زنان و جامعه اطلاعاتی:فرصت ها و چشم اندازها

اکرم گودرزی
کارشناش ارشد مدیریت آموزشی دانشگاه اصفهان
goodarzi_ak_2005@yahoo.com

کلید واژه ها : دسترسی به اطلاعات ، تکنولوژی اطلاعات ، اینترنت ، نابرابری های جنسیتی ، نقش جنسیت ، زنان ، ارتباط براساس کامپیوتر ، فمینیسم الکترونیکی

چکیده

رشد و توسعه تکنولوژی های نوین ارتباطی و اطلاعاتی به طور قابل ملاحظه ، اینترنت ، تغییرات چشمگیری را در عرصه محیط کاری و زندگی روزمره موجب شده و زمینه حرکت از جامعه" صنعتی" به جامعه " اطلاعاتی "را فراهم ساخته است. اینترنت و جامعه اینترنتی از مباحث حساس و مورد توجه محققان در سالهای اخیر بوده است. کشف این که این فضای مجازی، در توسعه کلیشه های جنسیتی تا چه حد موثر بوده است، کارآسانی نیست. آیا به راستی اینترنت برعلیه زنان است یااینکه به توانمند سازی آنان کمک می کند؟ آیا زنان به این رسانه جدید بیشتردسترسی دارندو باآن راحتترارتباط برقرار می کنندیااینکه از آن روی گردانندوبیشترآسیب می بینند؟ صحبت ازاینترنت به راستی کارآسانی نیست.
این نوشتاربه دنبال بررسی ادبیات تحقیق پیرامون زنان،جامعه اطلاعاتی واینترنت است. ضمن بررسی جایگاه فعلی زنان درجامعه اطلاعاتی،چگونگی ونحوه دسترسی آنها را به اینترنت مورد بررسی قرار می دهدوسپس به توصیف نابرابری های جنسیتی بین زنان ومردان دراستفاده ازاینترنت می پردازدوبه برخی از موانعی که ممکن است زمینه ساز این نابرابری ها باشد اشاره می کندو علی رغم بیان پیامدهاو نکات منفی اینترنت برای زنان به تشریح دلایل مثبت ومزایای آن پرداخته است.در پایان با توجه به شرایط فرهنگی ومحیطی برخی راهکارهای عملی جهت نهادینه سازی بهینه مشارکت زنان در جامعه اطلاعاتی پیشنهاد شده است.

مقدمه

توسعه وکاربردتکنولوژی های نوین ارتباطی واطلاعاتی (1ICTs ) به طور قابل ملاحظه، اینترنت ، تغییرات چشمگیری رادرعرصه محیط کاری وزندگی روزمره درکشورهای توسعه یافته موجب شده وزمینه حرکت از جامعه صنعتی به جامعه اطلاعاتی را فراهم ساخته است .
یکی ازویژگی های جوامع اطلاعاتی میزان بالای استفاده اطلاعات درمیان افراداست(Moore| 2001 ) به عبارتی همه افرادبه منظوررشدوتوسعه فرهنگی ،اجتماعی، اقتصادی و سیاسی باید به اطلاعات دسترسی یابند.همانگونه که دینلی2" و" فیدر"3 ( 2001 ) خاطر نشان ساخته اند تکنولوژی اطلاعات نه جامعه اطلاعاتی ونه معرف آن است بلکه صرفابه کلیه فعالیت های مرتبط به کامپیوترازقبیل اینترنت اطلاق می گردد. با این وجود،تکنولوژی اطلاعات وارتباطات فرصت های بیشماری راازطریق ارائه ی شیوه های نوین دسترسی وانتشاراطلاعات،ماننداینترنت،برای افرادجوامع فراهم می سازدکه تاثیرگسترده ای برتوسعه جامعه ی اطلاعاتی داشته است.
