اثربخشی اینترنت در ارتقای دانش عمومی بانوان
http://www.wit.ir/hamayesh/detailnews.asp?id=936

"با توجه به عدم ویرایش ادبی مقالات ، استفاده و درج مطالب در رسانه ها ،منوط به کسب اجازه مکتوب از دبیرخانه همایش و ذکر منبع می باشد و مطالب درج شده صرفا جهت مطالعه می باشد"

اثربخشی اینترنت در ارتقای دانش عمومی بانوان


میترا دیلمقانی
عضو هیأت علمی دانشگاه صنعتی مالک اشتر
mitra_dilmaghani@yahoo.com

سید علیرضا حجازی
کارشناس ارشد مدیریت مراکز اطلاع رسانی
hejazialireza@yahoo.com


کلید واژه ها : اینترنت، بانوان، دانایی، فناوری اطلاعات و ارتباطات

چکیده
یکی از پدیده‏هایی که توانسته است شخصیت و هویت انسان امروزی را به نحو شگرفی تحت تأثیر مستقیم خود قرار دهد‏، ”اینترنت“ است. فناوری اطلاعات و ارتباطات که امروزه در کالبد اینترنت تبلور و عینیت یافته است، توجه اندیشمندان اجتماعی بسیاری را در سطح جهان به خود جلب نموده است تا جایی که آنان را به بررسی ابعاد گوناگون نظری و کاربردی آن واداشته است. تأثیرات متفاوت اینترنت به عنوان یک ابزار اطلاع‏رسانی قدرتمند بر جوامع بشری بیش از هر چیز حول موضوع دانش عمومی یا به اصطلاح ”دانایی“ تمرکز یافته است. به بیان دیگر پرسشی که ذهن جامعه‏شناسان را به خود مشغول کرده، این است که اینترنت چگونه می‏تواند سبب ارتقای دانایی کاربرانِ خود گردد؟ هنگامی که این پرسش در چارچوب خانواده مطرح می‏ٌشود، اهمیت ویژه‏ای می‏یابد و در ارتباط با هر یک از اعضای خانواده می‏تواند پاسخ متفاوتی در پی داشته باشد. بانوان با نقش دو‏جایگاهی که در خانواده دارند، اهمیت مضاعفی در این بررسی می‏یابند. پرسش اساسی که در این مقاله کوشش شده است پاسخ مناسبی برای آن یافت شود، این است که ”اینترنت چگونه می تواند در افزایش دانایی بانوان اثربخش باشد؟“. این مقاله بر مبنای روش شناسی مطالعه‏ی تطبیقی ضمن معرفی مفاهیم مورد استفاده در بحث، به تبیین جایگاه بانوان در بهره برداری از اینترنت به عنوان ابزاری اثربخش در جهت ارتقای دانش عمومی آنان پرداخته است.




