hc8meifmdc|2010A6132836|Articlebsfe|tblEssay|text_Essay|0xfbfffd4a020000000a0e000001000500
کارآفرینی اجتماعی پاردایم
جدیدی از کارآفرینی
احمدرضا طالبیان
فاطمه وفائی
چکیده :
کارآفرینان اجتماعی افرادی هستند که از
فرصتهای پیش آمده به خوبی استفاده کرده و با ایجاد تغییراتی چیزهای جدیدی
را می‌آفرینند. کارآفرین همیشه در جستجوی تغییر است و به آن حساسیت نشان
می‌دهد و در یک فرصت استثنایی از آن استفاده می‌کند. کارآفرینی ابزار بسیار
مهمی در توسعه اقتصادی است که عمده‌ترین تاثیر خود را با ایجاد شغل نشان
می‌دهد. کارآفرینان برخی کارها را برای اولین‌بار انجام می‌دهند و از اینرو
همیشه ریسک‌پذیرند.
کارآفرینان نیازی
نیست مخترع باشند بلکه آنها به سادگی نیاز دیگران را برای ابداع ازطریق
آفرینش ایده‌های نو برطرف می‌کنند. موسسات آموزشی باید کارآفرین اجتماعی
تربیت کنند تا بتوان با روشهای جدید به پیشرفت اجتماعی دست یافت و موسسات
غیر دولتی بایستی از نظر عوامل ساختاری ، محیطی و زمینه ای توسعه کارآفرینی
اجتماعی را فراهم نمایند .
کلمات کلیدی :
کارآفرینی
- کارآفرینی سازمانی
- کارآفرینی اجتماعی
مقدمه
مفهوم کارآفرینی تحت‌الشعاع مسائل جامعه قرار گرفته و از حد یک
شعار فراتر نرفته و به صحنه‌های کسب‌وکار و سازمان هنوز وارد نشده است. در
اکثر کشورهای توسعه‌یافته، مفهوم کارآفرینی در سطوح اقتصادی جاافتاده به‌طوری
که جوانان می‌توانند خود را به یک قهرمان تجاری تبدیل کنند. ولی در کشور
ما کارآفرینی اقتصادی بیشتر اشتباهاً به عنوان ایجاد شغل به کار برده می‌شود.
(1) کارآفرینی از دیدگاههای مختلف موردبررسی قرار گرفته به‌طوری که
پیتر دراکر، مک‌کله لند، توماس بگلی و دیوید بوید نظرات متفاوت و گوناگونی
درخصوص مفهوم کارآفرینی ارائه کرده‌اند. برخی از محققان درمورد هدف و
انگیزه کارآفرینان و بعضی دیگر خصوصیات و ویژگیهای آنان را موردمطالعه قرار
داده‌اند. کارآفرینی به مفهوم اجتماعی کمتر کانون توجه نظریه‌پردازان
مدیریت و اقتصاد قرار گرفته، مطالعات و بررسیهای انجام شده نیز حاکی از آن
است که به این بخش از کارآفرینی توجهی نشده به‌طوری که اکثر مطالعات و
پژوهشها در زمینه کارآفرینی به مفهوم اقتصادی آن است. این نوع کارآفرینی
منفعت موسسه اجتماعی را با تصویری از انضباط، نوآوری و وابستگی اجتماعی
بیان می‌دارد و ریشه در تعاملات انسانی و روابط اجتماعی بشری دارد.
کارآفرینی اجتماعی پدیده یا نظریه جدیدی نیست بلکه پیدایش آن مقارن با
به رسمیت شناختن و ایجاد موسسات و بنگاههاست. کارآفرینان اجتماعی نگرشهای
خلاقانه برای حل مسائل اجتماعی را جهت ایجاد ارزش اجتماعی به کار می‌برند
و دارای خصوصیات و ویژگیهای خاص خود یعنی عاملان تغییر در بخش اجتماعی،
پذیرش ماموریت برای ایجاد و بقا ارزش اجتماعی، شناسایی و ترغیب فرصتهای
جدید، به‌کارگیری فرایند مستمر نوآوری و اقدام جدی به‌وسیله منابع دردسترس
که درنهایت به ارزش‌سازی اجتماعی و بقا موسسه اجتماعی منجر می‌گردد، از اینرو،
باتوجه به ویژگیهای خاص و بارز کارآفرینان اجتماعی بایستی افرادی که
صلاحیت کارآفرینی اجتماعی را دارند تشویق و به آنان پاداش داده شود تا
قادر به فعالیت در زمینه‌های اجتماعی باشند. همچنین زمینه های بروز و ضهور
کارآفرینان اجتماعی توسط نهادهای اجتماعی فراهم گردد .
