3-     زنجیره درسی دانش مهندسی محیط (زد –23).

گزینش عناوین درسی دوره در چارچوب قاب‏های اجرائی و مضمونی چارچوب درسی

در چارچوب فعلی دروس دوره کارشناسی فناوری اطلاعات 141 واحد شامل 60 واجد عمومی و پایه، 39 واحد دروس اصلی، 36 واحد دروس تخصصی و 6 واحد دروس اختیاری است. با گزینش 45 واحد دروس اصلی و 26 واحد دروس تخصصی و نه واحد دروس اختیاری در الگوی پیشنهادی این مقاله کماکان چارچوب 141 واحد با ترکیب 61 واحد پایه و عمومی حفظ خواهد شد. این الگو با وجود دروس ساختمان گسسته و مبانی برنامه سازی در دروس پایه و تغییر نام درس شیوه های ارائه مطالب علمی و فنی به تحقیق الکترونیکی همسازی خود را به لحاظ اجرائی با مدل موجود حفظ خواهد کرد.

دروس اصلی پیشنهادی (جمعاً 16 درس و 45 واحد) شامل دروس مبانی برنامه سازی و برنامه سازی اینترنت از زنجیره سواد برنامه‏سازی، دروس ساختمان گسسته و ساختمان داده از زنجیره سواد داده ی، دروس سامانه های تجاری، تحلیل و طراحی سامانه های اطلاعاتی و مهندسی نرم افزار از زنجیره مهارت نرم افزاری، دروس مدار منطقی و ریز پردازنده از زنجیره سواد سخت افزاری، دروس معماری، سامانه های پایه و شبکه از زنجیره دانش معماری، دروس تحلیل الگوریتم ها، هوش مصنوعی و شبیه سازی از زنجیره دانش الگوریتم و درس ریاضیات و اقتصاد مهندسی از زنجیره دانش ریاضیات کاربردی خواهد بود.

دروس تخصصی پیشنهادی (جمعاً 12 درس و 26 واحد) شامل دروس مهندسی فناوری اطلاعات، مدیریت پروژه های فناوری اطلاعات، برنامه ریزی و مدیریت راهبردی فناوری اطلاعات از زنجیره سواد فناوری اطلاعات، دروس مهندسی اینترنت، مهندسی کاربرد، تجارت الکترونیکی از زنجیره سواد ارتباطات بین شبکه ای، دروس تحقیق الکترونیکی، آموزش الکترونیکی از زنجیره دانش محیط های الکترونیکی، دروس نظریه اطلاعات و نظریه سامانه ها از زنجیره دانش نظریه های پایه، درس قانون قراردادها از زنجیره سواد مهندسی اقتصاد و مدیریت و درس جامعه شناسی انفورماتیک از زنجیره سواد سیبرنتیکی خواهد بود.

 

 

دروس منتخب و ارائه محتوای ساختمند آنها

الگوی توصیف محتوای دروس شامل اطلاعات کلی درس نظیر عنوان درس، شماره درس، دروس پیش نیاز، گروه درسی، تعداد واحد و نوع درس خواهد بود. پاراگراف های توصیف ضرورت ارائه درس، اهداف درسی و ریز موارد درسی به تعداد جلسات درس و صورت مراجع درسی و الگوی ارزشیابی شامل ترکیب امتیازهای ارزیابی های مجموعی و تکوینی و گونه های آزمون بخش تکمیلی طرح درس را تشکیل می دهد.

در این مقاله بعلت مشخصات ساختار مقاله از این الگو برای توصیف دروس منتخب عناوین ضرورتها، اهداف و ریز مواد و فهرست مراجع انتخاب گردیده است.

دروس منتخب جهت ارائه محتوا از مهمترین دروس این دوره که در سایر زمینه های همبسته با این محتوا ارائه نمی گردد انتخاب شده‏اند که شامل شش درس تجارت الکترونیکی، مدیریت و برنامه ریزی راهبری فناوری اطلاعات، تحقیق الکترونیکی، آموزش الکترونیکی، راه حلهای الکترونکی و مهندسی کاربرد است.