هدف نهایی جامعه اطلاعاتی توانمند سازی همه شهروندان ازطریق دسترسی وکاربرددانش می باشد امادراین جوامع نگرانی عمده برای بعضی ازافرادازجمله زنان وجود داردزیرا ازبسیاری فرصت های ارائه شده بواسطه ی تغییرات فناوری های نوین ارتباطی واطلاعات فاصله دارند.اگرچه درعصراطلاعات،اینترنت به عنوان نیروی آزادی بخش و دموکراتیک مورداستقبال جوامع وملل قرارگرفته اما چنین به نظرمی رسدازنظرجنسیت خنثی1نسیت. .صاحبنظران معتقدند جامعه اطلاعاتی به طورفزاینده به صورت جامعه ای با زنان دارای اطلاعات وزنان فاقداطلاعات تقسیم می شود. خصوصازنان اقلیت،زنان معلول، زنان فقیروزنان مسن که نسبت به دیگرافرادجامعه فاقدمنابع اطلاعاتی قابل دسترسی می باشند( برای مثال بهHoudart- Blazy| 1996 مراجعه شود)درمقابل این دیدگاه، سایرمفسران به ماهیت بالقوه ی آزادی خواه اینترنت توجه داشته(Bahdi|2000) وبیان نموده اند که زنان درجامعه اطلاعاتی فرصت برقرای ارتباط کامپیوتری درسطح جهانی راداشته ودرتوسعه جامعه ومحیط اجتماعی به شیوه های نوین مشارکت می نمایند.
این نوشتاربه دنبال بررسی ادبیات تحقیق پیرامون زنان، جامعه اطلاعاتی واینترنت است. ضمن بررسی جایگاه فعلی زنان درجامعه اطلاعاتی چگونگی ونحوه ی دسترسی آنها را به اینترنت مورد بررسی قرار می دهد وسپس به توصیف نابرابری های جنسی بین زنان ومردان دراستفاده ازاینترنت می پردازدوبه برخی ازموانعی که ممکن است زمینه سازاین نابرابری ها باشداشاره می کند وعلی رغم بیان پیامدهاونکات منفی اینترنت به تشریح دلایل مثبت ومزایای آن پرداخته است.




زنان و جامعه اطلاعاتی

به نظرمی رسدوارد دوره ی جدیدی شده ایم که می توان آن را دوره ی" پسا صنعتی" نامید.درهیچ دوره ای اززمان تکنولوژی جنبه ی خنثی نداشته است ودربخش ها وسطوح مختلف جامعه توسعه دهنده ی اصلی" کلیشه های جنسی " بوده است.
درعصرجدید نیزتکنولوژی اطلاعاتی وارتباطی توان توسعه الگوهای جدیددرسطوح متفاوت جامعه رادارد. البته دراین زمینه دیدگاه های خوش بینانه وبدبینانه درموردتغییرات نوین وجود دارد.دیدگاه خوش بینانه به توان رهایی بخشی که درتکنولوژی ارتباطات واطلاعات وجوددارد،اشاره می کنددرحالی که دیدگاه بدبینانه درموردشکاف دیجیتالی دردوسطح بحث می کند:سطح اول تفاوت بین"دارا ها و ندارها" وامکان دسترسی به تکنولوژی جدید ودر سطح دوم به درجه مهارت ها والگوی استفاده ازتکنولوژی جدید می پردازد.
این درحالی است که برخی ازطرحریزان معتقدندکه جامعه ای که حول محوراطلاعات بوجودآمده است، باعث برقراری آزادی انتخاب درهرچیزی می شود بنابراین فناوری اطلاعات ازنظر جنسی بی طرف است ودرنتیجه زنان ومردان باید به طورعادلانه ازآن منتفع شوند. بعبارتی طبق این دیدگاه فناوری های نوین به عنوان ابزاری برای بهبود برابری جنسی وافزایش توانمندی های اجتماعی، سیاسی،اقتصادی به خدمت گرفته می شود( Shashin|1994 ) .
اما برخی همچنان معتقدند که این فناوری ها می توانند به نابرابری های موجودومبتنی برجنسیت درزمینه ی فرصت ها ومنابع تداوم بخشیده واشکال جدیدی ازنابرابری میان مردان وزنان رابوجودبیاورند(Kantrawitz|1996 & Rowe|1990 ). نتایج یک تحقیق برمبنای شش مطالعه موردی ازپروژه های ترویج فناوری اطلاعات وارتباطات درآسیا ،آمریکا وآمریکای شمالی وآفریقا این فرضیه را تایید می کندکه زنان به نحو برابرازاین پروژه منتفع نیستند.
" مایکل پاستور"درمقاله ای تحت عنوان" شکاف دیجیتالی" عنوان می کندکه زنان همچنان خودرا شاغلان برشغل های سطوح پایین تری درعرصه فناوری اطلاعات وارتباطات می یابند درحالی که مردان با قبول مشاغل پرمسئولیت تر ، دستمزد های بالاتری دریافت می کنند( احمد نیا ، 1385 ) .
