hc8meifmdc|2010A6132836|Articlebsfe|tblEssay|text_Essay|0xfbffcf4c02000000a910000001000500
ارائه الگویی جهت طراحی میز مرجع دیجیتالی زنان ایران
امیر ریسمانباف
دانشجوی کارشناسی ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شهید چمران اهواز
و کارشناس اطلاع رسانی سازمان آب و برق خوزستان
rismanbaf@gmail.com
علی منصوری
دانشجوی کارشناسی ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی
دانشگاه شهید چمران اهواز و کارشناس دانشگاه شیراز
mansooria@gmail.com
میترا پشوتنی زاده
دانشجوی کارشناسی ارشد علوم کتابداری و اطلاع رسانی دانشگاه شهید چمران اهواز
pashootanizade@gmail.com
کلید واژه¬ها : خدمات اطلاع¬رسانی از راه دور/خدمات مرجع دیجیتالی/ نیاز اطلاعاتی/ الگوی میز مرجع دیجیتالی/ زنان ایران
چکیده
دگرگونی¬های عصر اطلاعات، در نیازمندی¬های بشر تحولات شگرفی پدید آورده است، که یکی از مهمترین آنها، نیازهای اطلاعاتی است. بشر امروزین در قیاس با گذشته به اطلاعات بیشتر، روزآمدتر، متنوع¬تر و در محمل¬های گونه¬گون نیازمند است و در مقابل دولت¬های مدرن تحت مفاهیمی چون "دولت الکترونیک"، شناسایی، حمایت و تامین این نیازها را وظیفه اساسی خود جهت توسعه همه جانبه جوامع¬شان می¬دانند. در این میان به طور بالقوه، نیمی از این نیازهای اطلاعاتی مربوط به زنان بوده که برخی از این نیازها، اختصاصاً تعلق به آنان دارد. از سوی دیگر، نیازهای اطلاعاتی، هرچه بیشتر روی به تخصصی¬تر شدن می¬نهند؛ از این رو باید برای نیمی از مصرف¬کنندگان بالقوه اطلاعات، خدمات و نظامهای اطلاعاتی ویژه¬ای متناسب با نیازهای اطلاعاتی آنان تدارک دید تا ضعف نظامهای اطلاعاتی رایجی که منبعث از الگوهای جنسیتی سنتی است، جبران گردد. یکی از نظامهایی که امروزه به مدد فن¬آوری¬های اطلاعاتی در کشورهای توسعه یافته برای ارائه خدمات اطلاع رسانی رایج است، "میز مرجع دیجیتالی " می باشد که بعنوان یک نظام خدماتی وب مبنا برای آحاد جامعه و همچنین گروه¬های خاص ارائه خدمات می کند. الگوی میز مرجع دیجیتالی مورد نظر در این پژوهش با هدف کمک و ارایه خدمات اطلاع¬رسانی کارآمد به زنانی که به دلایل گوناگون به آموزشهای رسمی در سطوح عالی دسترسی نداشته و از طریق آموزشهای غیررسمی به خودآموزی می¬پردازند یا به اطلاعاتی نیاز دارند که به طور رسمی، دسترسی به آن همراه با محدودیت¬هایی است ، نظیر آموزشهای جنسی و نیز تامین دیگر نیازهای اطلاعاتی آنان و نیز محققانی که در موضوعات مربوط به "زنان" دست به پژوهش می¬زنند و سازمانها و موسساتی که در این حیطه فعالیت می¬نمایند؛ پیشنهاد می¬گردد. در این پژوهش با استفاده از روش تحلیل محتوا، 38 میز مرجع دیجیتالی مورد بررسی قرار گرفت که بعد از تعدیل و حذف مترادف ها جمعاً 34 ویژگی استخراج شد و از طریق یک سیاهه وارسی درباره اهمیت وجود آنها در میز مرجع دیجیتالی برای یک فرد ایرانی از صاحبنظران نظرخواهی شد. در نهایت با اعمال بسامد 17، 23 ویژگی برای طراحی میز مرجع انتخاب و در الگوی پیشنهادی اعمال گردید. پژوهش حاضر به روش تحلیل محتوا انجام شده است و برای اخذ نظرات صاحبنظران از روش پیمایشی و از نرم افزار SPSS نسخه 13 برای تحلیل داده ها استفاده شده است.
مقدمه
تحولات شگرفِ دوران معاصر که به درستی نام «عصر اطلاعات» را بر آن نهاده¬اند، به توسعة دمادم و فزایندة ارتباطات در ابعاد انسانی، سازمانی و ماشینیِ آن انجامیده است. یکی از نتایج چنین تحولاتی، وابستگی بیش از پیش حیات بشرِ امروز به نیازهای اطلاعاتی پدید آمده و در عین حال تخصصی شدن فزایندة این گونه نیازها و پیچیدگی مستمر آنهاست. پدیداری سیستمهای اطلاعاتی، کتابخانه¬های دیجیتالی، دوره¬های آموزش مجازی و دهها خدمت نوظهور اطلاعاتی دیگر را می¬توان به عنوان پاسخی به این نیاز (اطلاعاتی) بشر تلقی نمود. در این پژوهش با تأکید بر نیازهای اطلاعاتی تخصصی زنان ایران و یا لااقل نیازهای اطلاعاتی که در مورد این افراد موضوعیّت بیشتری می¬یابند و ضرورت شناسایی و پاسخگویی بدین نیازها، الگویی جهت میز مرجع مجازی زنان ایران ارایه گردیده است. در صورت تحقق چنین خدمت اطلاع¬رسانی، نیازهای اطلاعاتی کاربران در فضایی الکترونیکی و با تلفیقی از مهارتهای متخصصان اطلاعاتی و منابع اطلاعاتی موجود پاسخ گفته می¬شود.
بیان مسأله
دگرگونی¬های عصر اطلاعات، در نیازمندی¬های بشر تحولات شگرفی پدید آورده است، که یکی از مهمترین آنها، نیازهای اطلاعاتی است. بشر امروزین در قیاس با گذشته به اطلاعات بیشتر، روزآمدتر، متنوع¬تر و در محمل¬های گونه¬گون نیازمند است و در مقابل دولت¬های مدرن تحت مفاهیمی چون «دولت الکترونیک »، شناسایی، حمایت و تأمین این نیازها را وظیفة اساسی خود جهت توسعة همه جانبة جوامع¬شان می¬دانند. در این میان به طور بالقوه، نیمی از این نیازهای اطلاعاتی مربوط به زنان بوده که برخی از این نیازها، اختصاصاً تعلق به آنان دارد. از سوی دیگر، نیازهای اطلاعاتی، هرچه بیشتر روی به تخصصی¬تر شدن می¬نهند؛ از این رو باید برای نیمی از مصرف¬کنندگان بالقوه اطلاعات، خدمات و نظامهای اطلاعاتی ویژه¬ای متناسب با نیازهای اطلاعاتی آنان تدارک دید تا ضعف نظامهای اطلاعاتی رایجی که منبعث از الگوهای جنسیتی سنتی است، جبران گردد. یکی از نظامهایی که امروزه به مدد فن¬آوری¬های اطلاعاتی در کشورهای توسعه یافته برای ارائه خدمات اطلاع رسانی رایج است، «میز مرجع دیجیتالی » می باشد که به عنوان یک نظام خدماتی وب مبنا برای آحاد جامعه و همچنین گروه¬های خاص ارائه خدمات می کند. الگوی میز مرجع دیجیتالی مورد نظر در این پژوهش با هدف کمک و ارایه خدمات اطلاع¬رسانی کارآمد به زنانی که به دلایل گوناگون به آموزش¬های رسمی در سطوح عالی دسترسی نداشته و از طریق آموزش¬های غیررسمی به خودآموزی می¬پردازند، یا به اطلاعاتی نیاز دارند که به طور رسمی، دسترسی به آن همراه با محدودیت¬هایی است، نظیر آموزش¬های جنسی و نیز تأمین دیگر نیازهای اطلاعاتی آنان و نیز محققانی که در موضوعات مربوط به «زنان» دست به پژوهش می¬زنند و سازمانها و مؤسساتی که در این حیطه فعالیت می¬نمایند؛ پیشنهاد می¬گردد. تأمین چنین اطلاعاتی از طریق میز مرجع دیجیتالی پیشنهاد شده از آنجا اهمیت دارد که از طریق چنین سازوکاری، اطلاعاتی دسترس¬پذیر می¬گردد که در حال حاضر به دلیل عدم ارایة چنین خدماتی (خدمات مرجع فراگیر و از راه دور) در مراکز اطلاع¬رسانی تخصصی، به طور پراکنده وجود دارند. از این رو نظام اطلاعاتی پیشنهاد شده می¬تواند با تأمین نیازهای اطلاعاتی زنان و نیز پژوهشگران و مؤسسات مربوطه، در کاهش شکاف دیجیتالی جنسی در جامعه ایران نقش مؤثری ایفا نماید.