1. روش‏شناسی ‏ و مفاهیم مبنا
بررسی و مطالعه‏ی پدیده‏های اجتماعی در قلمروی خانواده و به ویژه بانوان، پیش از هر چیز مستلزم آگاهی و برخورداری از روش‏شناسی و شیوه‏ی مناسب برای چنین بررسی‏ها و مطالعاتی است. یکی از روش شناسی های کاربردی و در عین حال معتبر از نظر روایی و پایایی در عرصه ی علوم اجتماعی و مطالعات خانواده ، روش "مطالعه ی تطبیقی" است. رویکرد مطالعه ی تطبیقی در بررسی پدیده های اجتماعی به دیدبانی و پایش در مطالعات صورت گرفته درباره ی یک موضوع می پردازد و با تعیین تشابه ها و اختلاف های موجود در این مطالعات، وجوه مشترک و متمایز آن ها را استخراج می نماید و با قالبی نوین در جایگاه نظارت و داوری به ارایه ی دیدگاه مشترکی می پردازد که اغلب از آن با عنوان "خرد جمعی" یاد می شود. بدیهی است روشی که در بررسی حاضر مورد استفاده قرار گرفته است، یک مطالعه ی تطبیقی است.
از آنجایی که مفاهیم مطرح شده در این مقاله مستلزم برخورداری خواننده از یک پیش زمینه ی ذهنی است، ابتدا می کوشیم با تعریف مناسب واژه ها درک صحیحی از معانی این مفاهیم فراهم نماییم و سپس در ادامه ی بحث به تشریح موضوع یعنی اثربخشی اینترنت در ارتقای دانش عمومی بانوان خواهیم پرداخت.
درک اصطلاح "دانش عمومی" نیازمند تعریف واژه ی "دانایی" می باشد. واژه ی "دانایی" در فرهنگ واژگان وبسترز نیو ولد این گونه تعریف شده است: "تمام آنچه که به وسیله ی ذهن ادراک یا دریافت می شود.". در کاربرد متداول در جامعه، در مواردی واژه ی "اطلاعات" را مترادف با واژه ی "دانایی" به صورت قابل جایگزین برای یکدیگر به کار می‌برند و این بدان معنا است که این دو واژه به ظاهر تفاوت چندانی ندارند. واقعیت آن است که گاهی شیوه ی به کار بردن کلمه ی "دانستن" به گونه‌ای است که مفهوم اطلاعات را تداعی می‌کند، ولی در حقیقت این طور نیست. وقتی از کسی می‌پرسیم که درباره ی … چه می‌دانید؟ در اغلب مواقع منظور این است که درباره ی آن موضوع چه اطلاعاتی دارید؟ البته در حوزه ی فناوری اطلاعات و ارتباطات مفهوم "جامعه ی دانایی بنیان" مترادف با "جامعه ی اطلاعاتی" نیست، چرا که از مفهوم اول احساس نوعی برتری به ذهن می‌آید. به علاوه، در تعاریف رایجی که از "اطلاعات" به عمل آمده است؛ ایده فراگیری نیز به طور ضمنی مطرح شده است. در هر صورت، در مقاله ی پیش رو معنای دانایی یا آگاهی مد نظر می باشد نه اطلاعات. تعریف واژه "اطلاعات" در فرهنگ واژگان فوق الذکر این چنین است: "آگاهی که به هر طریق حاصل می گردد." گاهی در ترجمه واژه ی "دانایی" به اشتباه کلمه ی "دانش" ذکر می‌شود. این در حالی است که معادل مشخص این کلمه در زبان انگلیسی واژه ی "Science" است که تعریف آن‌ را در همان منبع این‌گونه می‌خوانیم: "آگاهی نظام یافته‌ای که از طریق مشاهده، مطالعه و آزمایش جهت مشخص ساختن طبیعت یا اصول آنچه که تحت بررسی است، حاصل می شود.".
با توجه به مطالب فوق می توان چنین استنباط نمود که مراد از دانش عمومی در واقع دانایی است و هر تلاشی که از جانب انسان برای دریافت اطلاعات و آگاهی های جدید صورت می گیرد، دقیقاً با هدف ارتقای همین دانایی انجام می گیرد.
پیتر اف. دراکر ، محقق و تحلیلگر فقید عرصه‌های سیاسی، اقتصادی و مدیریتی دانایی را در یکی از کتاب هایش تحت عنوان "حقایق تازه" این گونه تعریف کرده است: "دانایی عبارت است از اطلاعاتی که سبب تغییر یک چیز یا یک شخص می‌گردد – چه با فراهم ساختن زمینه ی اقدام برای تغییر و چه با قادر ساختن یک فرد یا یک نهاد برای انجام یک عمل متفاوت نسبت به آنچه که در گذشته انجام می‌داده است." از نظر دراکر، یک شخص دانشگاهی ممکن است دانایی را به عنوان چیزی در نظر بگیرد که چاپ شده است. اما مطمئناً آنچه که به صورت مکتوب در می‌آید آگاهی یا دانایی نیست، بلکه داده‌های خام است. آنچه که مهم است، این است که فراگیری کارشناسان دانشگاهی به سرعت از آنچه که می‌تواند به عنوان "دانایی" تعبیر شود، فاصله می‌گیرد. این فقط می‌تواند انباشت داده‌ها خوانده شود. دانایی نوین دیگر نمی‌تواند در قالب قواعد گذشته به دست آید. آنچه که امروز به عنوان تدریس، فراگیری و پژوهش می‌شناسیم در قرون نوزدهم و بیستم شکل و سازمان یافتند. در قرن بیست‌ویکم و یا به عبارت بهتر هزاره ی سوم شکل‌های جدیدی از آموزش مطرح می‌شوند مانند "آموزش غیر رسمی" که به صورت "آموزش مادام العمر" صورت می‌گیرند.
ریچارد میسون که یکی از اساتید مشهور در رشته مدیریت علوم اطلاع رسانی است، در کتاب خود با عنوان "آیین مدیریت اطلاعات" مفهوم روشنی به صورت زیر ارائه داده است:
خرد دانایی اطلاعات داده

به نظر او دانایی عبارت است از اطلاعاتی که موثق، معتبر و صحیح باشد. خرد یک نوع دانایی است که در یک جامعه، فرهنگ یا یک نظام ارزشی به کار گرفته شده باشد. این دانایی متشکل از دیدگاه ها و ادراکاتی است که درست، واقعی و ثابت و بادوام به‌نظر می‌رسند. از دیدگاه میسون دانایی شکل کاربردی اطلاعات با توجه به فهم استخراج شده از آنها است. کاربرد همه جانبه و ناخودآگاه این دانایی جامعه‌ای را در بر می‌گیرد که به اصطلاح از آن به عنوان "جامعه دانایی بنیان" یاد می شود.
این جامعه نظیر هر جامعه ی دیگری دارای اعضای تشکیل دهنده است و در جزئی ترین سطوح این جامعه اعضای انسانی حضور دارند. بدیهی است که تقریباً نیمی از این جامعه را بانوان تشکیل می دهند و از یک نقش دو جایگاهی برخوردارند. منظور از نقش دو جایگاهی این است که بانوان از یک سو به عنوان عضوی از خانواده دارای نقش و جایگاه متعلق به خودشان هستند و در قبال افزایش دانایی خودشان مسوولند. اما از سوی دیگر در مقام یک همسر یا مادر، با مشارکت پدر خانواده مسوولیت ارتقای دانایی سایر اعضای خانواده را نیز بر عهده دارند.
فراگیر شدن اینترنت سبب شده است تا این رسانه به عنوان ابزاری برای آگاهی از اخبار و رویدادهای روز مورد استفاده قرار بگیرد و خانواده ها و به ویژه بانوان از آن برای کسب آگاهی بیشتر درباره ی موضوعات مورد علاقه بهره برداری نمایند. بانوان با توجه به ویژگی های خاص شخصیتی و روحیه ی فردی و اجتماعی رویکرد متفاوتی در استفاده از اینترنت دارند. نتایج پژوهش های انجام گرفته در حوزه ی اطلاع رسانی نشان می دهد، جدای از تأثیراتی که تفاوتهای جنسیتی در بهره برداری از اینترنت میان آقایان و بانوان پدید آورده است، یکی از تمایزهای چشمگیر و حائز اهمیت در رفتارهای اطلاع یابی آنان پدیدار گشته است. به بیان دیگر بانوان در اینترنت اطلاعات خاصی را جستجو و استفاده می کنند. نوع جستجو و بهره برداری از اطلاعات در اینترنت به عوامل متعددی بستگی دارد، اما چیزی که بسیار مهم است پیروی این رفتارها از الگوهای قابل پیش بینی است که گاهی به صورت غیرقابل پیش بینی جلوه گر می شوند. در ادامه ی این مقاله ضمن بررسی وضعیت فعلی به تشریح کارکرد اینترنت در افزایش دانایی بانوان می پردازیم.