 

عنوان توصیف محتوای دروس منتخب دوره

ضرورت درس تجارت الکترونیکی: تجارت الکترونیکی بعنوان فناوری پایه در راه حلهای الکترونیکی از آنچنان اهمیتی برخوردار است که در تحلیلی بیشینه گرا، گروهی انواع راه حلهای الکترونیکی را با فرض تغییر کالای مورد مبادله گونه هائی از تجارت الکترونیکی میدانند. ضرورت درس تجارت الکترونیکی بعنوان درسی جامع در حوزه های بین رشته ای فناوری اطلاعات بعلت نیاز به فناوریهای متعدد در طراحی و پیاده سازی در جنبه های اطلاعاتی و حوزه های مهارتی گسترده آن می توان جست.

اهداف درس تجارت الکترونیکی : آشنایی با تعاریف و پیشینه تجارت الکترونیکی، شناخت مدلسازی تجاری و فرآیندهای تجاری، فهم انواع پیوندهای تجاری X2X، شناسائی فناوریهای مرتبط با تجارت الکترونیکی، آشنایی با انواع محصولات تجارت الکترونیکی (فروشگاه لحظه ای، حراج الکترونیکی، خدمات فروش محصولات)، شناسائی ابزارها و محیط های تولید محصولات تجارت الکترونیکی، آشنایی با فراروش ها و الگوی تولید محصولات تجارت الکترونیکی، آشنائی با خدمات الکترونیکی پیش نیاز و مرتبط ( نظیرe-Banking )، شالوده‏های سامانه‏ای تجارت‏الکترونیکی (SCM|ERP|CRM)، تجارت الکترونیک در ایران و جهان.

ریز موارد درسی تجارت الکترونیکی : تعاریف و پیشینه تجارت الکترونیکی، مفهوم فرآیند تجاری و مدلسازی تجاری، مفهوم و کاربرد انواع پیوندهای تجاری X2X، نمونه های اینترنتی انواع خدمات از پیوندهای فوق، محاسن، معایب و اسطورهای تجارت الکترونیکی، تبادل الکترونیکی داده ها (EDI) و تجارت الکترونیکی، چرخه مبادلات مالی تجارت الکترونیکی و نحوه پیاده‏سازی آن، شناسائی و امنیت و تجارت الکترونیکی، فرآروش های تولید سامانه های تجارت الکترونیکی، ابزارهای تولید سامانه های تجارت الکترونیکی، کسب و کار الکترونیکی (e-business) و تجارت برمبنای تارجهان گستر(Web Commerce)، شالوده‏های تجارت الکترونیکی(شبکه‏ای، ابزاری ، سامانه‏ای، اطلاعاتی)، طرح ریزی راهبردی فرآیندهای داد و ستد سازمانی، زنجیره های فرآیند از درخواست تا تحویل در تجارت الکترونیکی، شبکه نقاط تجاری جهان و تبادل فرصت های تجاری، مدلهای تجاری اینترنتی و ملاحظات حقوقی، تجارت الکترونیکی در ایران و جهان.

ضرورت درس مدیریت و برنامه ریزی راهبردی فناوری اطلاعات: زیستچرخ تولید سامانه های اطلاعاتی قبل از گام تحلیل در رابطه با فراهم سازی شرایط جذب فناوری اطلاعات درسازمان و زمینه مناسب برای یکپارچه سازی سامانه های آتی مستلزم پیش فرایندهای کمابیش پیچیده ای است که سه راه حل عمده در این میان، انجام مطالعات معماری اطلاعات (یا معماری سازمانی)، مطالعه مدیریت منابع اطلاعات (IRM) و تدوین برنامه راهبردی فناوری اطلاعات (IT-Plan) در سازمان است. مطالعه معماری سازمانی، معماری سامانه ای و معماری نرم افزاری و معماری اطلاعات مفاهیم پایه درس مدیریت و برنامه ریزی راهبردی فناوری اطلاعات است.

مراجع درس: [11] الی [21].