ضرورت میز مرجع دیجیتالی
اگر در دوران یونان باستان برای سقراط، افلاطون و ارسطو و بعدها برای حکمایی چون بوعلی، بیرونی، سهره¬وردی و ... دانش و اکتساب اطلاعاتی جامع و همه¬جانبه¬نگر در حافظه و مکتوبات شخصی، نوعی «فضیلت» و تفاخر فردی و اجتماعی محسوب می¬شد، امروزه فراتر از آن، اطلاعات و دانش، فراهم¬آورندة قدرتی بلامنازع در ساحت روابط فردی، اجتماعی، اقتصادی، سیاسی و نیز در عرصة روابط بین¬الملل است. در این میان، افراد، گروه¬ها و کشورهایی پیشگام¬اند که توانایی دستیابی، پردازش و بهره¬مندی از اطلاعات را در کمترین زمان و به بهترین وجه دارا می¬باشند. به همین سبب در بسیاری از عرصه¬های انسانی و اجتماعی، مبنا، اطلاعات و دانش قرار داده شده است. نظام¬های اقتصادی مبتنی بر دانش و در سطحی خردتر نظام¬های مدیریتی مبتنی بر باروری دانش سازمانی، نمونه¬هایی از این دست¬اند.
به سبب چنین اهمیّتی است که هر روز سازوکارهای نوینی برای دسترس¬پذیری هرچه بیشتر اطلاعات، در سازمان¬ها، نظام¬های آموزشی و پژوهشی و فراتر از آن در سطوح ملّی، منطقه¬ای و بین¬المللی در حال تدارک است.نظام¬های یکپارچة اطلاعاتی در محیط¬های سازمانی، برنامه¬های گستردة آموزش مجازی در محیط¬های الکترونیکی، گسترش روزافزون شبکه¬های اطلاع¬رسانی، طراحی و گسترش کتابخانه¬های دیجیتالی و ... پاره¬ای از تلاش¬های بشر امروز برای دستیابی به سازوکارهایی مطمئن و فراگیر در جهت دسترس¬پذیری بیشتر اطلاعات مورد نیاز افراد و گروه¬های مختلف انسانی است.
در این میان، گرچه به کارگیری فن¬آوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی در جهت گسترش و تسهیل دستیابی و تبادل اطلاعات، یک اصل مهم و راهبردی به شمار می¬رود، لیکن پیدایش و به کارگیری این¬گونه فن¬آوریها، مشکل دسترسی همگانی به اطلاعات مورد نیاز را به تنهایی پاسخ نگفته است. امروزه سخن از شکاف اطلاعاتی و تفاوتهای مشهود میان طبقات مختلف اجتماعی در دسترسی به اطلاعات است ( آترتون ، 1373، ص. 3 – 5)؛ که اگر اطلاعات را یکی از منابع قدرت بدانیم، بی¬گمان چنین وضعیتی به شکاف و تبعیض اجتماعی، معیشتی و سیاسی میان افراد جامعه منجر خواهد شد. البتّه پذیرش چنین معضلی که روند رو به تزایدی نیز در پیش گرفته، به معنای انکار و نفی فن¬آوری و تأثیر شگرف آن در تبادل و پردازش سریع اطلاعات نیست، بلکه می¬بایست متخصّصان امر را وادارد که نظامها و تمهیداتی را تدارک بینند که به کمک آن بتوانند خلاء موجود را پر نمایند. آموزشهای فراگیر مربوط به سواد اطلاعاتی، حمایتهای دولتی، حمایت از اجرای سیاست ملّی اطلاعات و ... از جملة چنین تمهیداتِ لازمی است که می¬بایست تدوین و اجرا گردد. در این میان، میز مرجع دیجیتالی را نیز می¬توان نمونة یک خدمت مؤثر دانست که به کمک آن می¬توان نیازمندیهای افرادی که به بانکهای اطلاعاتی گران¬قیمت دسترسی ندارند و یا توانایی و مهارت جستجوهای تخصّصی را در محیط شبکه دارا نمی¬باشند و ... را پاسخ گفت. به گمان نگارندگان این نوشتار، طراحی و ارایة فراگیر خدمات اطلاع¬رسانی، در قالب پاسخگویی موردی به نیازهای اطلاعاتی کاربران از طریق خدمت میز مرجع دیجیتالی می¬تواند ضمن ایفای نقشی مؤثر در پاسخگویی به نیازهای اطلاعاتی افراد جامعه در سطوح مختلف سازمانی، دانشگاهی، ملّی و ...، در پر نمودن خلاء و شکاف اطلاعاتیِ پیش¬گفته مؤثر واقع گردد.
ضرورت الگوسازی برای خدمات نوین اطلاع¬رسانی
فن¬آوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی، خدمات اطلاع¬رسانی را دستخوش تحوّلات بسیاری کرده است. امروز دیگر خدمات اطلاع¬رسانی محدود به مکان و زمان خاصّی نیست. دیگر کاربران نیازمند آن نیستند که با صرف وقت و هزینه¬های جانبی، به کتابخانه¬ها رفته و در میان انبوهی از فهرستهای چاپی، منابع کاغذی و نظام¬های پیچیدة سازماندهی کتب و مجلات، اطلاعات مورد نیازشان را بیابند. کتابخانه¬های دیجیتالی امروزین، منابع اطلاعاتی، فهرستهای راهنما، خدمات مرجع و بسیاری دیگر از امکانات را در قالبی الکترونیکی و در هر زمان و مکانی به کاربرانشان ارایه می¬دهند.
سهولتِ پدید آمده در اثر پیدایش چنین خدماتی، بسیاری از مؤسسات و سازمانهای آموزشی، پژوهشی، صنعتی، خدماتی و ... را بر آن داشته تا با به کارگیری فن¬آوریهای نوین اطلاعاتی و ارتباطی، نیازهای اطلاعاتی مدیران و کارشناسان¬شان را تأمین نمایند (ریسمانباف، 1385، ص. 3 - 4). این امر، گرچه خود به گسترش روزافزون فن¬آوریهای اطلاعاتی و ارتباطی و پیدایش مستمر دستاوردهای نوین در این عرصه، انجامیده است ( همان، ص. 24)، لیکن تنوع و گوناگونی بی¬سابقه¬ای را در ساختار و ملزومات نظامهای اطلاع¬رسانی به دنبال داشته است. تعدّد شرکتهای تولیدکنندة سخت¬افزارها و نرم¬افزارهای این¬گونه نظامها و گوناگونی محصولات آنها نیز به چنین وضعیتی دامن زده است. در نتیجه، در حال حاضر، نه تنها تبادل اطلاعات و خدمات اطلاعاتی میان این همه نظام اطلاع¬رسانی گوناگون و سیستمهای اطلاعاتی خرد و کلان، خود به مشکلی مضاعف و دشوار بدل شده، که کاربرانِ این نظامها را نیز در استفاده از خدمات آنها سردرگم نموده است.