به همین ترتیب " جودی واجک من"جامعه شناس استرالیایی نیزدرکتاب تکنوفمینیسم خود بیان می کند که درزمینه ی علوم رایانه مردان نقش بسیاربرجسته تری نسبت به زنان دارند..طبق آمارفقط15 درصد دانش آموختگان دررشته های فناوری رازنان تشکیل می دهندوطبق گزارش" بنیاد ملی علم"درآمد مردان نسبت به زنان دراین گونه رشته ها تبعیض آمیزاست به عنوان مثال درآمد متوسط مردان در سال حدود 65 هزاردلاروزنان 55 هزاردلاراست (کتی هافنر، ترجمه عبادتی ، 1384) .
حذف زنان ازمشارکت درفناوری های نوین به شکل فرایندی دقیق وحساب شده صورت می پذیرداین امردرسطح فردی آغاز می گردد وسپس بازتاب جمعی می یابد درمرحله ی اول این مساله اجتماعی ( شکاف جنسی ) ابتدا ازمحیط خانواده نشات می گیرد وازطریق مدرسه تداوم می یابدوسپس دراستخدام به کار می رود( Rowe|1999 ) اگر چنانچه در جامعه این تفکرحاکم نبوددیگر نیازی به تلاش های گسترده اخیر مبنی برجذب دختران به مطالعه تکنولوژی ، علوم فنی و مهندسی نبود(Kable|Mece|1994).
به طورمشابه صاحبنظران دیگر( برای مثال سوزان تلشتر1 ، جیلیان مارسل2 و هاملینک3 1999 ) معتقدند که درتوزیع منابع فناوری های اطلاعات وارتباطات بویژه کاربردآن دررابطه با زنان نابرابری مشاهده می شود ( احمد نیا ، 1385).
یکی ازمهمترین ابعاد این نابرابر یها به سواددیجیتالی مردان وزنان مربوط می شودکه اغلب دختران وزنان از بیسوادی یاکم سوادی نسبت به مردان مخصوصادرکشورهای جهان سوم رنج می برنداین نابرابری بین زنان ومردان به عدم آموزش، فقر، کمبودزمان ودسترسی نامناسب به امکانات نوین است. درحالی که فناوری اطلاعات وارتباطات توان وامکان بالقوه جهت پرکردن شکاف دانش بین زنان ومردان رادارداگر چنانچه زنان بتوانند دانش،آگاهی وسوادکامپیوتری خودرا افزایش دهندآنها می توانند محیطشایسته تری را درجامعه برای خود فراهم نمایند. بنابراین باید برنامه هایی درکشورهای در حال توسعه جهت افزایش سطح سواد زنان درسطح دنیا صورت گیرد ( محمد نژاد ، 1384 ) .
نکته ی پایانی این که تکنولوژی اطلاعات وارتباطات توان بالقوه ی آن را دارد تا با وارد شدن به دنیای خصوصی زنان آنها را به دنیای عمومی ارتباط دهدوزنان را از قیدو بند هایی که آنان را وادار به محدودیت های اقتصادی ، اجتماعی و فرهنگی و غیره می کنتد ، آزاد سازد( نرسیسیاس ،1384 ).
براساس مطالب مطرح شده ، اگرچه فناوری های نوین تعامل وارتباط بین مردان وزنان را درجامعه بر پایه ی جنسیت پی ریزی می نماید اما با شناسایی فرصت ها وامکانات حاصله از این فن آوری ها می توان در جهت توانمند سازی زنان گام برداشت.
یکی ازابعاداین فناوری درجهت توانمند سازی زنان"اینترنت " است. درحقیقت اینترنت فضا وفرصتی است برای بدست آوردن آنچه تاکنون نداشته ایم یاازآن غافل شده بودیم، برقراری ارتباط با یکدیگر بدون این که هویت فردی و اجتماعی بیرونی یکدیگررا بشناسیم وتولید مطلب ومحتوا بی آنکه ذهنیتی ازمخاطبین مستقیم خودداشته باشیم .