تعاریف کارآفرینی
صاحبنظران
مختلف ، تعاریف متعددی از کارآفرینی نموده و آنرا از متغیرهای مختلف مورد توجه
قرار داده اند
کارآفرینان
دارای رفتار پیچیده هستند و هیچ نظریه‌ای نمی‌تواند رفتار آنان را تشریح
کند. شاید اولین و مهمترین نظریه مربوط به زمینه‌های روانی کارآفرینان
توسط دیوید مک کله لند در دهه 1960 مطرح گردید. مک کله لند بیان می‌دارد
که کارآفرینان افرادی هستند که نیاز فراوانی به موفقیت دارند و مخاطرات
بالایی را می‌پذیرند و چنین ریسکهایی آنان را به فعالیت مداوم تحریک می‌کند.
مک کله لند معتقد بود در جوامعی که گرایش به تولید بیشتر باشد افراد نیاز بالایی
برای موفقیت دارند.
پیتر دراکر کارآفرینی را از دیدگاه فردی موردتوجه قرار
داده و کارآفرینان را صرفاً عامل تغییر نمی‌داند، بلکه می‌گوید آنان افرادی
هستند که از فرصتهای پیش آمده (تکنولوژی، سلیقه‌های مصرف‌کننده، مزیتهای
اجتماعی و غیره) به خوبی استفاده کرده و با ایجاد تغییراتی چیزهای جدیدی
را می‌آفرینند. باتوجه به تعریف فوق، کارآفرین همیشه در جستجوی تغییر است و
به آن حساسیت نشان می‌دهد و در یک فرصت استثنایی از آن استفاده می‌کند.
کارآفرینان اجازه نمی‌دهند آزادی‌شان به‌وسیله منابع اولیه محدود شود و
منابع را برای نیل به اهداف کارآفرینی بسیج می‌کنند. از اینرو، کارآفرینی
ابزار بسیار مهمی در توسعه اقتصادی است که عمده‌ترین تاثیر خود را ازطریق
ایجاد اشتغال نشان می‌دهد و برای نیل به این مهم، زمینه‌سازی فرهنگی و
آماده‌سازی جامعه بایستی مدنظر قرار گیرد. ( 2 )
جفری تیمونز
کارآفرینی را توانایی خلق یک چیز عملاً از هیچ می داند . استیونسون کارآفرینی
را به عنوان رویکردی مدیریتی تلقی می کند که فرصتها بدون توجه به منابعی که فعلاً
در کنترل هستند ، تحقیق و پیگیری می شوند . کارآفرینی با تغییر ، ارتباط تنگاتنگی
دارد . کارآفرینان تغییر را به عنوان یک هنجار وامری مطلوب پذیرفته اند و دائماً
به دنبال تغییر بوده و سعی می کنند از ان به عنوان فرصت بهره برداری نمایند . ( 3
)
شومپیتر (
Shumpeter ) بر این باور است که کارآفرینی سازمانی
واژه ای است که از درون دنیای کسب و کار برخاسته و توانایی استفاده از منابع با
روشهای جدید است که منجر به خلق محصولات جدید در سازمان می شود . کارآفرینی
سازمانی به معنای توسعه شایستگی ها و فرصت ها در درون سازمان از طریق ترکیبات
مختلف منابع جدید است ( 4 )
سایر محققان
درمورد اهداف و انگیزه کارآفرینان به مطالعه و بررسی پرداخته‌اند و بیان
داشته‌اند که سلامت، قدرت، اعتبار، امنیت، عزت نفس و خدمت به جامعه از
ویژگیهای آنان است. در اواسط دهه 1980 توماس بگلی و دیوید بوید نقش
روانشناسی در کارآفرینی را موردمطالعه قرار دادند که تلاشی بود برای تمایز
بین کارآفرینان و افرادی که واحدهای تجاری کوچک را اداره می‌کنند که
درنهایت به شناسایی ابعاد کارآفرینی منجر گردید از نظر آنان پنج بعد کارآفرینی
بشرح ذیل می باشد که عبارتند
از: (5)
1- نیاز به موفقیت : نیاز به توفیق یک انگیزه مشخص بشری است که از
احتیاجات دیگر انسانی متمایز است. افراد توفیق‌گرا مخاطره‌جویی را درحد متوسطی
ترجیح می‌دهند زیرا آنان معتقدند که کوششها و تواناییهایشان بر نتیجه کار
تاثیر می‌گذارند و علاقه فراوانی برای یافتن موقعیتی دارند که موفق به یک
بازخور واقعی از نحوه رفتار خویش گردند. طبق مفهوم نیاز به موفقیت مک کله
لند، نیاز به موفقیت کارآفرینان بسیار بالاست که نماد کارآفرینان می باشد .