2. بانوان و اینترنت
برای آگاهی از این که در حال حاضر چه رابطه ای میان بانوان و پدیده ی اینترنت بر قرار است، شایسته است نگاهی به آمارها و ارقام اعلام شده از سوی موسسات معتبر آماری داشته باشیم. بنا بر اعلام یکی از موسسات آمریکایی به نام شرکت ارتباطات جوپیتر ، بانوان در حال پیشى گرفتن از آقایان از نظر دستیابى به اینترنت هستند و نرخ بالاى رشد خود را حفظ کرده اند. در حالى که تعداد کل کاربران اینترنت در آمریکا طی سال گذشته تنها 4/22 درصد رشد داشته، این نرخ براى بانوان 9/34 درصد بوده است. اما این پیشرفت در زنان آسیا مشاهده نمى شود. 78 درصد کل کاربران اینترنت در آسیا را مردان و تنها 22 درصد را زنان تشکیل مى دهند.
مسلم است که چنین تفاوتى میان مردان و زنان در زمینه ی استفاده از اینترنت، تأثیر قابل ملاحظه اى بر اقتصاد آسیا خواهد داشت. مهارت هاى مبتنى بر فناورى اطلاعات و ارتباطات نقش مهمى در اقتصاد ملى و بین المللى دارد. از آنجا که امروزه بیشتر شرکت ها، برنامه ریزى هاى خود را در سطح بین المللى انجام مى دهند و باید به طور سراسرى سرویس دهند، شبکه جهانى نقش خود را بیش از پیش نشان داده است.
به منظور تسریع پیشرفت های اجتماعی، بانوان باید هر چه سریع تر وارد دنیاى اینترنت شوند. تخمین زده مى شود که تا پایان سال آینده میلادى 30 میلیارد دلار تبادل اقتصادى از طریق اینترنت در آسیا رد و بدل شود. اما رسیدن به چنین ارقامى تنها در صورتى امکان پذیر خواهد بود که زنان در عرصه ی اینترنت بیشتر فعال شوند، زیرا طبق تحقیقات صورت گرفته حدود 50 درصد بازار کارى آسیا را زنان تشکیل مى دهند. طبق یکی از آمارهای اخیر سازمان ملل متحد، 48 درصد بازار کارى شمال و مرکز آسیا، 33 درصد جنوب و جنوب غربى آسیا و 42 درصد بازارکارى شرق آسیا در اختیار بانوان است. روشن است که در هیچ مطالعه اى، این گروه وسیع را نمى توان نادیده گرفت.
همزمان با پیشرفت فناورى، نیاز به نیروى کار ماهر اهمیت ویژه اى یافته است. کمبود کارمندان و کارگران آشنا به فناورى اطلاعات در تمام جهان احساس می شود. بدیهی است تنها در صورتى خواهیم توانست به این نیاز پاسخ دهیم که بانوان را با فناورى اطلاعات بیشتر آشنا سازیم. تاکنون ثابت شده است که روند صنعتى شدن، همان گونه که وابسته به نیروى کار ماهر است، به نیروى کار زنان نیز وابستگى دارد.
اهمیت آشنایى بانوان با اینترنت را از زاویه اى دیگر نیز مى توانیم بررسى کنیم. به طور تاریخى، بیشتر کارهاى ادارى و منشى گرى توسط بانوان انجام شده است. در حال حاضر، در بسیارى از شرکت ها و موسسات، این امور به کمک اینترنت انجام می گیرد. در چنین شرایطى، کارمندان باید بتوانند فعالیتهایى نظیر رزرو اینترنتى، جمع آورى اطلاعات از طریق وب و آماده سازى و انتقال پرونده ها از طریق اینترنت را انجام دهند.
یک بررسی علمی که به تازگی در ایالات متحده بر روى زنان صورت گرفت، نشان داد که سه چهارم بانوان اعلام کرده اند که با به کارگیرى فناورى هاى جدید توانسته اند به پیشرفت هاى کاری بیشتری دست یابند. دیگر اینکه، اینترنت بیش از هر وسیله ی دیگرى بانوان را قادر ساخته است به راحتى به اطلاعات دسترسى داشته باشند، دنیایى که تا پیش از این به طور سنتى به خصوص در مورد کشورهای در حال توسعه بر روى زنان بسته بوده است. ویژگى دیگر آسیا این است که اکنون تعداد زیادى از موسسات کوچک و متوسط وجود دارد که توسط زنان تأسیس شده اند. به طور مثال، در ژاپن، چهار پنجم موسسات کوچک توسط زنان اداره مى شود. تشکیل چنین موسساتى به کمک اینترنت بسیار ساده است.
مزیت اصلى اینترنت و به طور خاص وب براى بانوان آن است که آنان مى توانند در منزل خود، یک تجارت الکترونیکى راه اندازى کنند. توانایى کسب درآمد در خانه، جذابیت اینترنت را براى زنان افزایش داده است. زیرا به این ترتیب، آن ها خواهند توانست بر بسیارى از مشکلاتى که در محیط کارى ممکن است برایشان پیش آید، (نظیر نگهدارى از کودک در ماه هاى اولیه) پیروز شوند. به این ترتیب، شاید آن خط قرمزى که میان خانواده و کار وجود دارد، به تدریج از بین برود.
نکته دیگرى که باید به آن توجه کرد، آن است که اکنون این مشکل در میان جوانان کمتر مشاهده مى شود. اما بخش بزرگى از نیروى کار بانوان بیش از 25 سال سن دارند و در حقیقت همین قشر هستند که با مشکل رو به رو خواهند شد. بسیارى از آنان در زمینه ی مهارت هاى فناورى اطلاعات آموزش ندیده اند. حتى مشاهده شده است که در میز کارى بسیارى از آنان یک دستگاه کامپیوتر وجود دارد، ولى آنان نحوه ی استفاده از آن را به طور دقیق نمى دانند. از مطالب بالا مشخص است که باید برنامه ریزى دقیق ترى براى آشنا ساختن بانوان با مهارت هاى اینترنتی در کشورهاى آسیایى انجام داد.
اگرچه نباید نقش تلاش هاى شخصى بانوان را در کسب مهارت های جدید نادیده گرفت، اما وظیفه ی صاحبان شرکت هاى خصوصى و دولتى است که آنان را در رسیدن به نقطه ی مطلوب یارى نمایند. روش هاى بسیارى در این مسیر وجود دارد که به برخى از آنها اشاره مى کنیم:
• ایجاد تسهیلات آموزشى؛
• کمک مالى به موسساتى که توسط بانوان اداره مى شود به منظور به کارگیرى اینترنت در این موسسات؛
• فراهم ساختن محیط هاى مجهز به فناورى هاى جدید براى بانوان؛
• تشویق بانوانى که مهارت هاى اینترنتى را فرا مى گیرند و به کار مى برند