اهداف درس مدیریت و برنامه ریزی راهبردی فناوری اطلاعات: ورود فناوری اطلاعات به سازمانهای مستلزم تمهیدات راهبردی در برنامه ریزی و مدیریت است که چارچوب اهداف این درس را تشکیل می دهد: آشنائی با انواع فراروش‏های سازمان‏گرای تولید سامانه‏های اطلاعاتی، درک مفاهیم پایه مدیریت و برنامه ریزی راهبردی، شناسائی روشهای برآورد و افزایش توان جذب فناوری اطلاعات در سازمان (شاخص ها و معیارها)، درک ابعاد وضعیت موجود، مطلوب و برنامه گذار سازمانی در چارچوب برنامه راهبردی فناوری اطلاعات سازمان، شناخت اصول معماری اطلاعات، نرم افزاری، سامانه‏ای  و سازمانی، فهم معماری سازمانی، چارچوب ها، فرآروش ها و اصول، آشنائی با الگوهای مدلهای مرجع  در معماری اطلاعات و سازمان، کسب مهارت در تدوین مستندات معماری اطلاعات بکمک نرم افزارهای مربوطه، درک پیوند، و سیر تکامل مدیریت الکترونیکی، مدیریت ابرمتنی، مدیریت انفورماتیکی، مدیریت اطلاعاتی و مدیریت رایانه‏ای در سازمانها.

ریز موارد درسی مدیریت و برنامه‏ریزی راهبردی فناوری اطلاعات: انواع فرآروش‏های سازمان‏نگر
(IE|BSP|CMD|IRM|IA)، الگوهای پایه در برنامه‏ریزی و مدیریت راهبردی(SWOT|PEST|KPI|CSF)،  معیارها و شاخص ها
(NRI|I3|HDI|TAI|e-readiness)، ضرورتها و اهمیت معماری اطلاعات سازمانی، چارچوب زکمن و ویژگیهای آن، فرآروش‏های معماری اطلاعات (1) (DOE|DOD C4ISR|)، فرآروش‏های معماری اطلاعات (2)  (TOGAF|TEAF|FEAF)، پیوند معماری سازمانی و معماری اطلاعاتی، خروجیهای مطالعه معماری اطللاعاتی سازمانی، گامها و مستندات بررسی وضعیت موجود، گامها و مستندات طراحی وضعیت مطلوب، گامها و مستندات برنامه گذار، انواع ابزارهای رایانه ای مطالعه معماری اطلاعاتی، نحوه تدوین برنامه راهبردی فناوری اطلاعات سازمان، مبانی تحلیل مدیریت منابع اطلاعات، الگوی مطالعاتی و طراحی مدیریت منابع اطلاعات، سیر تحول الگوهای مدیریت اطلاعات در سازمان. 

مراجع درس: [22] الی [28].

ضرورت درس تحقیق الکترونیکی: پژوهش مبتنی بر مدل در حوزه های مهندسی نیاز به فراگیری الگوهای تحقیق الکترونیکی دارد. سپهر اطلاعاتی محیطی سرشار از فرصت و تهدید است که در آن تضمین کیفی اطلاعات نیازمند اعتبار سنجی، ثمربخشی پژوهش مستلزم مدلسازی، کاربرپسندی مستلزم قابلیت ردیابی اطلاعات و منابع است. داده کاوی مقید به داده آمائی و ارائه، مقید به شناسائی ابزار و ساختارهای الکترونیکی و فنون ارتباطی است. تحقیق الکترونیکی درسی جایگزین در تکامل درس شیوه های ارائه مطالب علمی و فنی بعنوان درسی سنتی است.

اهداف درس تحقیق الکترونیکی: آشنائی با مفاهیم پایه در روش‏ تحقیق در حوزه‏های مهندسی، درک مفاهیم پایه در ارتباطات انسانی، شناخت انواع شیوه های ارائه مطالب علمی و فنی، کسب مهارتهای دانشجوئی لازم برای تحقیق، کارگروهی، ارتباطات و ارائه مطالب، آشنائی با انواع فنون داده آمائی و داده کاوی، آشنائی و کسب مهارت در انواع ارائه علمی و فنی کسب مهارت در پایان‏نامه‏نویسی، مبانی تحقیق الکترونیکی، مطالعه موردی در تحقیق مبتنی بر مدل، رایانه با امکانات ردیابی منابع و اطلاعات.