2- کانون کنترل : این عقیده فردی که شانس یا
سرنوشت، زندگی شخصی آنها را کنترل نمی‌کند از خصوصیات ویژه کارآفرینان است.
کارآفرینان و مدیران هر دو تمایل دارند فکر کنند که خودشان راه و روش هر
چیزی را می‌دانند و شانس و اقبال نقشی در زندگی شخصی و کاری آنان ندارد.
3- تحمل مخاطره : کارآفرینانی که تمایل به
ریسکهای متوسط دارند نسبت به کارآفرینانی که ریسک نامعقولی را می‌پذیرند
بازده بالاتری را به‌دست می‌آورند.
4- تحمل ابهام : تا اندازه‌ای هر مدیری خیلی از
تصمیمات را با اطلاعات نادرست و نامشخص اتخاذ می‌کند. اما کارآفرینان ممکن
است با ابهامات بیشتری مواجه شوند؛ به خاطر اینکه ممکن است برخی از کارها
را برای اولین‌بار انجام دهند از اینرو، همیشه در زندگی خود مخاطره می‌پذیرند.
5- رفتار نوعA : این نوع
رفتار، تمایل به انجام کار بیشتر در زمان کمتر اشاره دارد و اگر نیاز به
انجام چنین کاری باشد، علی‌رغم ایرادهای دیگران کارآفرینان آن را انجام
می‌دهند. موسسان و بنیانگذاران شرکتهای کوچک تجاری تمایل به درجه بالایی
از نوع رفتارA نسبت به دیگر رفتارها دارند.
به‌طور واضح کارآفرینان برای اقدام به یک کار تجاری بیشتر
از همه به اعتماد به نفس، خودهدایتی، خوش‌بینی و تشویق نیاز دارند. گاهی
اوقات کارآفرینان تصمیم می‌گیرند تا به یک سرمایه‌گذاری جدید اقدام کنند؛
چرا که نمی‌خواهند افقها و چشم‌انداز آینده خود را نادیده بگیرند، آنان تمایل
به ریسک تضمینی با سود مالی دارند. در مواجه با این شرایط، بسیاری از افراد
کارآفرین برای کنترل سرنوشت شغلی و حرفه‌ای خود تشویق می‌شوند، در مدیریت
و در جاهای مختلف شما می‌توانید برخی از این کارآفرینان را ببینید.
مفهوم و معنای کارآفرینی اجتماعی(6)
مفهوم کارآفرینی اجتماعی از
تعاملات انسانی و کنش و واکنش بشری نشأت گرفته است. کارآفرینی اجتماعی
منفعت موسسه اجتماعی را با تصویری از انضباط، نوآوری و وابستگی اجتماعی
بیان می‌دارد. باتوجه به اینکه اکثر موسسات اجتماعی با بازدهی پایین و عدم
کارایی مواجه‌اند و بسیاری از فعالیتهای بشردوستانه از انتظارات و برنامه‌های
دولت به دور مانده‌اند ضروری است که کارآفرینان به مسائل اجتماعی توجه
بیشتری داشته باشند؛ کارآفرینان اجتماعی نیازمند به توسعه و گسترش طرحها و
مدلهای جدید برای قرن حاضر هستند. کارآفرینی اجتماعی پدیده نو و جدیدی نیست
بلکه کارآفرینی از زمان پیدایش موسسات و بنگاه‌هایی که به رسمیت شناخته
شده‌اند مطرح شده و کارآفرینان روشهای کارآمد و موثری را برای اجرای
ماموریتهای اجتماعی خود جستجو می‌کنند. اکثر کارآفرینان اجتماعی با سازمانهای
غیرانتفاعی جهت کسب سود و درآمد شروع به کار می‌کنند و صاحبان کار و سرمایه
نیز با جذب آنان مسئولیت اجتماعی خود را به کارآفرینان اجتماعی واگذار می‌کنند.