دراین فضای مجازی ممکن است سوالات متعددی به ذهن خطورکند: زنان دردنیای اینترنت چه می کنند ؟ انتظارات و ادراکات آنها نسبت به دنیای اینترنت چیست؟ از چه جایگاهی دراین فضای مجازی برخوردارند ؟ آیا به راستی اینترنت برعلیه زنان است یا اینکه به توانمند سازی آنان کمک می کند ؟ آیا زنان به این رسانه ی جدید بیشتردسترسی دارند و با آن راحتر ارتباط برقرارمی کنند یا این که از آن روی گردانند وبیشتر آسیب می بینند ؟ صحبت از اینترنت به راستی کار آسانی نیست.
اینک سعی می شودبراساس یافته ها وشواهد مطالعاتی به توصیف و تشریح جایگاه زنان دردنیای اینترنت بپردازیم .

زنان دردنیای اینترنت

برخلاف سایررسانه هاکه به زمانی نسبتا طولانی برای کسب محبوبیت نیازداشتند،اینترنت توانست جایگاه خودرا بیابدوبه زندگی روزمره مردم نفوذ کند به گونه ای که امروزه نقش بسیار پررنگی دربسیاری از فعالیت های مردم ایفا می کند.مردم بااینترنت سروکاردارند وبرای اهداف وفعالیت های بسیاری پادرآن می گذارندونیازهای مختلف خودرا برآورده می سازند.همانطورکه حضورتک تک مادرمکان های مختلف اثرداردورویدادهایی راحادث می شوددردنیای مجازی اینترنت اوضاع همین گونه است درواقع هرزمان که دراینترنت پامی گذاریم هرآنچه که می بینیم هرآنچه که می خوانیم می خریم می فروشیم دان لود می کنیم جست وجومی کنیم همه وهمه ثبت می شود بنابراین اینترنت را می توان شهر برقی دانست که رد پای کاربران درجای جای آن باقی می ماند.
تجربه ی زنان درتکنولوژی و صنعت تحت نفوذ و سیطره مردان بوده است از زمان رشد وتوسعه فناوری های جدید تحقیقات نشان داده است که تجربه های زنان دراینترنت، همان تجربه های آنان درعلوم و تکنولوژی را منعکس می سازد طبق این دیدگاه اینترنت به مانند دیگر زمینه های فناوری " مردانه" و تولیدکننده ساختارهای خاص نژادی ، طبقانی و کلیشه های جنسی است( جواهری ،1385 ).
اینترنت به طورمشخص محیطی است که توسط مردان وبرای آنها طراحی شده است بنابراین ازنظردسترسی در سراسرجهان به خصوص کشورهای توسعه نیافته زنان کمتر از مردان به اینترنت دسترسی دارند.
نتایج یک مطالعه جدید نشان می دهددرآمریکا زنان درحال پیشی گرفتن ازمردان از نظردستیابی به اینترنت هستند در حالی که تعداد کل کاربران اینترنت درآمریکا تنها 4/22 درصد رشدداشته ، این نرخ برای زنان 9/34 درصد بوده است اما پیشرفت زنان درآسیا مشاهده نمی شود.78 درصد کل کاربران اینترنت درآسیا را مردان وتنها 22 درصدرازنان تشکیل می دهند آمار فوق توسط موسسه Jupiter Communications منتشر شده است.
مسلم است که چنین تفاوتی میان مردان وزنان درزمینه استفاده ازاینترنت تاثیر قابل ملاحظه ای براقتصادآسیا خواهد داشت. بنابراین به منظورپیشرفت، زنان هرچه سریع تر بایدوارددنیای کامپیوتر شوند زیرا تخمین زده می شود تا پایان سال آینده میلادی30 میلیارد دلار تبادل اقتصادی ازطریق اینترنت درآسیا ردوبدل شود.
کسب آماردقیق درباره میزان استفاده زنان ازاینترنت درکشورهای درحال توسعه بسیاردشواراست اما به هرحال وجود74 میلیون سایت درباره زنان،این رقم خودازحضورزنان ومسائل آنها دراینترنت خبرمی دهد( گزارش خبری، 1384) براساس آماری دیگراز سوی یک سایت سرویس دهنده ی وبلاگ جنسی60درصد از وبلاگ نویسان جنسی را زنان تشکیل می دهند.
به همین ترتیب ازتفکیک جنسی کاربران اینترنت درایران آماردقیقی دردست نیست اما براساس آمارهای موجوددر اینترنت تعدادزنان کاربراینترنت در همه جای دنیا واز جمله ایران درمقایسه با کاربران مرد کمتر است.