3. رفتار اینترنتی بانوان
معمولاً هنگامی که سخن از اینترنت به میان می آید، اولین چیزی که در ذهن بانوان مطرح می شود، موضوع دسترسی آنان به این رسانه ی ارتباطی است. این موضوع اگر چه در کشور های در حال توسعه پر رنگ تر به نظر می رسد، اما حتی در کشورهای توسعه یافته نیز هنوز به عنوان یکی از دغدغه های اولیه برای نقاط دور دست مطرح است. امروزه در بسیاری کشورهای جهان، اینترنت در مفهوم شبکه ای آن به عنوان پدیده ای کاملاً فرا گیر شناخته شده است، اما اینکه این پدیده یا به بیان بهتر ابزار تا چه اندازه برای کلیه اقشار جامعه به ویژه بانوان قابل دسترسی است، همچنان در هاله ای از ابهام قرار دارد.
در یک پژوهش علمی که توسط دو بانو به انجام رسید و نتایج آن در قالب مقاله ای در یکی از شماره های نشریه ی ایفلا به چاپ رسید، مشخص شد که حتی در کشور پیشرفته ای مانند انگلیس دسترسی همگانی به اینترنت آن گونه که نظر می رسد، نیست.
این دو پژوهشگر در بررسی های خود دریافتند که؛ اولاً آقایان بیشتر از بانوان از اینترنت استفاده می کنند. در آمارهای اعلام شده از سوی دفتر آمار ملی انگلیس این گونه منعکس شده است که در جامعه آماری مورد نظر ، از مجموع آقایان 57 درصد از آقایان و از مجموع خانم های جامعه آماری45 درصد از بانوان از اینترنت استفاده می کنند. بررسی های به عمل آمده در سایر کشورها نیز نشان دهنده بالاتر بودن میزان استفاده اینترنت در میان آقایان نسبت به بانوان است. البته نباید مشکلاتی را که بانوان معمولاً در ارتباط با اینترنت به آن دچار می شوند از نظر دور داشت. مسائل و مشکلات فنی، نامناسب بودن زیر ساخت های ارتباطی و دلایل متعدد دیگر همگی می توانند از شاخص های اثر گذار در این رابطه باشند.
ثانیاً، هزینه ی ارتباط با اینترنت و بهره برداری از آن، محدودیت زمانی بانوان در استفاده ی بهینه از اینترنت (با توجه به این واقعیت که بخش قابل توجهی از وقت و فرصت بانوان صرف رسیدگی به امور خانه و خانواده می شود)، مشکلات آشنایی با زبان انگلیسی در کشورهایی مانند ایران که این زبان به عنوان زبان بیگانه در آنجا تلقی می شود، بی اعتمادی به فضا و محیط فاقد نظارت اینترنت، آشنایی کم و تسلط اندک بر مهارت های اینترنتی و ده ها یا شاید صدها دلیل دیگر همگی سبب شده اند تا بانوان نتوانند آنگونه که شایسته است در صحنه های کاربردی اینترنت حضور یابند.
بررسی‌های جدید نشان می‌دهد سلیقه‌ها و علاقه‌های اینترنتی زنان و مردان با یکدیگر متفاوت است و به طور مثال یک وب سایت ممکن است از دید زنان بسیار جذاب و از نظر مردان کاملا غیر جذاب باشد. محققان دانشگاه "گلامورگان" در انگلیس در مطالعه‌ای جدید متوجه شدند واکنش جنسیت‌های مختلف به پایگاههای اینترنتی کاملا متفاوت است. در این مطالعه مشخص شد مردان به طور ناخودآگاه به وب سایتهایی که در طراحی آنها از رنگهای کمتری استفاده شده و بیشتر از خطوط مستقیم به جای خطوط منحنی بهره گرفته شده، بیشتر جذب می‌شوند و ترجیح می‌دهند ادبیات مورد استفاده در متن پایگاه اینترنتی رسمی و یا کارشناسانه باشد و از کلمات اختصاری کمتری در آن استفاده شده باشد. این درحالی است که اغلب زنان وب سایتهای رنگارنگ با خطوط و اشکال منحنی را بیشتر می‌پسندند و ترجیح می‌دهند ادبیات مورد استفاده در متن آن غیر رسمی و ساده باشد. به علاوه، مردان و زنان بیشتر به وب سایتهایی علاقه‌مندند که همجنس خودشان آن را طراحی کرده باشد. تحقیقات محققان این دانشگاه نشان داد ? 94درصد از پایگاههایی که به طور نمونه در این مطالعه مورد بررسی قرار گرفتند، مطابق سلیقه مردان طراحی شده و فقط ? 2درصد با سلیقه زنان مطابقت بیشتری دارد.
در یک بررسی علمی دیگر که توسط دو تن از محققان دانش اطلاع رسانی دانشگاه لاوفبروگ صورت گرفت، مقایسه ی جالب توجهی بین نحوه ی استفاده ی آقایان و بانوان از اینترنت به شرح زیر ارایه گردید:

مقایسه‏ی رفتار اینترنتی بانوان و آقایان
کاربرد اینترنتی درصد از آقایان آنلاین درصد از بانوان آنلاین
جستجوی اینترنتی 80 69
استفاده از ابزارهای تجارت اینترنت 23 14
آگاهی از اخبار روز 58 38
پرداخت اینترنتی صورت حساب‏ها و پرداخت‏های بانکی 36 25
مشاهده‏ی موارد غیراخلاقی و مستهجن 25 6

با عنایت به تفاوت معنی‏دار میان درصد کاربران مرد و زن در جدول فوق‏، بهتر است توجه خود را صرفاً بر کاربران زن و به طور کلی بانوان معطوف نماییم. در پروژه ی دیگری که به نام اینترنت و زندگی در ایالات متحده صورت گرفت، نتایج جالبی به دست آمد که مهمترین محورهای آن شامل مواردی از این قرار بود:

3-1. ارزش اینترنت در زندگی بانوان
یکی از مهمترین پرسش‏هایی که همواره فرا ‏روی پژوهشگران و اندیشمندان امور خانواده و بانوان قرار داشته است‏، این بوده که اینترنت به راستی برای بانوان چه ارزشی دارد. پژوهشی که در سال 2004 صورت گرفت، نتایج جالب توجی را در قالب جدول زیر ارایه داد و بیش از پیش نشان داد که اینترنت از دیدگاه بانوان بیشتر به عنوان یک ابزار ارتباطی برای آگاهی از احوال دوستان و آشنایان ارزش دارد.

ارزش اینترنت در زندگی بانوان
اینترنت در چه مواقعی کمک می کند؟ درصد از بانوان آنلاین
آگاهی از اخبار 51
پیگیری سرگرمی‏ها و علاقمندی‏ها 31
ارتباط با دوستان و اقوام 57
توانایی انجام کار (شغل) 31
تکمیل کارهای روزانه 25
منبع: پروژه‏ی اینترنت و زندگی‏، نظرسنجی از 14 ژوئن تا 3 جولای 2004‏

3-2. میزان وابستگی بانوان به اینترنت
یکی دیگر از موضوعات مورد علاقه‏ی پژوهشگران آگاهی از میزان وابستگی بانوان به فناوری‏های نوین ارتباطی به ویژه اینترنت بود. پژوهشی که در چارچوب پروژه‏ی فوق صورت گرفت، نشان داد که بیشترین وابستگی بانوان به پست الکترونیکی است و بدیهی است قابلیت‏های بالقوه‏ی پست الکترونیک در تسهیل فعالیت‏های ارتباطی و انتقال سریع فایل‏های الکترونیکی از مهمترین دلایل وابستگی بانوان به این جنبه‏ی کاربردی اینترنت است.

هنگامی که بانوان رها کردن فناوری را مشکل می‏بینند
چیزهایی که رها کردن آنها برای بانوان مشکل است درصد از بانوان آنلاین
رایانه 36
اینترنت 35
پست الکترونیکی 38
رایانه‏ی جیبی 20
منبع: پروژه‏ی اینترنت و زندگی‏، نظرسنجی اکتبر 2002‏

3-3. هراس بانوان از اینترنت
از دیگر موضوعات جالب توجهی که در ارتباط با بانوان هنگام استفاده از اینترنت مطرح می‏شود‏، موضوع هراس آنان از این پدیده‏ی اجتماعی و ارتباطی است که امری کاملاً بدیهی و منطقی است. اینترنت در کنار مزایا و محسناتی که دارد‏ به دلیل عدم برخورداری از نظارت و مدیریت مسوول همواره زمینه‏ای برای انواع بزهکاری و جرایم اجتماعی محسوب می شود. در این میان یکی از آسیب‏پذیرترین مخاطبان این رسانه‏ی جمعی بانوان هستند که به لحاظ حساسیت جایگاه اجتماعی در کلیه‏ی جوامع انسانی به‏طور بالقوه مستعد بیشترین خسارت و صدمه نسبت به سایر کاربران اینترنتی هستند.
بخشی از این آسیب‏پذیری به دلیل ماهیت و طبیعت غیر قابل کنترل اینترنت است و بخش دیگر آن به خاطر زمینه‏های فردی و روحیه‏ای بانوان است که به لحاظ ظرافت طبع و و ویژگی‏های خاص انسانی ظرفیت بیشتری در جلب و جذب خطرات و آفات اجتماعی موجود در اینترنت دارند.
در پژوهشی که برای شناسایی عناصر عمده‏ی این نگرانی‏ها به عمل آمد،‏ داده‏های مهمی در قالب جدول زیر و با اولویت بندی و میزان اهمیت این عناصر تدوین شد.