ریز موارد درسی تحقیق الکترونیکی: اصول روش های تحقیق سنتی و الکترونیکی، اصول جمع آوری اطلاعاتی، داده آمائی و داده کاوی بکمک موتورهای جستجو  و در کتابخانه های مجازی، مبانی ارتباطات و انتقال اطلاعات، تعریف و گونه های ارائه مطالب علمی و فنی (سنتی و الکترونیکی)، انواع ارائه شفاهی و چند رسانه ای، انواع ارائه شبکه ای، جمعی و از راه دور، انواع ارائه کتبی و متون الکترونیکی، اصول ارائه تعلیمی سنتی و الکترونیکی، اصول نوشتن مقاله و گزارش فنی با واژه پردازها و قالب‏های الکترونیکی، اصول نوشتن پایان نامه و شرح حال تخصصی، اصول نقد و ویرایش و ترجمه فنی، نامه نگاری اداری (کاغذی و الکترونیکی)، نگارش متون آموزشی، تلخیص و چکیده نویسی، مبانی تحقیق بر مبنای مدل و ردیابی مرجعی و اطلاعاتی، اصول نوآوری، تندخوانی و تند نویسی، اصول کارجمعی، مذاکره و مصالحه، فنون و اداب برنامه‏ریزی کاری، مدیریت زمان و آزمون‏دهی.

مراجع درس: [29] الی [37].

ضرورت درس آموزش الکترونیکی: تکامل فناوری راه حلهای الکترونیکی درس آموزش الکترونیکی را به عنوان درس جایگزین برای درس سنتی آموزش بکمک رایانه معرفی می کند. آموزش الکترونیکی را مهندسان رایانه و فناوری اطلاعات با کسب اطلاعات و مهارت در تحلیل و تولید سامانه‏های آن می توانند بشناسند. فناوری مهندسی معرفت در مدیریت محتواهای الکترونیکی پیوندی ناگسستنی با مفاهیم آموزش الکترونیکی دارد.

اهداف درس آموزش الکترونیکی: معرفی پیشینه و تکامل یادگیری بکمک رایانه به آموزش الکترونیکی، شناسائی انواع راه حل‏ها، فناوریها و قابلیت‏ها، آشنائی با معماری و خدمات انواع فناوریهای آموزش الکترونیکی، فهم پیوند مدیریت محتواهای الکترونیکی، مدیریت دانش و آموزش الکترونیکی و استاندارهای محتواهای الکترونیکی آموزش، برنامه ریزی راهبردی آموزش الکترونیکی در سازمانها، معرفی محصولات اصلی آموزش الکترونیکی: دانشگاه ها و مدارس مجازی، لحظه ای و هوشمند، آشنائی با روالهای تولید طرح درس و درس افزار بکمک رایانه، شناسائی آزمون و ارزیابی آموزشی بکمک رایانه.

ریز موارد درسی آموزش الکترونیکی: پیشینه و تعاریف فناوری‏های آموزش الکترونیکی، اصول طراحی سیستم آموزشی، یادگیری، تعلیم و ارزیابی آموزشی، معماری و اصول تولید طرح درسها و درس افزارهای آموزشی، آموزش برپایه رایانه و آموزش برپایه تارجهان گستر، آموزش شبکه ای و آموزش اینترنتی، مدیریت آموزشی و مدیریت محتواهای آموزشی، مبانی و اصول تولید درس افزار بکمک رایانه، ابزارهای آموزش الکترونیکی، استاندارهای آموزش الکترونیکی(نظیر SCROM)، آزمون و ارزشیابی سامانه آموزشی لحظه ای، کلاس درس لحظه‏ای، مدرسه هوشمند و دانشگاه اینترنتی، کلاس درس، مدرسه و دانشگاه مجازی، طراحی و فروش محصولات آموزش الکترونیکی، ارزیابی محصولات و مدیریت پروژه‏های آموزش الکترونیکی، سامانه‏های آموزش شهودی (لوگو و استارلوگو)، اثرات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آموزش‏الکترونیکی، آموزش‏الکترونیکی در ایران و جهان.

مراجع درس: [38] الی [47].

ضرورت درس راه‏حل‏های الکترونیکی: با گسترش کاربردهای فناوری ارتباطات بین شبکه ای و محصول آن اینترنت، براساس مدلهای همترازی فناوری و سازمان و تفوق راهبردهای فناوری اطلاعات بر راهبردی کسب و کار در سازمانهای نو، امروزه طیف راه راحلهای الکترونیکی آنچنان گسترده شده است که فناوری اطلاعات بخش عظیمی از راه حلهای خود را در میان آنها می‏جوید. آشنائی با مهمترین و تازه ترین راه حلهای الکترونیکی در حوزه های فرد و اجتماعی موضوع این درس است نظیر: مباحث دولت الکترونیکی، بانکداری الکترونیکی، مدیریت الکترونیکی و تحقیق الکترونیکی.

