تولید کود به روش کرمی‌کمپوست

استفاده از زباله جهت تولید ورمی‌کمپوست

ورمی‌کمپوست:

زمین تنها سیارة سبز دارای حیا ت منظومة شمسی است که جمعیت آن در حال افزایش و خاک‌های حاصل‌خیز آن در حال فرسایش است. و در عصر حاضر با پیشرفت سریع فنّاوری تنها کشورهایی که بتوانند مردم خود را سیر کنند. می‌توانند با خیالی آسوده چشم به آینده داشته باشند و این میسر نیست مگر با ایجاد امکانات مناسب جهت صنعت کشاورزی.

یکی از عوامل مهم در صنعت کشاورزی زمین حاصل‌خیز است ثابت شده است که ورمی‌کمپوست نقش تعیین‌کننده‌ای در بهبود کیفی خواص خاک دارد. با استفاده بهینه از پس‌مانده‌های مواد آلی و تبدیل آنها به مواد پایداری مانند ورمی‌کمپوست می‌توانیم به دو هدف عمده دست پیدا کنیم:

1-    استفاده از ورمی‌کمپوست در صنعت کشاورزی.

2-  جلوگیری از گسترش آلودگی محیط زیست.

رشد فزایندة جمعیت، الگوی نامناسب مصرف، شرایط خاص تولید، بالارفتن هزینه‌ها و کاهش قدرت خرید، همگی از جمله عواملی هستند که توجه به بازیافت را تشدید نموده‌اند. با توجه به تحقیقات انجام گرفته در کشور بیش  از %90 از پس‌مانده‌های شهری قابل بازیافت می‌باشند که از این میان حدود 60 تا %70 آنرا مواد آلی تشکیل می‌دهند. نکته بسیار مهم در این خصوص آینده‌نگری و برنامه‌ریزی در مورد دفع مطلوب و نیز استفاده از مقادیر زیاد مواد زائد شهرهای بزرگ است. از اینرو کنترل، جمع‌آوری و فراوری بر روی مواد آلی از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است. لذا پیش‌بینی بودجه لازم، برنامه‌ریزی کوتاه‌مدت و درازمدت و همچنین فرهنگ‌سازی و قانونمند کردن پس‌مانده‌های آلی در برنامه‌های شهرداری لازم و ضروری است. از آنجایی‌که شهرداری‌ها متولی امر کنترل، حمل و نقل و دفن پس‌مانده‌ها می‌باشند می‌توان با استفاده صحیح از ابزار و امکانات و قوانین موجود از همین امروز شروع کرد، زیرا فردا برای شروع خیلی دیر است.

مرفولوژی کرم‌های خاکی:

کرمهای خاکی دارای بدنی کشیده، بندبند، فاقد استخوان دارای کوتیکول حامل تارها و دستگاه گوارش لوله‌مانند که به مجرای دفعی ختم می‌شود، هستند. طول این جانور برحسب گونه از یک سانتی‌متر تا بیش از 2 متر بالغ می‌گردد.

این جانور اغلب دوجنسی  یا هرمافرودیت هستند و هنگام بلوغ بر روی اپیدرم آنها یک منطقة متورم ظاهر می‌شود که آنرا کمربند تناسلی گویند. این قسمت پیله‌ای ترشح می‌کند که تخم‌ها را دربر‌ می‌گیرد.

کرم‌های خاکی فاقد مرحلة مشخص لاروی بوده و نوزادان آنها پس از خروج از تخم و پیله، رفته‌رفته بالغ می‌شوند.

شرایط زیستی کرم‌های خاکی:

بررسی‌های تجربی نشان می‌دهد که کرم‌ها از هر نوع روشنایی گریزانند. آنها روزها به حالت مخفی بوده و شب‌هنگام چنانچه نوری به آنها بتابد، سریعاً خود را به عقب می‌کشند. همة کرم‌های خاکی نسبت به ارتعاشات مکانیکی از قبیل صدای پای شدید در روی زمین حساسند. از قرار معلوم قادر به شنیدن ارتعاشات صوتی موجود در هوا نیستند.

اگر آنها را مثلاً‌ با بیل زدن باغ برگردانند همانطور که از نور فرار می‌کنند، درصدد تماس با زمین برمی‌آیند. بدلیل آنکه تنفس کرم‌ها بستگی به رطوبت کوتیکول پوست دارد، به همین خاطر کرم‌ها نسبت به محیط مرطوب بیشتر از خشکی سازگاری دارند‌ . گازهای شیمیایی نامطبوع و یا تحریک‌کننده موجود در هوا باعث عقب‌نشینی کرم به داخل و

سوراخ خود می‌گردد‌. بطور کلی شرایط زیستی کرم‌های خاکی برحسب گونه بسیار متفاوت بوده و شدت فعالیت آنها تحت تأثیر عوامل مختلف محیطی قرار می‌گیرد که اهم آنها به شرح زیر خلاصه می‌شود:

حرارت:

کرم‌های خاکی در شرایط حرارتی خاص می‌توانند زندگی نمایند. تمام فعالیت‌های حیاتی نظیر تولیدمثل، رشد و پراکنش آنها تحت تأثیر درجه حرارت محیط می‌باشد. مثلاً مدت لازم برای خارج شدن کرم‌ها از پیله بستگی به درجه حرارت محیط دارد.