درداخل کشورتحقیقی برروی گروهی ازدانشجویان دانشگاههای دولتی تهران نشان می دهد که بعد ازجایگاه اقتصادی – اجتماعی وموقعیت جغرافیایی" شکاف جنسی" عمده ترین شکاف درکاربرداینترنت طی دهه1990 بوده است. بررسی(سرویس دهنده اینترنت)نیز نشانگراین است که تقریبا بیش از70 درصداز کاربران مردهستند( زکریایی ، 1381 ).
در پژوهشی دیگر یافته ها نشان می دهد " پیش از آن که میزان استفاده از اینترنت را به نحوه ی تفکر زنانه ومردانه نسبت دهیم باید سهم عوامل اجتماعی واقتصادی رادرنظر بگیریم وعواملی نظیر پایین بودن سطح سوادوآموزش زنان در مقایسه با مردان ، وضعیت اقتصادی ودرآمد خانواده ها که تمایل بیشتری برای آموزش فرزندان پسرشان دارند و هنجارهای فرهنگی واجتماعی نواحی مختلف که گاه به عنوان عامل بازدارنده برای خروج زنان از نقش های سنتی عمل می کنند بویژه که کامپیوترواینترنت مظاهری ازورود به دنیای مدرن به شمار می روند ازآنجائیکه جامعه ما هنوز افرادرا به نقش های سنتی که برمبنای تقسیم بندی جنسی است سوق می دهد، مسئولیت ها ونقش های زنانه مانع ازدسترسی واستفاده زنان از کامپیوترواینترنت است"( گزارش خبری ، 1384 ص15).
برخی محققین عواملی دیگررا دررابطه با بالا بودن تعدادکاربران مرددرمقایسه کاربران زن موثر می دانند وآن هم درصدپایین اشتغال زنان است درکشورما درصد قابل توجهی ازاداره ها ، سازمان ها ونهاد های مختلف به اینترنت مجهز شده اند وبا توجه به پایین بودن درصد اشتغال زنان حدود سه درصد از جمع شاغلان، بدیهی است که مردان به عنوان نیروی شاغل، فرصت وامکان بیشتری برای کار با کامپیوتر را دارند وزنان بعلت درصد اشتغال پایین ازامکانات کمتری برای دسترسی به کامپیوتر و اینترنت برخوردارند ( مظاهری ، 1384).
علاوه براین تحقیقات نشان می دهد که زنان و مردان علاقه مندی های اینترنتی متفاوتی دارند و با اهداف مختلفی از شبکه های ارتباطی استفاده می کنند.
به گزارش سایت بی بی سی ، مردان اینترنت را وسیله ای برای تجربه راه های جدید انجام دادن امور مختلف و زنان آن را امکانی برای حفظ و توسعه روابط انسانی ، اجتماعی و خویشاوندی می دانند. این گزارش نشان می دهدکه زنان ومردان به یک نسبت ازاینترنت برای پرداخت سریع صورت حساب های بانکی و تسهیل امورزندگی بهره می گیرنداما مردان بیشتر تمایل دارندکه ازاینترنت برای آگاهی ازاخبار، کاریابی وکسب اطلاعات در مورد نتایج مسابقات ورزشی ، وضعیت آب و هوا و رتبه بندی اجناس و خدمات استفاده کنند، حال آن که بیشتر زنان اینترنت را وسیله ای برای یافتن مقاله درزمینه سلامت وبهداشت یا موضوعات دینی قلمداد می کنند به علاوه زنان کاربر بیشتر به حفظ وگسترش روابط اجتماعی وخویشاوندی علاقمندند ومردان کاربر به شنیدن موسیقی ویا بازی و سرگرمی ( مجله زنان ، 1385 ).
در تحقیقی که" ویکی بل" دردانشگاه حقوق ایالت" جرجیا " انجام داده ، آمده است که بسیاری از مردان اینترنت را درحیطه ی قلمروی خودمی دانند هنگامی که زنان به این قلمروواردمی شوند میل به سرکوبی درآنهاایجاد می شود.
هم چنانکه این میل درمحیط های کاری واقعی که بیشتر به دست مردان اداره می شود، وجوددارد.دردنیای واقعی شاید بسیاری ازمناسبات اجازه سرکوب گری به فردی که قلمروی خودرادرخطرمی بیند، ندهدامادرفضای سایبر ناشناس بودن این امکان را به افراد می دهد که درپشت هویت مجازی خود به اذیت وآزار بپردازند.