شاید یکی از دلایل و ریشه¬های چنین دشواری و گوناگونی، در عدم وجود الگوهایی جهت طراحی چنین نظامهای اطلاع¬رسانی باشد. چنین الگوهایی می¬توانند با وجود گوناگونی نیازهای اطلاعاتی سازمانهای مختلف که خود ناشی از تفاوتهای آنان در کارکردها، ساختارها و فرهنگ سازمانی است (همان، ص. 3 به نقل از برچ و گرادنیتزکی ،1371،ص.26)، مشابهت¬های موجود در نظامهای اطلاع¬رسانی به کار گرفته در آنها را افزایش دهند. به بیان دیگر، گرچه طراحی الگویی برای همة نظامهای اطلاع¬رسانی موجود در سازمانها و مؤسسات مختلف، به دلیل تنوع در نیازمندیهای اطلاعاتی آنها، امکانپذیر نیست (گزارش یونسکو، 1976، ص. 73)، لیکن وجود چنین الگوهایی می¬تواند با فراهم¬آوری مبنایی واحد در طراحی¬ها، مشابهت¬ها را در نظامهای اطلاع¬رسانی مختلف افزایش دهد؛ و بدین ترتیب، تبادل اطلاعات و خدمات اطلاعاتی را میان نظامهای گوناگون تسهیل بخشیده و کاربران را در استفاده از نظامهای یکدست¬تری یاری رساند.
با اعتقاد به چنین رویکردی، در این پژوهش تلاش شده تا برای مؤسسات و سازمانهایی که قصد دارند خدمات میز مرجع دیجیتالی را (به عنوان یکی از خدمات نوین اطلاع¬رسانی) فراهم آورند؛ الگویی پیشنهاد گردد؛ تا به عنوان مبنایی واحد، مشابهت¬های بیشتری را در خدمات اطلاع¬رسانی میز مرجع دیجیتالی سازمانهای مختلف به وجود آورد. این چنین، علاوه بر تسهیل در تبادل اطلاعات، صرفه¬جویی قابل ملاحظه¬ای در هزینه و وقت متولیان چنین نظامهای اطلاع¬رسانی (به سبب امکان بهره¬مندی از خدمات سایر نظامهای مشابه) حاصل می¬گردد، و از آن مهمتر، کاربران و بهره¬گیران از چنین خدماتی، با یکدستی بیشتری در کار با نظامهای اطلاع¬رسانی مختلف مواجه می¬گردند.
ضرورت ارایة خدمات میز مرجع دیجیتالی برای زنان ایران
حق دسترسی آزاد به اطلاعات برای کلیة افراد بشر، صرف نظر از جنسیت، نژاد، طبقة اجتماعی و ... به عنوان یکی از حقوق اصلی آنان در چند جای «بیانیة جهانی حقوق بشر» ، از جمله مادة 19 آن، تصریح شده است (بردبار، 1380، ص. 30). گذشته از این اعلامیه، که در آن به طور عمومی، حق همة زنان و مردان جهت دسترسی آزاد به اطلاعات، محفوظ نگاه داشته شده، قوانین ویژه¬ای نیز جهت به رسمیّت شناختن حق زنان به دستیابی به اطلاعات و آموزشهای مورد نیاز به تصویب رسیده است. نظیر قسمت سوم مادة دهم «کنوانسیون حذف کلیه اشکال تبعیض علیه زنان» (مصوبة 18 دسامبر 1979 در مجمع عمومی سازمان ملل متحد)، که بخشهایی از الزامات آن بدین قرار است:
- ایجاد شرایط مساوی برای دسترسی به رهنمودهای شغلی و حرفه¬ای و نیز کسب تحصیل و دستیابی به مدارک ارایه شده از سوی مؤسسات آموزشی در تمام سطوح مختلف در مناطق شهری و روستایی.
- ایجاد فرصتهای یکسان جهت استفاده و بهره مند شدن از بورسها و دیگر مزایای تحصیلی.
- ایجاد فرصتهای یکسان برای راهیابی به برنامه¬های آموزشی مداوم (دراز مدت) نظیر آموزشهای ویژة بزرگسالان با هدف کاهش هرچه سریعتر فاصلة آموزشیِ میان زنان و مردان و ... (قسمت سوم مادة دهم کنوانسیون حذف کلیة اشکال تبعیض علیه زنان، قطعنامة شمارة 180/34 مجمع عمومی سازمان ملل متحد، مصوبة 18 دسامبر 1979 میلادی=27آذر 1358 خورشیدی ).
در ایران نیز به¬رغم برخی تبلیغات مغرضانة سیاسی، قوانین و کنوانسیونهای معتبر حقوقی راجع به زنان، مصوّب و پذیرفته شده است. به عنوان مثال، در اصل بیست و یکم قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، دولت موظف گردیده تا حقوق زنان را در تمام جهات با رعایت موازین اسلامی، تضمین سازد، که از جمله مصادیق این اصل، ایجاد زمینه¬های مساعد برای رشد شخصیّت زن و احیای حقوق مادی و معنوی آنان ذکر گردیده، و مسلم است که تحقق چنین شرطی، مستلزم دسترسی سهل و آسان زنان جامعة ما به اطلاعات و آموزشهای مورد نیاز جهت کسب مهارتهای فردی و اجتماعی است. مصوبة یکصد و هشتاد و هفتمین جلسة شورای عالی انقلاب فرهنگی (مورخة 12/2/68) مبنی بر رفع محدودیت پذیرش داوطلبان دختر در بعضی از رشته¬های دانشگاهی، که زمینة ورود عدة کثیری از زنان جامعة ایران را در سالهای بعد به دانشگاه و مؤسسات آموزش عالی فراهم ساخت، نمونة دیگری از قوانین حمایتی دولت جمهوری اسلامی ایران در جهت حمایت از امر آموزش و تأمین نیازهای علمی و مهارتهای عملی آنان است. گرچه باید متذکر شد که مسألة آموزش زنان و وجود زنان فرهیخته و دانشمند، امر نوپدیدی در جامعة ایران و ملل اسلامی نیست. به عنوان نمونه در ایران، مجوّز تحصیل دختران مسلمان ایرانی در مدارسِ به سبک جدید در زمان ناصرالدین شاه صادر گردید (ترابی فارسانی، 1378، ص. یازده). اندکی پس از آن، با پیروزی جنبش مشروطیت، حق دسترسی زنان ایرانی به آموزشهای مورد نیاز و اطلاعات مکتوب، به رسمیّت شناخته شد و مدارس ویژة زنان گسترش بی¬سابقه¬ای یافت ( همان، ص. پانزده و شانزده). پیشتر از آن، آندره میشل ( 1372، ص. 44)، فهرستی از زنان دانشمند مسلمان که در دوران طلایی تمدن اسلامی به مناصب والایی چون حاکم، فقیه، قاضی، استاد دانشگاه و ... دست یافته بودند را ارایه می¬دارد.