هراس بانوان از اینترنت
جرایم اینترنتی که بانوان را تهدید می کند درصد از بانوان آنلاین
هرزنگاری کودکان خردسال 86
سرقت اطلاعات کارت‏های اعتباری 72
تروریسم سازمان یافته 64
ویروس‏های کامپیوتری مخرب 56
کلاهبرداری های اینترنتی 55
سرقت اطلاعات دولتی 54
سرقت اطلاعات تجاری 46
کاربردهای جنایی عمومی 50
نگرانی های مربوط به حریم شخصی درصد از بانوان آنلاین
خرابی رایانه‏ی بر اثر دریافت نامه‏های الکترونیکی ناخواسته 86
نرم‏افزارهای جاسوسی که رفتار کاربر را گزارش می‏کنند 78
نقض حریم شخصی بر اثر دریافت نامه‏های الکترونیکی ناخواسته 79
به خطر افتادن امنیت شخصی بر اثر نصب نرم‏افزارهای جاسوسی 49
سرقت کارت اعتباری شخصی 44
آگاهی دیگران از فعالیت‏های آنلاین کاربر 32
دریافت ناخواسته‏ی ویروس هنگام دانلود نرم‏افزارها 16
آگاهی دیگران از وب سایت‏های بازدید‏شده 7
آگاهی دیگران از نامه‏های الکترونیکی ارسال‏شده 8
منبع: پروژه‏ی اینترنت و زندگی‏، نظرسنجی فوریه 2001



3-4. دلایل عدم استفاده‏ی بانوان از اینترنت
در یک جمع‏بندی نهایی از مهمترین دلایلی که بانوان برای عدم استفاده از اینترنت مطرح کردند‏، شش دلیل عمده به شرح زیر عنوان شد که عدم رغبت فردی و نیاز شخصی به این رسانه مهمترین دلیل برای عدم استفاده از آن توسط بانوان مطرح شد. شایان ذکر است دلایلی که بانوان برای عدم استفاده‏ی خودشان از اینترنت مطرح کردند‏، در مقطع زمانی خاص و با توجه به شرایط اجتماعی ویژه ای بوده است که ممکن است در جوامع گوناگون از شدت و ضعف متفاوتی برخوردار باشد.

دلایل عدم استفاده‏ی بانوان از اینترنت
دلایل اصلی درصد از بانوان آنلاین
نیاز نداشتن به اینترنت 58
دوست نداشتن اینترنت 58
نگرانی از هرزه‏نگاری، کاهبرداری و سرقت اطلاعات شخصی 49
نداشتن وقت کافی 29
هزینه‏ی زیاد استفاده از اینترنت 34
مشکل بودن استفاده از اینترنت 30
منبع: پروژه‏ی اینترنت و زندگی‏، نظرسنجی از مارس تا می 2002‏

4. اینترنت، سواد اطلاعاتی و ارتقای دانش عمومی بانوان
مهمترین نقش اینترنت در ارتقای "سواد اطلاعاتی" کاربران خودش از جمله بانوان است. سواد اطلاعاتی یکی از مشخصه های بارز جامعه اطلاعاتی است که در حقیقت این امکان را به فرد می دهد که برای رفع نیازهای اطلاعاتی خویش بتواند به آسانی به اطلاعات دسترسی پیدا کند، ازآنها استفاده کند و آنها را ارزیابی وبررسی کند. به بیان دیگر، سواد اطلاعاتی قدرت دسترسی موثر به اطلاعات باارزش، آگاهی از چگونگی سازماندهی دانش و اطلاعات، روش های مختلف جست وجو، توان تشخیص مشکل وشناخت موثرترین اطلاعات برای رفع آن است.
سواد اطلاعاتی، یک نگرش ومهارت جدید برای انجام وظایف در جامعه ی جدید به شمار می آید. فرد باسواد اطلاعاتی ارزش اطلاعات را تشخیص می دهد و تمایل به یادگیری دارد و زمانی که برای حل مشکل، نیازمند اطلاعات است، توانایی پیدا کردن و تحلیل آن را دارد و قادر است محتوای اطلاعاتی را با دید انتقادی ارزیابی کند. هم چنین استفاده از محتوای اطلاعاتی را می تواند با مهارت انجام دهد و از طریق توانایی ایجاد محتوای کیفی را نیز دارد. بنا بر این فرد باسواد اطلاعاتی یک سری ویژگی هایی دارد که او را قادر می سازد تا به سواد اطلاعاتی دست یابد. توانایی های فنی مانند سواد رایانه ای، توانایی های ذهنی مانند سواد عمومی و توانایی های ارتباطی از جمله ی این ویژگیها هستند.
نقش سواد اطلاعاتی علاوه بر ایجاد رضایت در فرد از زندگی خویش و کسب مهارت های جستجو و حل مشکلات شخصی خویش، در ابعاد بزرگتر نظیر توسعه ی اقتصادی، اجنماعی، فرهنگی و سیاسی نیز نمود پیدا می کند. چنانچه سواد اطلاعاتی شهروندان و افراد یک جامعه می تواند ابزار اساسی در توسعه ی همه جانبه ی آن باشد.
به بیانی ساده تر، منظور از سواد اطلاعاتی آشنایی و توانایی کاربران در بهره‏برداری از اینترنت و امکانات رایانه‏ای است. ابتدایی‏ترین موضوعی که در امر استفاده از اینترنت مطرح است‏، آشنایی اولیه‏ی کاربران آن در استفاده از این رسانه‏ی ارتباطی است. این سواد به دو صورت دوجانبه حاصل و تکمیل می‏شود.
کاربران اینترنت از جمله بانوان با برخورداری از دانش مبنای رایانه و اینترنت، کار با این ابزار ارتباطی را آغاز می‏نمایند و در مراحل بعد این خود اینترنت است که آموزش کاربران را بر عهده می گیرد. کاربران به تدریج ابعاد بیشتری از فضای اینترنت را می شناسند و ضمن تکمیل دانش کاربردی خود، آگاهی بیشتری از امکانات و قابلیت های بالقوه‏ی اینترنت به دست می آورند. این به مفهوم ایجاد تعاملی دو جانبه میان اینترنت و کاربر است.
گام بعدی مرتبط با فضاهای اینترنتی است که نقش آموزشی دارند. منظور از آموزش لزوماً آموزش دانشگاهی و کلاسیک نیست. اینترنت به لحاظ برخورداری از انعطافپذیری بالا شیوه‏های مختلفی از آموزش مستقیم و غیر‏مستقیم را به کاربران خودش ارایه می‏نماید.
مراجعه ی هر روزه به صفحات اینترنتی سبب می شود تا آنچه را که معمولاً از آن با عنوان آموزش ”مادام العمر“ یاد می شود، به صورت خودکار و غیر‏مستقیم تحقق یابد.
اما اینترنت به چه شیوه هایی سبب ارتقای دانش عمومی بانوان می گردد؟ برای پاسخ به این سوال باید کاربردهای اینترنت را در نظر بگیریم. به بیان دیگر، اینترنت به ازای تک تک کاربردهایی که دارد می تواند دانش عمومی کاربران خود از جمله بانوان را ارتقا دهد. مهمترین قالب های کاربری اینترنت در ارتقای دانش عمومی بانوان عبارتند از:
• پست الکترونیکی
• گروه ها و انجمن های بحث ویژه ی بانوان
• خبرنامه های الکترونیکی
• صفحات خبری بانوان
• روزنامه های آنلاین زنان
• نشریات الکترونیکی بانوان
• نقشه های شهری و جغرافیایی آنلاین
• وبلاگ های زنانه
• دوره های آموزش مجازی ویژه بانوان دانش آموز و دانشجو