اهداف درس راه حلهای الکترونیکی: آشنائی با سامانه های مشتری مدار و خدمت محور، شناسائی قابلیت های خدمات کار از دور در سپهر اطلاعاتی، مبانی طراحی نرم افزارهای کار از دور و انواع آنها، شناسائی انواع خدمات الکترونیکی بر روی اینترنت، آشنائی با مبانی و اصول مفاهیم مدیریت الکترونیکی، آشنائی با مبانی و اصول مفاهیم تحقیق الکترونیکی، آشنائی با مبانی و اصول مفاهیم بانکداری الکترونیکی، آشنائی با مبانی و اصول مفاهیم دولت الکترونیکی.

ریز موارد درسی راه حلهای الکترونیکی: اصول مشتری مداری و خدمات محوری در سامانه های اطلاعاتی، تعاریف و پیشینه خدمات الکترونیکی، مدل همترازی فناوری در رابطه با خدمات الکترونیکی، خدمات الکترونیکی و سامانه های کار از دور، اضول طراحی و پیاده سازی خدمات الکترونیکی، خدمات الکترونیکی مبتنی بر تار جهان گستر، ارزیابی و رتبه بندی الکترونیکی، سرمایه گذاری الکترونیکی، بازاریابی و اشتغال الکترونیکی و سرگرمی های الکترونیکی، پزشکی الکترونیکی و گردشگری الکترونیکی، مفاهیم و کاربردهای تحقیق الکترونیکی، از مدیریت رایانه ای تا مدیریت الکترونیکی، مفاهیم پایه مدیریت الکترونیکی، داد و ستدهای مالی و خدماتی بر روی اینترنت، مفاهیم پایه دولت الکترونیکی، اصول خودکارسازی اداری، مفاهیم پایه دولت الکترونیکی.

مراجع درس: [48] الی [51].

ضرورت درس مهندسی کاربرد: دروس اختیاری رشته فناوری اطلاعات نیاز به یک درس تخصصی دارد که پیش‏نیاز زنجیره‏های دروس اختیاری بعدی باشد. حوزه های راه حل های الکترونیکی با وجود این درس تبدیل به دروسی پرمحتوا خواهند شد که در آنها به اصول تحلیل و طراحی و پیاده سازی خدمات الکترونیکی در سامانه های اینترنتی بعنوان راه حل الکترونیکی پرداخته خواهد شد. 

اهداف درس مهندسی کاربرد: آشنایی و کسب مهارت در تحلیل، طراحی و تولید سامانه های اینترنتی (مبتنی بر تارجهان گستر و ارتباطات بین شبکه ای) و ارائه راه حل برای پیوند کاربردهای عتیقه و نو در محیط های کاربردی شبکه ای. آشنائی با معماری داده‏ای سازمان، معماری لایه ای سامانه‏های کاربردی اینترنتی، میان افزارهای نرم افزاری،  استفاده از مخازن داده ای و اتخاذ راهبردهای گذار در برنامه یکپارچه‏سازی. الگوهای طراحی نرم‏افزارهای کار از دور و واسط کاربرهای چندگانه در کاربردهای اینترنتی.

ریز موارد درسی مهندسی کاربرد: مفاهیم پایه مهندسی و بازمهندسی کاربردها، مفاهیم سامانه های کاربردی نو و عتیقه و بازمهندسی فرآیندهای کاری، مدل همترازی فرآیندهای کاری و فناوری اطلاعات، محیط های شیئی گرای کاربر/کارگزار اینترنتی، فرآروش های تولید سامانه های کاربردی اینترنتی، محیط ها و ابزارهای تولید کاربردهای اینترنتی، معماری داده ای سازمانی، انواع معماریهای لایه ای کاربردهای اینترنتی، میان افزارها و نقش آنها در پیوندهای درون و برون سامانه‏ای، نحوه دسترسی  به سامانه های کاربردی عتیقه، روشهای یکپارچه سازی کاربردهای عتیقه و نو و راهبردهای گذار، مدلسازی کاربردهای اینترنتی با UML، الگوهای طراحی نرم افزارهای کار از دور، استفاده از فناوری خدمات تارجهان گستر(Web services)، مخازن داده‏ای و کاربردهای آن در سامانه‏های اینترنتی، واسط کاربرهای چندگانه و کاربردهای آن، مبانی سامانه‏های کاربردی مبتنی بر تلفن همراه.