به هر روی ایفای نقش زنان ایران در تحولات اجتماعی و دستاوردهای علمی کشورمان سابقه¬ای کهن دارد که با اتکاء به چنین پیشینه¬ای، قوانین موجود کشور نیز از ادامة چنین روندی حمایت نموده است. پشتوانة چنین نظری آن است که تأمین نیازهای اطلاعاتی زنان کشورمان که منجر به باروری علمی آنان و کسب مهارتهای مورد نیازشان در عرصه¬های فردی، خانوادگی، اجتماعی، اقتصادی، شغلی و ... می¬گردد؛ مزایای بسیاری به دنبال خواهد داشت. آثار اجتماعی و اقتصادی آن که در نتیجة فعال¬سازی نیمی از جمعیت کشور محقق می¬گردد؛ آثار سیاسی آن که در اثر زمینه¬سازی برای مشارکت مردمسالارانة بخش عظیمی از جامعه واقع می¬شود؛ آثار بهره¬ورانة آن که به دنبال ارتقاء توانایی¬ها و مهارتهای زنان و ایفای نقش بهتر آنان در مدیریت خانواده، توسعة جوامع روستایی، مشارکت بیشتر آنان در عرصه¬های مدیریتی و شغلی و ... صورت می¬گیرد؛ آثار فرهنگی آن که با توجه به نقش مهم زنان در باروری شایستة فرزندان جامعه ، مدیریت خانواده، سلامت روانی و جنسی جامعه، آموزش و پرورش و... محقق می¬گردد؛ نمونه¬هایی از مزایای تأمین به موقع نیازهای اطلاعاتی و آموزشی آنهاست؛ به طوری¬که می¬توان گفت که ارتقاء توانایی¬ها و مهارت¬های فردی و فرهنگی آنها، به عنوان یک پشتوانة قابل اتکاء اجتماعی و اقتصادی برای هر کشوری قابل ملاحظه خواهد بود.
به سبب چنین مزایا و پیامدهایی است که قوانین مدون - در سطوح ملی و جهانی - این چنین بر آموزش رسمی زنان و تأمین نیازهای اطلاعاتی آنان تأکید دارند. با این وجود امروزه با پیچیدگی روابط فردی و اجتماعی افراد و پدیداری تخصصهای مختلف، نیازهای اطلاعاتی نیز بیش از پیش پیچیده و گونه¬گون ¬گردیده¬اند. این امر دو پیامد مهم را به دنبال داشته است. اول آنکه در شرایط موجود دیگر آموزشهای رسمی، خود به تنهایی پاسخگوی همة نیازهای اطلاعاتی افراد نیست. به طوری که در حال حاضر، آموزشهای مجازی و از راه دور، انواع کتابخانه¬های سنتی و مدرن و خدمات متنوع اطلاع¬رسانی، به عنوان ابزارهای کمکی در کنار آموزشهای رسمی، نیازهای اطلاعاتی افراد را پاسخگو شده¬اند. پیامد دومِ پیچیدگیهای نیازهای اطلاعاتی امروزین، تخصصی¬تر شدن هرچه بیشتر این نیازهاست؛ که به تبع آن، میل به ارایة خدمات اطلاع¬رسانی به طور ویژه و تخصصی افزایش یافته است. میز مرجع دیجیتالی، ابزاری است که در این پژوهش برای پاسخگویی وسیع به نیازهای اطلاعاتیِ ویژة زنان ایران پیشنهاد می¬گردد.
فهرستی از نیازهای اطلاعاتی ویژة زنان
میز مرجع دیجیتالی زنان ایران، می¬تواند با تأکید بر نیازمندیهای اطلاعاتی ذیل، نسبت به پاسخگویی بدانها مبادرت ورزد:
1. نیازمندیهای زنان ایرانی به کسب و ارتقاء مهارتهای شغلی: روی¬آوری وسیع زنان ایرانی و موفقیت آنان در کسب آموزشهای عالی در سالهای اخیر، ضرورتهای شغلی جدیدی را ایجاب نموده است. بررسی روند تحولات بازار کار ایران در طی 5 سال منتهی به دهه حاضر(1380) حاکی از 4 برابر شدن نرخ بیکاری زنانِ دارای تحصیلات عالی است (علیقلی، 1383). از طرفی در اولین گزارش ملی توسعه انسانی جمهوری اسلامی ایران(1378) تصریح شده است که زنان در مقایسه با مردان به سرمایة کمتری دسترسی دارند (همان)، از این رو کارآفرینی آنان با موانع بیشتری روبروست. خدمت میز مرجع دیجیتالی، می¬تواند نیازهای اطلاعاتی زنان را در راستای دریافت مهارتهای شغلی روزآمد و کسب مزیتهای نسبی در بازار رقابتی کار و کسب آمادگی¬های فنی لازم جهت حضور فعال¬تر در بازار رو به رشد اشتغال در محیط الکترونیک و دورکاری تأمین نماید. از این گذشته جامعة زنان شاغل به کار، در مقایسه با مردان، کمتر متصدّی پست¬های مدیریتی می¬¬گردند. آمارها حکایت از تصدی¬گری 9/2 درصدی پست¬های مدیریتی کشور توسط زنان دارد، در حالی که آنان 33 درصد کارکنان دولت را تشکیل می¬دهند (شهریاری، 1382). یک پاسخ برای وضع موجود، نظریه نئوکلاسیکهاست که معتقدند به دلایل مختلفی از جمله تبعیض در دسترسی به فرصتهای برابر آموزشی، رشد سرمایة انسانی زنان کندتر از مردان صورت می¬گیرد (نوروزی، 1383، ص. 167). در این میان، تأمین نیازهای اطلاعاتی از طریق خدمات میز مرجع دیجیتالی، به ویژه برای زنانی که به دلایل مسئولیتهای خانوادگی و دغدغه¬های اجتماعی خاص فرصت کمتری در دریافت مهارتها و آموزشهای تکمیلی و ضمن خدمت دارند ، می¬تواند یک راهکار راهگشا باشد.
2. نیازمندی زنان ایران به دریافت اطلاعات و آموزشهای ویژه¬ای که کسب آن از طریق کانالهای رسمی دشوار بوده یا امکان¬پذیر نیست: میز مرجع دیجیتالی به عنوان ابزاری کمکی می¬تواند جهت ارایة اطلاعات لازم به زنانی که به دلیل وجودِ برخی باورهای همچنان پابرجا در لایه¬هایی از جامعه ایران، دسترسی به آموزشهای رسمی در سطوح بالا ندارند و به خودآموزی می¬پردازند، مؤثر واقع گردد. همچنین از این طریق می¬توان به ارایة اطلاعاتی که برخی زنان جامعه ما – و حتی مردان - به دلایل مختلف به طور رسمی از کسب و بهره¬مندی آن محرومند، پرداخت. مهمترین این نوع آموزش¬ها¬، آموزش¬ها و مشاوره¬های جنسی (از جنبه¬های مختلف بهداشتی و پزشکی، حقوقی و فقهی، روانشناختی و ...) است، یعنی همان موضوعی که در بند 30 اعلامیة اجلاس پکن و نیز برنامة اقدام مربوطه بر آن تأکید گردید و در آن فن¬آوریهای اطلاعاتی و ارتباطی به عنوان ابزارهایی برای بهبود شرایط برابر جنسی تلقّی شدند.
3. نیازهای اطلاعاتی که در مورد زنان، موضوعیّت بیشتری دارند: نظیر دریافت اطلاعات علمی و مستند در موضوعاتی چون مدیریت و اقتصاد خانواده، اصول تربیت کودکان، آگاهی از حمایتهای حقوقی و قوانین و مقررات راجع به زنان، ضرورت تنظیم خانواده، رهنمودهای بهداشتی مربوط به دوران بارداری و شیردهی. به عنوان مثال در مورد اخیر نتایج پژوهشی در هند نشان داد که میان سطح سواد مادران و میزان مرگ و میر نوزادان رابطة معنی¬دار معکوسی وجود دارد (نمودار شمارة 1).