تهویه:

کرم‌های خاکی برای ادامة حیات نیاز به تهویة مناسب دارند بدین خاطر زمین‌های رسی سنگین و یا خاک‌های بدون تخلخل محیط زیست مناسبی برای این موجودات نیستند.

پ - هاش:

کرم‌های خاکی نسبت به PH خاک حساس بوده، بطوری‌که در بسیاری از موارد این عامل تنوع و توزیع گونه‌ها را در خاک محدود می‌سازد.

 رطوبت:

مقدار رطوبت و خشکی محیط زیست کرم‌های خاکی، یکی دیگر از عواملی است که در پراکنش عمومی و افقی آنها مؤثر است. این موضوع در کشورهای مختلف که دارای عرض جغرایایی متفاوت هستند، بخوبی آشکار است. از آنجائی‌که حدود 75 تا %90 وزن بدن کرم‌خاکی را آب تشکیل می‌دهد، نیاز آنها به آب بسیار زیاد بوده و در صورت خشک شدن خاک، اکثراً‌ از بین می‌روند.

تغذیه:

غذای اصلی کرم‌های خاکی بقایای مرده و پوسیده گیاهی به انضمام بقایای ریشة گیاهان و نیز کود دامی است. نوع و مقدار مواد غذایی در دسترس نه تنها بر روی جمعیت کرم‌های خاکی بلکه بر روی انواع گونه‌های موجود و نرخ رشد و… تأثیر می‌گذارد.

کرم‌های زباله‌خوار:

این کرم‌ها با خوردن محتویات زائدات آلی آنها را تجزیه و دگرگون می‌نمایند. فرآیند هضم این کرم‌ها به تغییر سریع‌تر مواد آلی منتهی شده و کمپوست تثبیت می‌شود.

نتیجة این عمل دستیابی به ورمی‌کمپوست با کیفیت بالا است که با بالاترین

استانداردهای جهانی برابری می‌کند.

تولید کود به روش کرمی‌کمپوست هیچ‌گونه بوی بدی از خود به جا نمی‌گذارد و کمپوست تولید شده عاری از میکروب‌ها و میکروارگانیسم‌های مضر و بیماری‌زا می‌باشد. کرم‌ها قادر به تولید پروتئین بوده و نیازی به پروتئین ندارند.

تأثیرات کرم‌های خاکی بر  محیط:

وجود ذرات کوچک با مقادیر زیاد در مدفوع کرم‌های‌خاکی نسبت به ذرات محیط آنها نشان می‌دهد که قادرند مواد مغذی را به اجزاء کوچک‌تر تبدیل نمایند. دانه‌های معدنی متصل به یکدیگر هستند که اتصال آنها به گونه‌ای باشد که در مقابل رطوبت، فرسایش و فشردگی مقاوم بوده و به هنگام خنثی و یا رطوبت خاک نیز همچنان نرم باقی بماند و خاکی غنی از خاکدانه‌هاست که دارای تهویه و زهکشی و بالاخره ساختمانی مناسب باشد. لذا جهت داشتن یک خاک حاصلخیز خاکدانه‌سازی در درجة اول مورد اهمیت قرار دارد. محققین زیادی بر این قول متفقند که مدفوع کرم‌های‌خاکی دارای خاک‌دانه‌های مقاوم‌تر از خاک محیط است. علاوه بر آن موکوپروتئین زیر اپیدرم کرم خاکی در محل تماس آن با دالانهای حفر شده موجب پایداری ذرات خاک می‌گردد.

از جمله تأثیرات شیمیایی کرم‌های خاکی بر محیط، می‌توان به دو مرحلة زیر اشاره کرد:

مرحلة اول: تشکیل کمپلکس‌های آلی و معدنی که به راه‌های مختلفی صورت می‌گیرد. بخش قابل ملاحظه‌ای از طریق مواد سیمانی آلی و غیرآلی ایجاد می‌شود و نیز ممکن است پل‌های الکترواستاتیک بین ذرات با بار منفی و کاتیون‌هایی نظیر کلسیم بوجود بیاید که ذرات آلی و معدنی را به یکدیگر متصل کند. بعلاوه تشکیل این کمپلکس‌ها میدانی از یون‌های فلزی بوجود می‌آورد که در خاک نگهداری شده و در نتیجه شستشو نیز از بین نمی‌روند. تشکیل ذراتی آلی معدنی توسط ترشحات غشاء نازک و شفاف، بخش قدامی رودة کرم صورت می‌گیرد که این عوامل باعث اصلاح شرایط و حاصل‌خیزی خاک می‌گردند.