این ها تنها مواردی از جنبه های کاربردی اینترنت هستند که در دنیای امروزی ما نقش مهمی در تولید و اشاعه ی دانش در میان بانوان بر عهده دارند.
بدون شک استفاده از اینترنت به عنوان یک ابزار کاربردی و در عین حال راهبردی می تواند مرزهای آموزش سنتی را در هم شکسته و فرصت های نوینی را در اختیار بانوان به منظور ارتقای دانایی آنها فراهم نماید. اما دانایی به خودی خود چه ارزشی دارد و چگونه می تواند منشاء تأثیرات اجتماعی گردد؟ نقطه ی اثر این دانایی یعنی جامعه چگونه می تواند از ارزش و ثمرات آن بهره مند شود؟

5. ارزش و ثمرات دانایی
همه ی افراد جامعه، مسؤلان و تصمیم‌گیرندگان مسایل راهبردی بایستی هوشیار باشند و در عصر نوین دانش پژوهی که همراه با تغییرات و تحولات مستمر گردیده است، گران‌ترین دارایی یعنی دانایی را همیشه به عنوان یک کالای ذیقیمت در ذهن خود داشته باشند و بدانند که در دنیای کنونی و آینده قبل از هر چیز دانایی است که محرک اقتصاد است، و نه اقتصاد محرک دانایی. هر کشوری که دانایی را محدود سازد، شهروندانش را در گذشته ی هولناکی، منجمد ساخته است. رشد اقتصادی فقط می‌تواند ناشی از رشد فوق‌العاده و چشمگیر یک منبع باشد که کشورهای پیشرفته در آن دارای ضریب رقابتی هستند و آن کارعلمی است که بر عهده ی دانشگران است. همه ملت ها و کشورها باید به بانکهای داده و اطلاعات و شبکه‌های ارتباطی جهانی دسترسی ساده و آسان داشته باشند تا بتوانند به دانایی روزافزون نائل آیند. ولی رشد و توسعه ی آگاهی اطلاعاتی و ارتباطاتی سهل و آسان از طریق شبکه‌های کامپیوتری و ماهواره‌ای و پدیدار شدن اقتصاد مبتنی بر کامپیوتر، اطلاعات و ارتباطات، دولتها را مجبور ساخته که به بحث دانایی توجه بیشتری نشان دهند. با توجه به اینکه در قرن آینده بنیادی‌ترین ماده ی خام، دانایی است؛ ما باید بدانیم در کجا قرار داریم و به کدام جهت می‌خواهیم برویم و به چه هدفی نائل گردیم.
بانوان به عنوان بخشی از تولیدکنندگان دانایی در صنایع و شرکتهای تولیدی، نیاز به سرمایه به ازای هر واحد از تولید یا بازده را کاهش می‌دهند و این بدان معناست که کشوری با سرمایه‌های محدود می‌تواند امروزه با همان میزان سرمایه 5 تا 10 سال قبل خود، وضعی به مراتب بهتر داشته باشد. به هر حال نظر به اینکه دانایی و دانش پیشرفته، نیاز به مواد خام، نیروی کار، زمان، مکان و سرمایه را کاهش می‌دهد، طبیعی است که در آینده ی نزدیک به یکی از منابع اصلی اقتصاد جوامع در حال توسعه تبدیل شود. بنابراین ایجاد بنیانهای دانایی، لوازم و ابزار تبادل و توسعه ی دانش و گسترش روزافزون دانایی در همه ی ابعاد، بایستی از اولویت‌های فکری دولتمردان و مدیران سازمانهای مسوول بانوان باشد.