" هرینگ"( 1996) بر پایه ی تحلیل محتوی پیام های اینترنتی دریافت که 68 درصداز محتوی پیام های اینترنتی مردان شامل مباحثه، نزاع،انتقاد،استهزاء،اذیت،توهین به دیگران وارتقاء مقام خودشان است درمقابل زنان به استدلال، بیان حقیقت وپرسش سوال پرداخته اند وبه طورکلی محتوی پیام آنها حامل ارزش ها، تفکرات،احساسات، تعاملات وحمایت از دیگران است(Herring |1996 ) .
همچنین درطول دهه گذشته محققان ادراک ونگرش افرادرا برپایه تفاوت های جنسی نسبت به کامپیوترواینترنت را موردبررسی قراردادند)برای مثال،Colley|2003 ( مطالعات نشان دادمردان ازاضطراب کمتروکنترل بیشتری هنگام استفاده ازاینترنت برخورداربوده اند)برای مثال،Tasia et al|2001 (، به همین ترتیب (Colley| 2003) ادراکات دانش آموزان ازفعالیت های کامپیوتری مدرسه رابرپایه ی تفاوت های جنسی موردبررسی قرارداد.وی دریافت که دختران کامپیوتررا برای انجام وظایف خوددرحالی که پسران آن را فناوری نوین وابزاری برای بازی وتسلط می دانند .
درمطالعه دیگربه بررسی ادراکات ونگرش نوجوانان نسبت به اینترنت برپایه تفاوت های جنسی پرداخته شد. اطلاعات از636 دانش آموزدبیرستانی درتایوان جمع آوری شددراین مطالعه مقیاس نگرش نسبت به اینترنت با زیرمقیاس خود بسندگی اینترنت ادغام شده است ونگرش افرادرا نسبت به اینترنت براساس دوسوال بررسی می کند:
1- آیا درادراک زنان ومردان نسبت به اینترنت تفاوت جنسی وجود دارد؟
امتیازات زنان ومردان تفاوت آماری رادرباره چهارمقیاس (اینترنت به عنوان تکنولوژی 77/4 T= -، ابزار34/4- = T ، بازی وتفریح 40/2 T= ، سفر 35/4 - T = ) نشان می دهد.درباره مقیاس ادراک اینترنت بعنوان تکنولوژی، ابزار و گردش امتیاز زنان به طورمعناداری بیشتراز مردان است. درباره مقیاس بازی امتیاز مردان نسبت به زنان بیشتراست ، بعبارتی زنان اینترنت را به عنوان تکنولوژی یا ابزارسفرامامردان اینترنت راابزاری برای تفریح درنظرمی گیرند. این یافته ها نشان می دهد که زنان دیدگاه عملی تری ازاینترنت دارند ومردان ازاینترنت برای لذت وتفریح استفاده می کنند. درسوال پژوهشی دوم، آیا درنگرش های زنان ومردان( خودبسندگی/ احساس کفایت ) نسبت به اینترنت تفاوت جنسی وجود دارد؟
یافته هادرچهارزیرمقیاس( فایده 64/2= T، رغبت 1/26- T= ، احساس کنترل 2/22T= ورفتار 45/.T= ) نشان می دهدکه مردان نگرش مثبت تری نسبت به زنان درکاربردواحساس کنترل ازاینترنت دارند،اما هیچ تفاوت معناداری ازنظررفتاری وتمایل استفاده ازاینترنت بین جنسیت ها پیدا نشد. زنان علاقمند به ابرازخودبسندگی بیشتری نسبت به مردان دراستفاده ازاینترنت بودند . (Tsai & Lin 2004)
" کانتروویتز"(1996) به بررسی نگرش و نحوی کاربردکامپیوتربین زنان ومردان پرداخت. او تفاوت های بارزی رابین مردان وزنان درزمینه نگرش وکاربردکامپیوتر مشاهده نمود. مردان معمولا شیفته ی خودتکنولوژی هستند نه آنچه که می توانندبوسیله ی آن انجام دهند. بعبارتی مردان به،اندازه،شکل، نوع افزارهای کامپیوترخودتوجه می کنندهمانگونه که برای آنها سرعت، مدل، رنگ وظاهراتومبیل مهم است درحالیکه زنان به عملکرد اتومبیل ونه فقط ظاهرآن توجه می کنندو صرفا تکنولوژی را به عنوان ابزاری درجهت رفع نیازهای خودمی دانند(Kantrowitz|1996 ) .