مرحلة دوم: کرم‌های خاکی از یک طرف ذرات ریز آلی ـ معدنی را از بخشهای عمیق‌تر پروفیل خاک به سطح آن منتقل می‌نمایند و از طرف دیگر گونه‌های خطر آنها در خاک‌های معدنی قطعاتی از مواد آلی را از سطح خاک به داخل خطرات خود می‌کشانند و با این عمل دوجانبه بر روی مواد آلی و معدنی دالان‌های عمیق در خاک‌های معدنی، بطور متناوب همراه با دفع مدفوعات بعضی از عناصر غذایی را از اعماق پروفیل به سطح خاک برمی‌گردانند.

همچنین شواهد بسیاری وجود دارد که غلظت کلسیم، سدیم، منیزیم، پتاسیم، فسفر و مولیبدن قابل جذب در مدفوعات کرم‌های خاکی بیشتر از محیط اطراف آنها می‌شود.

باروری و حاصل‌خیزی خاک:

کرم‌های‌خاکی در نتیجة فعالیت خود باعث تسریع تحرک یون‌ها در سطح و عمق پروفیل خاک می‌گردند. در این مرحله آنها با ترشح مواد شیمیایی می‌توانند برخی از عناصر غذایی پایة موجود در خاک را از حالت تثبیت خارج نموده به شکل قابل جذب گیاه تبدیل کنند.

این فرایند توسط کرم‌های‌خاکی به دو صورت مستقیم و غیرمستقیم انجام می‌گیرد‌. مثال تأثیر مستقیم آنها در معدنی شدن ازت است این عنصر که معمولاً به شکل کمپلکس‌های آلی غیرقابل استفادة گیاه در خاک وجود دارد پس از عبور از لولة گوارش کرم‌های‌خاکی ابتدا به آمونیاک و سپس به نیتریت و نیترات تبدیل می‌گردد. تأثیر غیرمستقیم کرم‌های خاکی در ازدیاد حاصل‌خیزی خاک، ازدیاد فعالیت میکروارگانیسم‌ها و جانوران خاکزی در نتیجه تولید مواد محرک ریشه نظیر ویتامین‌ها بویژه ویتامین B12 است.

بنابراین با توجه به نقش کرم‌های‌خاکی در اصلاح ساخت بافت و سایر عوامل یاد شده دارند. بطور مستقیم در ازدیاد حاصل‌خیزی و باروری خاک و افزایش محصول مؤثر واقع می‌شوند. همچنین شواهد بسیاری وجود دارد که غلظت کلسیم، سدیم، منیزیم، پتاسیم، فسفر و مولیبدن قابل جذب در مدفوعات کرم‌های‌خاکی بیشتر از محیط اطراف آنها می‌شود.

ورمی‌کمپوست:

ورمی‌کمپوست عبارتست از مدفوع کرم‌هایی که از زباله یا کود دامی یا هر مواد آلی دیگر تغذیه کرده و مواد آلی را به ذرات خیلی ریز خرد می‌کنند.

ورمی‌کمپوست نتیجة هضم طبیعی غذا در سامانه هاضمة کرم‌خاکی است و دورة رشد گیاه را بوسیلة داشتن میکروارگانیسم و همچنین مواد آلی فعال و تسریع می‌نماید.

ورمی‌کمپوست یک کود بیوارگانیک است که بسیار نرم، سبک وزن، ترد، تمیز و بی‌بو بوده و ظاهری کم و بیش شبیه به پودر گرانوله قهوه دارد.

کیفیت ورمی‌کمپوست به نوع غذا (محیط کشت) یا مواد زائد آلی که کرم‌ها از آن تغذیه کرده‌اند، بستگی دارد. برای مثال کرم‌ها می‌توانند مواد آلی با سلولز زیاد مانند خاک اره را هضم کرده و یک مادة اصلاح‌کنندة خاک با کیفیت پائین تولید نمایند، برعکس کرم‌ها قادرند با مواد غنی از ازت و فقیر از سلولز ورمی‌کمپوست با کیفیت عالی تولید نمایند.

نسبت کربن به ازت (C/N) ورمی کمپوست برابر 20 و پائین‌تر از آن می‌باشد. طول دانه‌های خشک ورمی‌کمپوست بین 1-5mm و وزن مخصوص آن نیز کمتر از خاک گلدان است. هوموس آن حدود %20 وزن خشک آن می‌باشد.

یکی از مصارف عمده که امروزه در دنیا بسیار مورد توجه قرار گرفته است، استفاده از زباله جهت تولید ورمی‌کمپوست می‌باشد. هزینة دفع بسیاری از زائدات آلی که توسط صنایع نوین تولید می‌شوند گران تمام شده و مسائلی از قبیل بو یا آلودگی آبهای سطحی را موجب می‌شوند. تحقیقات نشان می‌دهد که این‌گونه مسائل با استفاده از کرم‌های خاکی می‌توانند برطرف شوند بخصوص استفاده از کرم‌های‌خاکی ایزنیافوتیدا (E.Fotida).

که می‌توانند در حضور هوا به تجزیة مواد آلی پرداخته و در نتیجه آلودگی محیط را کاهش دهند. بسیاری از انواع زائدات آلی انسانی، حیوانی و صنعتی برای تولید ورمی‌کمپوست بکار رفته و کود حاصله در بازارهای آمریکا، ایتالیا، فیلیپین و … عرضه شده است.