نمودار شمارة 1
( برگرفته شده از : مقالة نظام آموزشی هندوستان، قابل دسترس در: www.iranculture.org/research/edupol/countries.php?c=india&s=4-9)
4. نیازهای اطلاعاتی – پژوهشیِ و داده¬های آماریِ مورد نیاز محققان و مؤسسات دست اندرکار امور زنان: میز مرجع مورد نظر می¬تواند به عنوان یک پشتوانة اطلاعاتی مفید به محققانی که در موضوعات مربوط به «زنان» دست به پژوهش می¬زنند و یا سازمانها و مؤسساتی که در این حیطه فعالیت می¬نمایند، به ارایة خدمات اطلاعاتی بپردازد. همچنین سازوکار مذکور می¬تواند به عنوان پلی میان زنان کشور و نهادهای دولتی و غیردولتی دست اندرکار امور زنان عمل نموده و به نحو مؤثری به ایفای نقش ارتباطی و اطلاع¬رسانی خود در جامعة زنان ایران بپردازد.
اهداف پژوهش
اهداف عمده پژوهش حاضر به شرح زیر است:
1- شناسایی ویژگی¬های شاخص محتوایی مطرح در میزهای مرجع دیجیتالی جهان به منظور ارائه الگویی برای طراحی میز مرجع دیجیتالی ویژه یک فرد ایرانی
2- نظر سنجی از صاحبنظران ایرانی در مورد ویژگی¬های محتوایی مهّم در طراحی میز مرجع دیجیتالی ویژه افراد ایرانی
3- شناسایی نیازهای اطلاعاتی بانوان ایرانی
4- ارائه الگویی مرکب از ویژگیهای شاخص محتوایی میزهای مرجع دیجیتالی جهان، نظرات صاحبنظران ایرانی و نیازهای خاص زنان ایرانی مستخرج از متون
پرسش¬های پژوهش
1- ویژگی های شاخص محتوایی در طراحی میزهای مرجع دیجیتالی جهان کدامند؟
2- ویژگی های شاخص محتوایی در طراحی میز مرجع دیجیتالی ویژه افراد ایرانی از نظر صاحبنظران ایرانی کدام است؟
3- نیازهای اطلاعاتی یک زن ایرانی کدامند؟
4- الگوی مناسب برای میز مرجع دیجیتالی ویژه زان ایرانی کدام است؟
روش پژوهش
برای انجام پژوهش حاضر از روشهای زیر بهره گرفته شده است:
1- روش تحیل محتوا برای استخراج ویژگی¬های محتوایی میزهای مرجع دیجیتالی جهان
2- روش پیمایشی برای نظرسنجی از صاحبنظران ایرانی در رابطه با ویژگی¬های میز مرجع دیجیتالی
3- تهیه الگویی پیشنهادی با استفاده از روش تحلیل محتوایی میزهای مرجع جهان و کسب نظرات صاحبنظران ایرانی و همچنین منابع موجود
جامعه مورد پژوهش
محققین به صورت تصادفی، 38 نمونه از میزهای مرجع دیجیتالی فعال تا تاریخ 1/4/1385 که دارای نسخه انگلیسی بوده اند را از شبکه جهانی اینترنت انتخاب نموده است.
ابزار و روش گردآوری داده¬ها
برای استخراج ویژگی¬های محتوایی موجود در میزهای مرجع دیجیتالی جهان ابتدا محتوای هر کدام از میزهای مرجع با استفاده از نرم افزار Offline Explorer به رایانه شخصی منتقل گردید. سپس هر یک از آنها مورد بررسی قرار گرفته و ویژگی های محتوایی آنها در نرم افزار صفحه گستر Excel وارد شد. در نهایت با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 13 بررسی های لازم برروی داده انجام گرفت.
پیشینه پژوهش
با وجود تلاشهایی انجام شده در جهت یافتن منابعی در رابطه با تحلیل محتوایی میزهای مرجع دیجیتالی و همچنین مطالبی در باره میز مرجع ویژه زنان ، هیچ منبعی یافت نشد، ولی پژوهشهای دیگری در رابطه با تحلیل محتوایی وب سایتهای کتابخانه های ملی و دانشگاهی جهان انجام شده است که بدلیل مشابهت در شیوه انجام پژوهش که از روش تحلیل محتوای استفاده شده است، به چند نمونه از آنها در زیر اشاره می گردد:
خارج ازکشور
عصاره (2002) در پژوهشی با عنوان "تحلیل محتوایی وب سایت¬های مدارس علوم کتابداری و اطلاع رسانی"، 94 وب سایت این مدارس را مورد تحلیل محتوایی و ساختاری قرار داده و به این نتیجه رسیده است که در طراحی این وب سایتها 11 ویژگی ساختاری و 23 ویژگی محتوایی مورد استفاده قرار گرفته است. در این پژوهش ویژگی¬هایی که از بسامد بالا برخوردار بودند به عنوان ویژگی¬های ثابت در طراحی وب سایت¬ها قلمداد شده است. یافته دیگر این پژوهش این است که این وب سایت¬ها نمی توانند به صورت مشابه باشند چرا که طراحی این وب سایت¬ها بر اساس اهداف سازمان¬های مادر می¬باشد.
رابینز و استیلیانو (2003) در یک بررسی با عنوان “وب‌سایت‌های مشترک جهانی: یک بررسی عملی بر روی ویژگیهای ساختاری و محتوایی” ابتدا یک مدل مفهومی از ویژگیهای ساختاری و محتوایی وب‌سایت‌ها را ارائه کردند. سپس براساس این چارچوب، ویژگیهای ساختاری و محتوایی 90 وب‌سایت تجاری را براساس فرهنگ و نوع صنایع مورد بررسی قرار دادند. نتایج این بررسی نشان داد که ویژگیهای ساختاری و محتوایی به شکل استاندارد و یکدست درآمده‌اند و اگر تفاوتی نیز وجود دارد در نتیجه تفاوت در فرهنگ ملی یا نوع صنایع می‌باشد. اکثر ویژگیهای محتوایی وب‌سایت‌ها در گروههای مختلف با یکدیگر دارای تفاوت معنادار هستند، درحالیکه این مسأله در مورد ویژگیهای ساختاری صدق نمی‌کند. همچنین به‌نظر می‌رسد که ارتباط کمّی بین ویژگیهای ساختاری و محتوایی و طبقه‌بندی نوع صنایع وجود دارد.
درایران
فرج پهلو (1382) پژوهشی را با عنوان" تحلیل محتوایی وب سایتهای دانشگاهی و تحقیقاتی ایران " انجام داده است. دراین پژوهش 34 وب سایت دانشگاهی را به روش تحلیل محتوایی مورد بررسی قرار است. از بین وب¬سایت¬های مورد مطالعه وب¬سایت دانشگاه علوم پزشکی شیراز با 3109 پیوند در Altheweb در صدر قرار داشته و از قابلیت دسترسی بیشتری برخودار بوده است و دانشگاه تربیت معلم شهید رجایی صفر پیوند بعد از همه وب¬سایت¬ها قرار داشته است. همچنین از 24 وب¬سایت مورد مطالعه 23 مورد از قابلیت ناوبری بالایی برخوردار بوده اند
عصاره و مرادمند (1384) در پژوهشی با عنوان" شناسایی ویژگی¬های عمده در طراحی وب¬سایت کتابخانه¬های ملی جهان به منظور ارائه الگویی مناسب جهت ارتقاء کیفی وب¬سایت کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران" 58 وب سایت کتابخانه¬های ملی که دارای نسخه انگلیسی بوده و برروی وب موجود و فعال بوده اند مورد بررسی قرارداده اند.