سوالهایی که در این زمینه مطرح می‌شود این است که: کارآفرین اجتماعی چگونه
فردی است؟ کارآفرین اجتماعی تمایل به چه کاری دارد؟ کارآفرین اجتماعی چه
مفهومی دارد؟
کارآفرینان اجتماعی افرادی هستند که تغییراتی را در خدمات
اجتماعی از طریق موارد ذیل جهت دستیابی به ارزش اجتماعی به‌وجود می‌آورند:(7)
تبیین و تعریف فرایندهای جدید خدمات، تولیدات یا روشهای
منحصربه فرد عملیاتی که با نوآوری همراه است؛
ایجاد ظرفیتهایی برای ماندگاری و گسترش فعالیت؛ توجه به ایجاد سرمایه و
ارزش اجتماعی؛ به‌کارگیری نگرشهای بازارمدار برای حل مسائل اجتماعی؛ یافتن
بازارها و فرصتهای جدید برای ماموریت غیر سودآور یا زمینه‌های حمایت نشده
توسط نیروهای بازار.
کارآفرین اجتماعی خلق‌کننده ارزش اجتماعی است ولی توجیه
اینکه منابع مورداستفاده کارآفرین در ایجاد آن ارزش، مناسب بوده یا خیر،
کار مشکلی است و تعهد اجتماعی شاخص مناسب و قوی برای بررسی کارایی و
اثربخشی امور اجتماعی نیست. کارآفرینان اجتماعی در بازار کار می‌کنند اما این
بازارها دارای نظم و انضباط معینی نیستند. خیلی از سازمانهای هدفدار اجتماعی
برای بعضی از خدمات خود حق‌الزحمه مطالبه می‌کنند، آنها همچنین در دریافت
بخششها، کمکهای داوطلبانه و انواع دیگری از پشتیبانیها رقابت می‌کنند.
کارآفرینان اجتماعی دارای خصوصیات مشترکی هستند که این ویژگیها عبارتند از:
1- تفکر بیش از حد و دیدن فرصتهایی که دیگران نمی‌بینند
2- مخاطره‌پذیری و
تشویق به قضاوت و تعقل
3- مشکل‌گشایی
4- ایجاد چشم‌اندازهای
عملی
5- بهبود زندگی انان
6- ساعت کاری چرخشی (منعطف) با ترغیب به سوی هدف
اجتماعی.
خصوصیات کارآفرین اجتماعی
کارآفرینی
اجتماعی از شش جزء تشکیل شده که این عناصر به تفصیل عبارتند از:
1 - عاملان تغییر در بخش اجتماعی:
کارآفرینان اجتماعی
اصلاحگر و تحول‌گرا با یک ماموریت اجتماعی هستند، آنها تغییرات اساسی را در
بخش اجتماعی با کارهایی که انجام می‌دهند به‌وجود می‌آورند و چشم‌اندازشان
جسورانه است و به موارد اصولی و مشکلات اساسی تاکید می‌کنند و به علائم
ساده رفتاری توجه ندارند. آنها اغلب نیازها را کاهش می‌دهند به جای اینکه
دقیقاً آنها را برآورده سازند و در جستجوی تغییرات منظم و پیشرفتهای قابل
قبولی هستند، اگرچه ممکن است به‌صورت محلی فعالیت کنند فعالیتهایشان
توانایی برانگیختن پیشرفتهای همگانی در مناطق انتخاب شده را دارد. درهرحال
فعالیتهای آنها در زمینه آموزش، مراقبتهای جسمی، بهبود اقتصادی، هنر و بخش
اجتماعی است.
2 - پذیرش ماموریت برای ایجاد و بقا ارزش
اجتماعی:
این مرکز ثقلی است
که کارآفرینان اجتماعی را از کارآفرینان اقتصادی متمایز می‌سازد، حتی از
آنانی که به‌طور اجتماعی مسئول فعالیتهای بازرگانی هستند. برای کارآفرینان
اجتماعی، ماموریت اجتماعی اساسی و بنیادی است. نقش کارآفرینی اجتماعی در
توسعه اجتماعی این است که نمی‌تواند مزایای خصوصی ایجاد شده برای افراد
را کاهش دهد. سودآوری، ایجاد ثروت و پاسخ به تمایلات مشتریان بخشی از این
مدل است. ولی این عوامل ابزاری برای نیل به اهداف اجتماعی است. سودآوری
معیار ایجاد ارزش و رضایت مشتری نیست بلکه معیاری برای میزان تاثیرات
اجتماعی است. کارآفرینان اجتماعی یک برگشت طولانی در سرمایه‌گذاری را جستجو
می‌کنند، آنان ازطریق واکنش سریع می‌خواهند پیشرفتهای درازمدت را ایجاد کنند
و همیشه درمورد ماندگاری تاثیر اجتماعی فعالیت خود می‌اندیشند.