مراجع درس: [52] الی [57].

 

نتیجه گیری

رشته نوپای فناوری اطلاعات و برپائی آن ضرورتی است که اتفاق افتاده است هر چند برنامه های درسی و نحوه اجرای آن چندان مطلوب نیست. این مقاله ارائه دهنده الگوئی عملی برای تدوین محتواهای درسی این دوره است که نمونه ای از محصولات این الگو در این مقاله ذکر شده است. ویژگی این الگو و محصول آن که یک طرح درس برای دوره کارشناسی مهندسی فناوری اطلاعات است استفاده بیشینه از مضامین حوزه های مرتبط در جهت استقلال تدریجی و کسب هویتی مستقل برای این رشته و مضامین آن است.

 

مراجع

]1[ سیدابراهیم ابطحی، "بررسی گزینه های تدوین برنامه تفصیلی و تولید درس افزارهای آموزشی دوره کارشناسی مهندسی فناوری اطلاعات"، گزارش کامپیوتر شماره148، ماهنامه انجمن انفورماتیک ایران، بهمن ماه1381 .

]2[ سید ابراهیم ابطحی، "زد (زنجیره های درسی): الگوئی کاربردی برای تهیه برنامه درسی در دوره کارشناسی مهندسی فناوری اطلاعات"، مجموعه مقالات دهمین کنفرانس سالیانه انجمن کامپیوتر ایران، تهران، 27 تا 29 بهمن 1383.

]3[ سیدابراهیم ابطحی، "برنامه ریزی و مدیریت راهبردی فناوری اطلاعات"،تکفا، ماهنامه توسعه و کاربری فناوری ارتباطات و اطلاعات"، سال دوم، شماره سوم، مهرماه .1383.

]4[ دکتر بهروز پرهامی،"درباره جایگاه رشته کامپیوتر در نظام آموزش دانشگاهی کشور"، گزارش کامپیوتر شماره32، ماهنامه انجمن انفورماتیک ایران، اسفندماه1360 .

]5[ سید ابراهیم ابطحی، "زنجیره های درسی در دوره کارشناسی مهندسی فناوری اطلاعات"، دانشکده مهندسی کامپیوتر دانشگاه صنعتی شریف، 1382.

]6[ سید ابراهیم ابطحی، "زنجیره های درسی در دوره کارشناسی مهندسی فناوری اطلاعات"، گزارش کامپیوتر، ماهنامه انجمن انفورماتیک ایران، سال بیست ششم، شماره 157، خرداد و تیر ماه 1383.

]7[گروه فنی و مهندسی شورای عالی برنامه ریزی،" مشخصات کلی برنامه و سرفصل دروس دوره کارشناسی مهندسی فناوری اطلاعات"، وزارت علوم، تحقیقات و فناوری، اردیبهشت1381.

[8] Computing Curricula 2001| ACM&IEEE|15 DEC 2001.

[9]Moderator B.|Dasigi V.|Gorgone J.|Spooner D.|Information Technology Curriculum Development|SIGCSE| 2001.

[10]Denning P.J.|Model Curricula for IT School| Cheorge Mason University| 2002.

[11] Henry Chan| “ Electronic commerce: Fundamentals & Applications”| John Wiley & sons| 2001.

[12] Efraim Turban| "Electronic Commerce| A Managerial Perspective"| Prentice Hall| 2004.

[13] Jeffrey Rayport| Bernard J.Jaworski| “e-commerce”| McGraw Hill| 2001.

[14] Daniel Minoli| Emma Minoli| “web commerce Technology Hand book” McGraw Hill| 1998.   

[15] G.W.Treese| L.C.Stawart| “Designing Systems for Internet Commerce”| AddisionWesley| 1998.

[16] S.Korper| J.Ellis| “ the E-Commerce. Book”| Academic press| 2001. 

[17] P.Cunnigham| F.Froschl| “Electronic Business Revolution”| Springer| 1999.

[18] R.Kolakota| M.Robinson| “e-Business Roadmap for success” | Addison Wesley|1999.

[19] T.R.Eisenmann| “Internet Business Models”| Mc Graw Hill|2002.

[20] A.Afuah| C.L.Tucci| “Internet Business Models and strategies”| Mc Graw Hill| 2003.