یافته¬ها نشان داد که 58 وب سایت مورد مطالعه در مجموع دارای 245 ویژگی بوده اند که پس از ادغام واژگان مترادف و نظرسنجی و اعمال نظرات جمعاً 66 ویژگی برای طراحی وب¬سایت کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران مشخص گردید. از این 66 ویژگی برگزیده تعداد 17 مورد ساختاری و 49 مورد محتوایی بودند که در نهایت در ارائه الگو مورد استفاده قرار گرفتند.
منصوری (1385) در پژوهشی با عنوان "ارائه الگویی برای طراحی میز مرجع دیجیتالی کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران بر اساس تحلیل محتوای میز مرجع کتابخانه¬های ملی جهان و با کسب نظرات صاحبنظران ایرانی" با انتخاب میزهای مرجع این کتابخانه¬ها ویژگی¬های موجود در این میزها را استخراج و از طریق یک سیاهه وارسی در اختیار 150 نفر صاحب نظر در حوزه کتابداری و اطلاع رسانی قرار داده است. نتایج این پژوهش نشان داد که جمعا در این میز مرجع¬ها 48 ویژگی محتوایی به کار گرفته شده است. از بین 48 ویژگی موجود در سیاهه وارسی برای نظرخواهی در باره میزان اهمیّت وجود آنها در الگوی میز مرجع دیجیتالی برای کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران از دیدگاه صاحبنظران 26 مورد مهّم و ضروری تشخیص داده شدند.
تجزیه و تحلیل داده ها
یافته ها نشان داد که در مجموع 38 میز مرجع دیجیتالی مورد مطالعه دارای 44 ویژگی محتوایی هستند. پس از ادغام واژگان مترادف و حذف متشابهات جمعاً 34 ویژگی شناسایی گردید که این ویژگی¬ها در قالب یک سیاهه وارسی طراحی گردید و جهت اظهار نظر به 80 نفر از صاحب نظران ایرانی که دارای مدرک کارشناسی ارشد و دکتری در رشته علوم کتابداری و اطلاع رسانی بودند، ارسال گردید که جمعاً 75 سیاهه وارسی تکمیل و عودت داده شد. میزان اهمّیت ویژگی¬های مندرج در سیاهه وارسی بر اساس مقیاس لیکرت از 1-4 ( 1= ضرورتی ندارد، 2= کم اهمّیّت، 3= مهّم، 4= ضروری) و همچنین برای تعیین اجباری یا اختیاری بودن پاسخگویی از طرف کاربر به هر کدام از این ویژگی¬ها از همین روش استفاده شده است.
34 ویژگی استخراج شده به چهار خوشه موضوعی تقسیم شدند که عبارتند از: 1- خوشه اطلاعات شخصی کاربر 2- خوشه پرسش 3- خوشه مربوط به شرایط منبع مورد درخواست 4- خوشه مربوط به نحوه ارائه اطلاعات
جدول 1 ویژگی های محتوایی استخراج شده از میزهای مرجع دیجیتالی مورد مطالعه را نشان می دهد.
جدول شماره 1: بسامد ویژگیهای استخراج شده از میزهای مرجع مورد مطالعه
ردیف ویژگی ها فراوانی
1 پرسش 38
2 آدرس پست الکترونیک 38
3 نام خانوادگی 35
4 تلفن 18
5 کد پستی 15
6 حوزه کلی پرسش 10
7 منابعی که قبلاً درارتباط با موضوع، مورد جستجو قرار گرفته اند (سایتها، کتابها، ...) 9
8 استان/شهر 9
9 جستجو در پاسخهایی که قبلا به پرسش های مشابه داده شده است 8
10 سن 8
11 نمابر 7
12 تکرار آدرس پست الکترونیک 6
13 هدف از درخواست (جستجوی) اطّلاعات 6
14 کشور 6
15 تشریح جزئیات پرسش 5
16 شغل 5
17 زبان منابع اطّلاعاتی مورد نیاز 4
18 زبانترجیحی ارتباط با کتابخانه 4
19 کاربر در چه کتابخانه و مراکز اطّلاعاتی جستجو ونتایجی بدست آورده است (برای پرهیز از دوباره کاری) 4
20 قالب اطّلاعاتی مورد نیاز( چاپی، الکترونیکی، میکروفیلم، ...) 3
21 نوع منابعی که نیاز اطّلاعاتی کاربر را تامین می کند (پایان نامه، نشریه، کتاب و سایر) 3
22 میزان تحصیلات 3
23 مشخص شدن مدت زمان پاسخگویی از طرف کتابخانه 3
24 مدت زمان پاسخگویی مورد نیاز 3
25 نشانی پستی 3
26 وابستگی به سازمان (های) حرفه ای (مانند انجمنها، اتحادیه ها و...) 3
27 نام کتابخانه (هایی) که کاربر درآن(ها) عضو است. 3
28 ارائه شناسه کاربری و کلمه عبور 3
29 ذخیره مشخصات برای جستجوهای بعدی 3
30 محل کار 3
31 شیوه تحویل اطّلاعات به کاربر ( پست الکترونیکی، نمابر، پست عادی و ....) 1
32 تاریخ انتشار اطّلاعات مورد تقاضا 1
33 تاریخ درخواست 1
34 چگونگی آشنایی با این خدمت 1
بعد از گردآوری نظرات در رابطه با اهمّیت 34 ویژگی اصلی، پربسامدترین ویژگی¬ها با اعمال حداقل بسامد 17، جمعاً 23 ویژگی از نظر صاحبنظران برای طراحی میز مرجع دیجیتالی ضروری احساس گردید ( جدول 2)
جدول شماره 2: بسامد اهمیت ویژگیهای میز مرجع از دیدگاه صاحبنظران ا
ویژگی ضروری تدارد کم اهمیت مهم ضروری
1 زبان منابع اطّلاعاتی مورد نیاز 0 1 13 46
2 پرسش 0 0 13 44
3 تشریح جزئیات پرسش 2 3 19 37
4 قالب اطّلاعاتی مورد نیاز( چاپی، الکترونیکی، میکروفیلم، ...) 0 2 20 36
5 شیوه تحویل اطّلاعات به کاربر ( پست الکترونیکی، نمابر، پست عادی و ....) 0 0 25 35
6 نوع منابعی که نیاز اطّلاعاتی کاربر را تامین می کند (پایان نامه، نشریه، کتاب و سایر) 0 1 23 35
7 جستجو در پاسخهایی که قبلا به پرسش های مشابه داده شده است 0 4 19 35
8 حوزه کلی پرسش ( لطفا انتخاب کنید) 0 1 22 33
9 آدرس پست الکترونیک 2 1 12 31
10 تاریخ انتشار اطّلاعات مورد تقاضا 0 2 27 30
11 میزان تحصیلات 4 4 24 29
12 منابعی که قبلاً درارتباط با موضوع، مورد جستجو قرار گرفته اند (سایتها، کتابها، ...) 3 5 24 27
13 تاریخ درخواست 2 8 25 25
14 مشخص شدن مدت زمان پاسخگویی از طرف کتابخانه 1 3 32 24
15 ارائه شناسه کاربری و کلمه عبور 1 3 31 24
16 زبانترجیحی ارتباط با کتابخانه 1 5 29 24
17 ذخیره مشخصات برای جستجوهای بعدی 3 5 29 23
18 کاربر در چه کتابخانه و مراکز اطّلاعاتی جستجو ونتایجی بدست آورده است (برای پرهیز از دوباره کاری) 2 7 26 22
19 تکرار آدرس پست الکترونیک 6 7 11 21
20 هدف از درخواست (جستجوی) اطّلاعات 5 7 28 20
21 مدت زمان پاسخگویی مورد نیاز 2 9 30 18
22 شغل 5 14 25 17
23 نشانی پستی 9 16 18 17
در خوشه اطلاعات شخصی افراد 17 ویژگی وجود داشت که از میان آنها از دیدگاه صاحبنظران 7 ویژگی برای طراحی ضروری تشخیص داده شد. ویژگی "نشانی پست الکترونیکی" با میانگین 56/3 بالاترین میانگین و ویژگی "نشانی پستی کاربر" با میانگین 71/2 کمترین میزان اهیمت را در میان ویژگی¬های برگزیده برای میز مرجع از دیدگاه متخصصان داشته است ( نمودار 2)
درباره "اختیاری" یا "اجباری" بودن پاسخگویی کاربر به ویژگی¬های برگزیده از دیدگاه صاحبنظران همانطور که در نمودار ؟ نشان داده شده است، ویژگی "نشانی پست الکترونیکی" از دیدگاه 23/95 درصد صاحبنظران باید بالاجبار توسط کاربر پاسخ داده شود و ویژگی "شغل کاربر" از دیدگاه 60 درصد پاسخگویان دارای کمترین اهمیت اجبار برای پاسخگویی در میان ویژگی¬های خوشه اطلاعات شخصی افراد برای روشن¬تر شدن پرسش بوده است.