3 - شناسایی و ترغیب سرسختانه فرصتهای جدید:
درجایی که دیگران مسائل و مشکلات را می‌بینند
کارآفرینان فرصتها را شناسایی می‌کنند. کارآفرینان اجتماعی به سادگی به سوی
درک نیازهای اجتماعی سوق پیدا نمی‌کنند درعوض آنان در زمینه اینکه به
پیشرفتی دست پیدا کنند دیدگاه و بینش جدیدی دارند و چشم‌انداز کاری خود را
معین می‌سازند. آنان مدل‌هایی را توسعه داده و قادرند به آنچه که انجام
می‌دهند نائل شوند، همچنین آنان یاد می‌گیرند چه چیزی را انجام دهند یا
ندهند. جزء اصلی کار آنان اصرار و پافشاری برای پیش‌بینی و قضاوت است. آنان
زمانی که با یک مانع مواجه می‌شوند بیشتر فعالیت می‌کنند. سوال کارآفرینان
این است که: چگونه می‌توان بر این موانع فائق آمد؟ چگونه می‌توان این
کار را انجام داد؟ جواب آن است که آنان با شناسایی فرصتهای جدید و پافشاری
و اصرار در آن و ترغیب هدف خود قادرند به موانع موجود غلبه کنند.
4 - به‌کارگیری فرایند مستمر نوآوری، سازگاری و
یادگیری:
کارآفرینان مبتکر و نوآورند، آنان به انجام کارهای تازه
و توسعه مدلهای جدید می‌پردازند و پیشقدم در ارائه نگرشهای جدیدند. باتوجه
به گفته شومپیتر
، نوآوری می‌تواند اشکال بسیاری به خود بگیرد و نیازی به اختراع چیزهای
جدید نداشته باشد و به سادگی می‌تواند با ایده جدید، روش جدید و با یک
موقعیت جدید همراه باشد. کارآفرینان نیازی نیست که جزء مخترعان باشند بلکه
آنها به سادگی نیاز دیگران را جهت ابداع، ازطریق آفرینش ایده‌های جدید
برطرف می‌کنند. نوآوری آنان ممکن است ازطریق چگونگی ساختار برنامه‌های
اصلی یا کیفیت منابع دردسترس پدیدار شود. آنان روشهای نوآوری را برای
اطمینان از مخاطرات جستجو می‌کنند که از آن طریق به منابع در طول زمان
دست خواهند یافت و ارزش اجتماعی ایجاد خواهندکرد. تمایل به نوآوری بخشی از
روش کار موثر کارآفرینان است و آنان درصدد کاهش فعالیت خود نیستند بلکه
گرایش به تحمل بالایی از ابهام و یادگیری مدیریت ریسک برای خود و دیگران
را دارند. آنان شکست در یک پروژه و یا برنامه را نه به عنوان تراژدی
(نمایش) شخصی بلکه تجربه یادگیری می‌دانند.
5 - اقدام جدی و بی‌باکانه به‌وسیله منابع
دردسترس:
کارآفرینان اجتماعی اجازه نمی‌دهند به‌واسطه حفظ منابع
خود از ترغیب چشم‌اندازشان چشم‌پوشی کنند. آنها در انجام دادن کارهایشان با
حداقل منابع و جذب حداقل منابع از دیگران، مهارت خاصی دارند. آنان از
منابع کمیاب به‌طور کارآ استفاده می‌کنند و منابع محدود خود را ازطریق اشتراک
مساعی با دیگران و شرکای خود تامین می‌کنند. آنها همه منابع را با سرشت
بشردوستانه برای کارهای تجاری خود جستجو می‌کنند و از طریق هنجارها یا سنتهای
موجود درخصوص بخششها و کمکهای داوطلبانه محدود نمی‌شوند. آنان خطرات و مسائل
آینده را ازطریق کاهش زیانهایی که به شکست منجر می‌شوند را تخمین می‌زنند.