[21] O.A.Elsawy| “Redesigning Enterprise for e-business”| Mc Graw Hill| 2001.

[22] O Rourke| Fishman| Selkow| "Enterprise Architecture using the Zachman Framework"| Thomson Course Technology| 2003.

[23] J.Mcgovern| "A Practical Guide to Enterprise Architecture"| Prentice Hall| 2004.

[24] Boor| Bernard| “Constructing Blueprints for Enterprise IT Architecture”| Wiley| 1999.

[25] S.H.Spewak| “ Enterprise Architecture planning”| Wiley| 1992.

[26] Bass| Chaments| Kasman| “Softwore Architecture in practice”| Addison Wesley| 1998.

[27] John A.Zachman| “Enterprise Architecture the Issue of the century”| Wiley| 1997.

[28] J.Ward| P.Griffith| “IT Strategic Planning for Information Systems”| Wiley| 1996.

[29]Terry Anderson| Heather Kanuka| “e-research: Methods| strategies and Issues”| Pearson Eduction Inc| 2003.

[30] Greg Spence| “Internet Research” |Prentice Hall| 2001.

]31[ سید محمد تقی روحانی رانکوهی، شیوه های ارائه مطالب علمی و فنی، کانون انتشارات علمی، 1382.

]32[ رزی بینگهام، " مهارت های دانشجوئی "، دانشگاه علم و صنعت، 1381.

]33[ مهدی محسنیان راد، "ارتباط شناسی"، انتشارات سروش، 1369.

]34[ امیرحسین آریانپور، "پژوهش"، انتشارات امیرکبیر، 1362.

]35[ امبرتو اکو، " چگونه میتوان یک پایان نامه تحصیلی نوشت"، ترجمه غلامحسین معماریان، انتشارات دانشگاه علم و صنعت ایران، 1371.

]36[ محمدرضا محمدی فر،"شیوه نامه ویرایش" (6جلد) ازمجموعه اطلاع رسانی،وزارت فرهنگ و ارشاداسلامی،1381.

]37[ کامبیز بدیع، مریم طایفه محمودی، "پرورش و ارتقاء مهارتهای تحقیقاتی به عنوان یک سرویس یادگیری الکترونیکی در محیط رایا یادگیری"، مجموعه مقالات اولین کنفرانس بین المللی فناوری اطلاعات و دانش، تهران دیماه 1382 .

[38] M.J.Rosenberg| “e-Learning strategies for Delivering Knowledge in Digital Age”| Mc Graw Hill| 2001.   

[39] D.R.Gorrison| T.Anderson| “E-Learning in the 21’st century”| Rutledge Falmer| 2003.

[40] K.Kruze| J.Keil| “Technology-Based Training”| Jossey-Bass Pfeiffer| 2000. 

[41] G.Kearsley| “Online Education: Learning and Teaching in cyberspace”| wadsworth| 2000.

[42] Brandon Hall| “Web Based Training”| Wiley| 1997.  

[43] W.Horton| “ Leading E-Learning”| ASTD|2001.

[44] W.Horton| “Evaluating E-Learning”| ASTD| 2001.

[45] D.E.Hartley| “Selling E-Learning”| ASTD| 2001.

[46] B.Shackelford| “Project Managing E-Learning”| ASTD| 2002.

[47] S.Carliner| “Designing E-Learning”| ASTD| 2002. 

[48] Ian Gouge| “e-Management: the Impact of  e-Business on today’s IT Manager”| Springer| 2003.

[49] J.E.J.Prins| “Designing E-Government (on the crossroads of technological innovation and institutional change)”|Klower| 2001.

[50] Terry Anderson| Heathen kanuka| “e-research : Methods| strategic and Issue”| Pearson Education Inc| 2003.

[51] A.H.Thomas| “the virtual Help desk”|Thomson| 1996. 

[52] Amjad Umar| “Application (RE) Engineering”| Prentice Hall| 1997.

[53] Booch Jacobson| Runlaugh| “Building Web application with UML”| Addition Wesley| 2000.

[54] Daniel Serain| “Middleware”| Springer| 1999.

[55] R.Nagaplan| R.Skoczylas| R.P.Sriganesh| “Developing Java Web Services”| Wiley| 2003.

[56] J.M.Nilles| “Manageing telework”| Wiley| 1998.

[57] A.Seffah| H.Javahery| “Multiple user Interfaces”| Wiley| 2003.