6. نوسازی دانایی
سرعت فوق العاده زیاد تغییر، امروزه بدان معناست که واقعیتهای معین سریعتر منسوخ می‌شوند. یعنی دانایی که بر اساس آنها به وجود آمده ناپایدارتر می‌شود. برای مقابله با این عامل ناپایداری، به تازگی ابزارهای سازمانی طراحی شده‌اند تا پژوهش و توسعه ی علمی را شتاب بخشند. ابزارهای فنی دیگری نیز به قصد سرعت بخشیدن به فرایند یادگیری به وجود آمده‌اند.
نکته بسیار مهم این است که جوامع دارای فناوری پیشرفته به تدریج دانایی خود را از نو سازمان می‌دهند. می دانیم دانش فنی که در کسب و کار و سیاست روزمره مورد نیاز است، هر روز انتزاعی‌تر می‌شود. رشته‌های علمی مرسوم، در حال فروپاشی هستند. به کمک کامپیوتر، همان داده ها و اطلاعات را اکنون می‌توان به آسانی به شیوه‌های کاملاً متفاوتی طبقه‌بندی کرد یا برش داد. این امر به استفاده‌کننده کمک می‌کند تا مساله‌ای واحد را از زوایای کاملاً متفاوت ببیند. در حال حاضر، پیشرفت‌های هوش مصنوعی و نظام خبره، راههای تازه‌ای را برای متمرکز کردن مهارتهای کارشناسی ارائه می‌دهند. به خاطر همه این تحولات، ما شاهد علاقه روزافزون به نظریه ی شناخت، نظریه یادگیری، منطق تشکیک، زیست‌شناسی اعصاب و دیگر پیشرفت‌های فکری که معماری خود دانایی را شکل می‌دهند، هستیم.
امروزه بار دیگر با فروریختن موانع قدیمی کل ساختار دانایی انسان در اثر تغییر به لرزه درآمده، تاریخ بار دیگر ما را در برابر یک علامت تعجب قرار داده است. ما اکنون فقط واقعیت‌های بیشتر گرد نمی‌آوریم، بلکه با بازسازی دانش و اطلاعات خود نمادهایی را که برای تبادل دانایی به کار می‌روند، به طور کامل از نو سازمان می‌دهیم.

7. نتیجه گیری: کاربردهای نوین دانایی
ما در عصری زندگی می‌کنیم که تحولات امروزی آن در چند سال گذشته حتی برای ما قابل تصور هم نبود. افزایش انتظارات و فشارهای الزامی ما را وادار می‌کند که بیشتر بدانیم و برای مسائل کلی زندگی و مشکلات کاری، راه‌حل‌های جدیدی بیابیم.
بانوان امروزی در مراکز تحقیقاتی و سازمانها و در محیط خانه، بیشتر از گذشته، داده‌ها را به یکدیگر ربط و انسجام داده، پردازش می‌کند و به شکل اطلاعات قابل استفاده در می‌آورد و تصاویر معتنابهی از اطلاعات را در قالب مدلها و طرح های متنوع با اندازه‌های متفاوت دانایی روی هم قرار می‌دهند. دانایی نوین به تولید موادی کاملاً تازه از ترکیباتی برای هواپیماسازی گرفته تا مواد بیولوژیک راه می‌برد و بر توان ما در جایگزینی مواد می‌افزاید. دانایی عمیق‌تر اکنون به ما امکان می‌دهد برای دستیابی به ویژگیهای حرارتی و الکتریکی یا مکانیکی مطلوب، موادی سفارشی در سطح مولکولی تولید کنیم. دانایی گذشته از آنکه جانشین مواد، ترابری و انرژی می شود، باعث صرفه‌جویی در وقت نیز می‌گردد. مکان نیز توسط دانایی حفظ و تسخیر می‌شود. پیدایش فضاهای مجازی نمونه‌ای از آن است. بسیاری از بانوان می‌توانند برای تولید ثروت واقعی یعنی "دانایی"، به طور همزمان از دانایی واحدی استفاده کنند. دانایی بر عکس مزرعه و کارخانه برای هر منظوری قابل کاربرد است و پایان ناپذیر است. از میان همه منابعی که برای تولید ثروت لازم است، هیچ کدام روان‌تر و انعطاف‌پذیرتر از دانایی نیست. در واقع از دانایی می‌توان به عنوان جانشینی برای منابع دیگر استفاده کرد.


منابع:

1. اسپیسی، راشل. "زنان و جامعه اطلاعاتی"، نشریه ی ایفلا، شماره ی اول سال 2003
http://ifla.org/V/iflaj/ij-1-2003.pdf
2. علاقه‌ها و سلیقه‌های اینترنتی زنان و مردان کاملا متفاوت است،
http://webrouter.mihanblog.com/Post-6.aspx
3. احمدنیا، شیرین. " جایگاه زنان در جامعه اطلاعاتی: یک دیدگاه جامعه شناختی". فصلنامه "زن فرزانه" پاییز 2003 ، موسسه مطالعات و تحقیقات زنان
4. Women and the Internet| http://www.netwomen.ca/research/methods.htm
5. How Women and Men use the Internet| December 28| 2005 http://www.pewinternet.org/
6. KENNEDY| TRACY. "GENDERING THE DIGITAL DIVIDE"| IT&SOCIETY| VOLUME 1| ISSUE 5| SUMMER 2003| PP. 149-172 http://www.ITandSociety.org