نمودار شماره2: میانگین اهمیت ویژگیهای خوشه اطلاعات شخصی افراد از دیدگاه صاحبنظران
نمودار3 ویژگیهای مربوط به خوشه "پرسش" را نشان می دهد. در این دسته 8 ویژگی وجود دارد که عبارتند از: "پرسش" (77/3)، "حوزه کلی پرسش" ( 57/3)، "جستجو در پاسخ هایی که قبلاً به پرسش های مشابه داده شده است" (53/3)، "تشریح جزئیات پرسش" (49/3)، "زبان ترجیحی ارتباط با کتابخانه" ( 28/3)، "منابعی که قبلاً در ارتباط با موضوع مورد جستجو قرار گرفته اند (سایتها، کتابها، ...)" (27/3)، "کتابخانه ها و مراکز اطلاعاتی که مورد جستجوی کاربر قرار گرفته و نتایجی به دست آمده است (برای پرهیز از دوباره کاری)" (19/3) و "هدف از درخواست" (05/3).
شایان ذکر است که تمامی ویژگی¬های موجود در این خوشه از دیدگاه صاحبنظران مهّم و ضروری تشخیص داده شده و جزء ویژگی¬های با "بسامد بالا" تشخیص داده شده¬اند. در بین ویژگی های این خوشه پاسخگویی به ویژگی "حوزه کلی پرسش" از دیدگاه 27/87% صاحب نظران ایرانی توسط کاربر "اجباری" می باشد و پاسخگویی به ویژگی" هدف از درخواست اطلاعات" دارای پایین ترین میزان اجبار 57/53% از دیدگاه صاحب نظران، است. .
نمودار شماره 3: میانگین اهمیت ویژگیهای خوشه پرسش از دیدگاه صاحبنظران
نمودار شماره4 ویژگیهای مربوط به خوشه "شرایط منبع مورد درخواست" را نشان می دهد. این خوشه دارای 6 ویژگی بوده که به جز ویژگی "نام کتابخانه هایی که کاربر در آنها عضو است"، بقیه از دیدگاه صاحب نظران برای طراحی میز مرجع دیجیتالی "ضروری" می باشند.
در این خوشه بالاترین میانگین اهمیت مربوط به ویژگی "زبان منابع اطلاعاتی مورد نیاز" (75/3) و کمترین میانگین مربوط به "مدت زمان پاسخگویی مورد نیاز" (08/3) می باشد.
در بین ویژگیهای این خوشه از دیدگاه 5/87% صاحب نظران ایرانی ویژگی "زبان منابع اطلاعاتی مورد نیاز" بالاترین میزان اجبار در پاسخگویی را به خود اختصاص داده و کمترین میزان اجبار برای پاسخگویی متعلق به ویژگی "مدت زمان پاسخگویی مورد نظر" از دیدگاه 64/59% صاحب نظران می باشد.
نمودار شماره 4: میانگین اهمیت ویژگی های خوشه مربوط به شرایط منبع مورد درخواست از دیدگاه صاحبنظران
نمودار شماره5 مربوط به خوشه "نحوه ارائه اطلاعات" می باشد. ویژگی "شیوه تحویل اطلاعات به کاربر (پست الکترونیکی، نمابر، پست عادی و ...)"(85/3) بالاترین میانگین اهمیت و ویژگی "ذخیره مشخصات برای جستجوهای بعدی" (20/3) کمترین میانگین اهیمت را داشته اند.
در بین ویژگیهای این خوشه از دیدگاه 96/85% صاحب نظران ایرانی ویژگی "شیوه تحویل اطلاعات به کاربر (پست الکترونیکی، نمابر، پست عادی و ...)" باید اجباراً پاسخ داده شود و کمترین میزان اجبار برای پاسخگویی از نظر 28/64% صاحب نظران مربوط به ویژگی "ارائه شناسه کاربری و کلمه عبور" می باشد.
نمودار شماره5: میانگین اهمیت ویژگی های خوشه نحوه ارائه اطلاعات از دیدگاه صاحبنظران
مقایسه نتایج حاصل از تحلیل محتوا و آرا صاحب نظران ایرانی
بررسی آرا صاحب نظران ایرانی در ویژگی های مندرج در سیاهه وارسی و همچنین بررسی بسامد این ویژگی ها در میزهای مرجع دیجیتالی مورد مطالعه نشان داد که بسیاری از این ویژگی ها از نظر صاحب نظران ایرانی دارای اهمیت زیادی بوده اند، در میزهای مرجع مورد مطالعه از بسامد پایینی برخوردار بودند. به طور مثال "ویژگی زبان منابع اطلاعاتی مورد نیاز در یک میز مرجع دیجیتالی" (63/2%) دیده شد در حالی که از دیدگاه صاحب نظران ایرانی دارای میانگین 75/3 از 4 و دارای رتبه دوم می باشد.
ویژگی "نام و نام خانوادگی کاربر" با بسامد 35 از 38 در میزهای مرجع دیجیتالی مورد مطالعه، از دیدگاه صاحب نظران ایرانی دارای میانگین اهمیت بسیار پایینی بود و تنها از دیدگاه 11 نفر پاسخگو در طراحی میز مرجع دارای اهمیت می باشد.
دو ویژگی مربوط به "پرسش" مطابقت بسیار زیادی مشاهده می شود و از نظر صاحب نظران ایرانی دارای رتبه 1 و در میزهای مرجع دیجیتالی دارای رتبه 2 از نظر بسامدی می باشد.
ارائه الگو
طبق نتایج به دست آمده، 23 ویژگی طبق نظر صاحب نظران ایرانی با اعمال بسامد 17 برای طراحی میز مرجع دیجیتالی کتابخانه شناسایی گردید. تصویر شماره 1، الگوی نسخه فارسی میز مرجع دیجیتالی برای بانوان
ایرانی را نمایش می دهد
.
تصویر شماره 1: الگوی پیشنهادی برای میز مرجع زنان ایران
نتیجه گیری و پیشنهادات
به منظور ایجاد میز مرجع دیجیتالی در جهت برطرف سازی نیازهای اطلاعاتی زنان، 34 ویژگی از تحلیل محتوایی 38 میز مرجع دیجیتالی جهان استخراج گردید و با اعمال بسامد 17 ، 23 ویژگی آن ضروری شناسایی گردید که البته 11 ویژگی باقیمانده را در صورت نیاز و تمایل می توان در طراحی میز مرجع دیجیتالی مورد استفاده قرار داد. این ویژگی ها عبارتند از: نام کشور، تلفن، کد پستی، نام استان/شهر، محل کار، نمابر، وابستگی به سازمانهای حرفه ای، چگونگی آشنایی با این خدمت، نام و نام خانوادگی، نام کتابخانه ای که کاربر در آن عضو است و سن کاربر.