تحمل میزان ریسک‌پذیری سهامدارانشان را درک و شناسایی می‌کنند.
6 - ارائه حس بلندپروازانه پاسخگویی به موسسات
و پیامدهای حاصله:
از آنجا که انضباط بازار به‌طور خودکار مخاطرات اجتماعی
غیرکارآ را پاکسازی می‌کند، کارآفرینان اجتماعی گامهایی را برای اطمینان از
اینکه آنها ارزش ایجاد می‌کنند را برمی‌دارند. آنان این اطمینان را دارند که
به‌طور دقیق نیازها و ارزشهای افراد ارزیابی می‌شود و قصد دارند با فعالیتهایی
که انجام می‌دهند به جوامع خدمت کنند. آنان انتظارات و ارزشهای دیگر
مخترعان و نوآوران را درک می‌کنند. آنان پیشرفتهای اجتماعی را برای
مزیتهایی که به جوامع بشری دارد جستجو می‌کنند و برگشتهای اجتماعی و مالی
آن را نیز درنظر می‌گیرند. کارآفرینان اجتماعی سازوکارهای بازخور برای تقویت
پاسخگویی اجتماعی را به‌وجود می‌آورند. آنان پیشرفتهای خود را با معیارهای
همچون اجتماعی، مالی و پیامدهای مدیریتی ارزیابی می‌کنند.
نتیجه گیری :
کارآفرین فردی است که از
فرصتهای پیش آمده به خوبی استفاده کند و با ایجاد تغییراتی قادر به خلق
اثری جدید باشد. از اینرو، کارآفرینی فعالیت بدیع و جدید نیست بلکه فعالیتی
نادر است، کارآفرینی اجتماعی به عنوان پارادایمی که جوهره آن خلاقیت اجتماعی و
مشارکت شهروندان در عرصه های تصمیم گیری و زمینه ظهور و بروز ایده ها و نظرات
اجتماعی آحاد مردم است که ابتکارات و برنامه های اجتماعی کارآفرینان را در سطوح
اجتماعی تقویت می نماید . بنابراین، کارآفرینی اجتماعی نوعی فعالیت کمیاب و
مجموعه‌ای از رفتارهای استثنایی را دربر می‌گیرد. این رفتارها باید تشویق و
ترغیب و به آنانی پاداش داده شود که صلاحیت و شایستگی برای انجام این
کار را دارند. در شرایط متحول و متلاطم امروزی ما نیاز به رفتار کارآفرینی
در همه بخشها داریم ولی هرکسی شایستگی کارآفرین شدن را ندارد همچنان که
یک مدیر بخش بازرگانی یا اجتماعی نمی‌تواند کارآفرین باشد. از اینرو،
کارآفرینی دارای شاخصها و معیارهای خاص خود است. ازطرفی، هرکسی تمایلی برای
کارآفرینی اجتماعی ندارد چرا که توانایی و صلاحیت خاص خود را می‌طلبد و
همچنین بازده مشخص اقتصادی را برای افراد به ارمغان نمی‌آورد. بنابراین،
باتوجه به خصوصیات، عناصر و اجزأ کارآفرینی اجتماعی بخش اجتماعی نیاز به
سبک رهبری متفاوتی دارد و کارآفرینان اجتماعی گونه خاصی از شیوه رهبری را
باید دارا باشند که ضرورت شناسایی و پرورش آنها امری جدی و خطیر است. پس
موسسات آموزشی باید متعهد به این امر باشند که کارآفرینان اجتماعی را جهت
دستیابی به پیشرفت اجتماعی با روشهای جدید تربیت کنند تا بتوانیم با فراغ
بال بیشتری به فعالیتهای اجتماعی بپردازیم.
منابع و مأخذ:
1 - احمد پورداریانی، محمود «کارآفرینی، شغلی که در ایران نیست» تدبیر، شماره
120.
2 - احمد پورداریانی، محمود «طراحی و تبیین الگوی پرورش
مدیران کارآفرین در صنعت» تهران تربیت مدرس، دانشکده علوم انسانی، پایان‌نامه
دکتری مدیریت، 1377.
3- Stoner
| j.A.p " Managemant " prenticeHall | 1983| p. 76
4- stoner | j.A.p |
p.77
5- opt.cit| p. 78
6- Schwab "
Social entrepreneurs" | prenticeHall | p. 79 | 1999
7- Morgan | wanger
" Social entrepreneurial "
Kauffman center | 2000 | p.3