به نظر می رسد دلیل کم اهمیت بودن این دسته از ویژگی ها از دیدگاه صاحب نظران ایرانی به عناصر فرهنگی، اجتماعی و اعتقادی وابسته است. به عنوان مثال عدم پاسخگویی به مورد تلفن به دلیل عدم اعتماد و فقدان امنیت در جامعه و مورد سن به دلیل فرهنگی کمتر مورد پاسخگویی قرار می گیرند زیرا کاربران و به خصوص زنان تمایلی به آشکار ساختن سن خود ندارند.
با توجه به این که ویژگی های اصلی میز مرجع دیجیتالی از دیدگاه صاحب نظران ایرانی برای افراد ایرانی مشخص گردید ، برای طراحی میز مرجع دیجیتالی مخصوص بانوان ایرانی باید ویژگی ها بر اسا نیاز اطلاعاتی و خصوصیات جنسی و رفتاری زنان ایرانی اعمال شودند. به عناون مثال به منظور مشخص شدن حوزه های کلی موضوعی مربوط به زنان باید تمامی موضوعات به چند حوزه کلی تقسیم شوند که کاربران این امکان را دشاته باشند تا باش ناخت بیشتر نسبت به انتخاب موضوع مورد نظر اقدام نمایند. در نتیجه باید برای طراحی دقیق میز مرجع دیجیتالی میازهای اطلاعاتی زنان به طور خاص بررسی و مشخص گردد و در نهایت در طراحی میز مرجع دیجیتالی مورد نظر قرار گیرد. به همین خاطر پیشنهاد می شود اصطلاحنامه ای در رابطه با موضوعات زنان تهیه و در ساختار میز مرجع دیجیتالی گنجانده شود، تا زنان با موضوعات متنوع در زمینه خود آشنا گردند. همچنین پیشنهاد می شود که چون این نظام یک خدمت نوینی بودخ برای ارزیابی میزان موفقیت آن در یک گستره زمانی خاص مورد بررسی قرار گیرد.
منابع :
آترتون، پاولین (1373). مبانی نظامها و خدمات اطلاعاتی. ترجمة گروه مترجمان. تهران: وزارت فرهنگ و آموزش عالی، مرکز اطلاعات و مدارک علمی.
آرتیدار، طیبه (1379). قوانین و مقررات ویژه زنان جمهوری اسلامی ایران. تهران: برگ زیتون.
استیلو، فردریک (1383). راهنمای ایجاد کتابخانه مجازی. مترجمین یعقوب نوروزی، مهدی علیپور حافظی، مژگان فرهودی. تهران: قو.
برچ ، جان ج. ؛ نیتزکی، گری گراد (1371). سیستم های اطلاعاتی در تئوری و عمل.ترجمه منوچهر غیبی.تهران : مرکز آموزش مدیریت دولتی.
بردبار، محمدحسن (1380). درآمدی بر حقوق ارتباط جمعی: مطبوعات، ماهواره – اینترنت. تهران: ققنوس.
ترابی فارسانی، سهیلا (1378). اسنادی از مدارس دختران از مشروطه تا پهلوی. تهران: مرکز اسناد ملی ایران.
خلیل، طارق (1383). مدیریت تکنولوژی، رمز موفقیت در رقابت و خلق ثروت. ترجمة محمد اعرابی و داود ایزدی. تهران: دفتر پژوهشهای فرهنگی.
ریسمانباف، امیر (1385). بررسی کمّی، موضوعی و کتابشناختی اطلاعات فنی تولید شده درسازمان آب وبرق خوزستان درطی سالهای 1380-1384 و تحلیل موانع احتمالی موجود بر سر راه کارشناسان این سازمان در دسترسی ومصرف اطلاعات فنی موجود. پایان¬نامة کارشناسی ارشد. دانشکدة علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران.
شاهنگیان، محمدحسین (1369). مدیریت اطلاعات و اطلاع¬رسانی، مفاهیم و روشها. تهران: دانشگاه امام حسین (ع).
شهریاری، معصومه (1382). آخرین مصوبة هیأت دولت برای افزایش مدیران زن، این مصوبه سقف شیشه¬ای زنان را نمی¬شکند. روزنامة شرق (13/9/82)، قابل دسترس در: (تاریخ بازدید از سایت: 12/5/85) http://www.sharghnewspaper.com/82-9-13/life.htm
طراحی و برنامه¬ریزی نظامهای ملی اطلاع¬رسانی، مبحثی برای برنامه¬ریزان دولتی: گزارش یونسکو (1976). ترجمة مریم امین سعادت. در: علی حسین قاسمی (1376). نظام ملی اطلاع¬رسانی، تشکیلات، برنامه¬ریزی و توسعه. تهران: مرکز اطلاع¬رسانی و خدمات علمی جهاد سازندگی.
عصاره، فریده و مرادمند، علی (1384). شناسایی ویژگی های عمده در طراحی وب سایت کتابخانه های ملّی جهان به منظور ارائه الگویی مناسب جهت ارتقاء کیفی وب¬سایت کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران. اطلاع شناسی، سال سوم، شاره 1و2 ( پائیز و زمستان).
علیقلی، هنگامه (1383). بیکاری و اشتغال زنان. دوهفته نامة فرهنگ و پژوهش، شمارة 171، آذرماه 1383، قابل دسترس در : (تاریخ بازدید از سایت: 10/5/85) www.fpm.ir/archive/no_171/farsi/articles/01.htm
کنوانسیون حذف کلیة اشکال تبعیض علیه زنان، قطعنامة شمارة 180/34 مجمع عمومی سازمان ملل متحد (مصوبة 18 دسامبر 1979 میلادی=27آذر 1358 خورشیدی). قابل دسترس در: (تاریخ بازدید از سایت: 10/5/85) http://www.womeniniran.net/conventions.php
معتمدی، غلامرضا ؛ بشیری، عباس؛ باقری، سعید ( 1377). قوانین و مقررات مربوط به زنان در ایران . تهران: ققنوس.
منصوری، علی (1385). ارائه الگویی برای طراحی میز مرجع دیجیتالی کتابخانه ملّی جمهوری اسلامی ایران براساس تحلیل محتوای میز مرجع کتابخانه های ملّی جهان و با کسب نظرات صاحبنظران ایرانی. پایان نامه کارشناسی ارشد. دانشکده علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه شهید چمران اهواز.
میشل، آندره (1372). جنبش اجتماعی زنان. ترجمة هما زنجانی¬زاده. مشهد: نیکا.
نظام آموزشی هندوستان، قابل دسترس در: (تاریخ بازدید از سایت: 15/5/85) www.iranculture.org/research/edupol/countries.php?c=india&s=4-9
نوروزی لادن (1383). تفاوتهای جنسیتی در ساختار شغلی. فصلنامة پژوهش زنان،دوره 2، شماره 1.
Farajpahlou| Abdolhossein (2002). Content Analysis of Iranian Academic and Research Websites. Eurasia _ ICT 2002| 459-466
Osareh| Farideh (2002).Library and Information Science (LIS) Schools Websites: an Analysis of Content and Design. Eurasia _ ICT 2002|
517-527
Robbins| Stephanie S.| Stylianou| Antonic (2003) Global Corporate Websites: An Empirical Investigation of Content and Design. Information & Management| 40(3)| 205-212. Available at:www.elsevier.com/locate/dsw