" تنن1"(1999) این تفاوت رابه طرز ساده ای بیان می کند:"مردان شیفته ی ابزار هستند اما زنان به کاربرداین ابزارها توجه دارند. مردان کامپیوتررابه عنوان روش متنفذی جهت توسعه ی توانایی فیزیکی خوددرعالم واقعیت درنظرمی گیرند اما زنان آن را به عنوان وسیله ای برای رسیدن به اهداف خود می پندارند . مردان خودراتسلیم نیروی کامپیوترنموده اند درحالیکه زنان از کامپیوتر صرفا برای انجام کارخود استفاده می کنند" (ص 150) .
دکتر"یانگ" بین زنان، افسردگی واینترنت ارتباط معناداری می بینند زنانی که هم اکنون از افسردگی رنج می برند دارای مشکلاتی درارتباط بین فردی می باشند، اینگونه زنان نیازبیشتری به تأییددارندوازاین که ازسوی دیگران مورد تاییدوپذیرش قرارنگیرندترس واضطراب دارند.چنین زنانی دراینترنت باپذیرش وعشق بدون حدومرزازسوی دیگرکاربران مواجه می شوند وبدین سان ازافسردگی شان، در روزهایی که دچارآن هستند موقتاً کاسته می شوداین دسته اززنان می کوشندکه خودشان را غیراز آن چه هستند در اینترنت جلوه دهند.واطلاعاتی برخلاف شخصیت ، ظاهر و سن خود بیان می دارند ، بعبارتی همدیگر را سرکار می گذارند. برخی معتقدند اینترنت ابزاری برای عقده گشایی مردان است که آنها به دنبال ، تلاش به منظور نفوذ و ابراز قدرت از طریق بازیهای تعاملی (دو سویه) یا اتاقهای گپ زنی و دیگر مسائل شهوت انگیز می باشند آنان همانند گربه به دنبال شکار موش می باشند مردان ازطریق اینترنت مسائل هیجان انگیز را تجربه می کنند دراینترنت مردان به مبارزه طلبیده می شوند و برای پیروزی می کوشند و به جای قرارملاقاتهای تجاری، دزدانه به سراغ کامپیوتر می روند .
مطالعه ای دراسترالیا دریافت اکثرتفاوت های عمیق جنسی دراستفاده ازخدمات اینترنت درزمینه های ذیل می باشد : ( انتشار مقالات استرالیایی ، 2001 )
• اتصال به اینترنت ( 80 درصد مردان در مقایسه با 69 درصد زنان)
• استفاده از ابزارهای مبادله ( 23درصد مردان در مقابل 14درصدزنان )
• دسترسی به خبرها ( 58درصد مردان در مقابل 38درصد زنان )
• مشاهده محتوی جنسی (25درصد مردان درمقابل 6درصد زنان )
• فرایندهای اطلاعاتی از قبیل بانک و پرداخت صورتحساب( 36 درصد مردان درمقابل 25درصد زنان )
درگزارشی دیگر به منظور بررسی این امرکه زنان چگونه ازاینترنت استفاده می کننداین گزارش دریافت که زنان ازe-mail برای تقویت روابط مهم وتوسعه ارتباطات شبکه ای استفاده می کنند(Pew Internet American|2000 ) .
روزنیک ( 1995 ) نتیجه گیری کردمسلما ایمیل زدن برای زنان جاذبه ی قوی داردارسال ایمیل به دوستان، افراد خانواده مهمترین ویژگی اینترنت بودکه توسط اکثرزنان مورداستفاده قرار می گرفتResnick|1995) (.
دربررسی علل میزان بالای کاربرد ایمیل30 درصد از پاسخگویان به آنلاین شدن اشاره کرده انددر حالیکه70درصد به تحقیق اشاره کرده اند((Sherman| 1998 توانایی استفاده از ایمیل دراینترنت جاذبه ی زیادی برای زنان دارد و زنان نسبت به مردان بیشتر ازمزایای ایمیل بهره می گیرند( Erenewsrie |2000) .
تحقیقات برخی از سازمان ها نشان داده است که بیشترین شکل پیشرفت واقعی دردسترسی به رسانه، افزایش استفاده ازایمیل واینترنت درمیان زنان است. درایران نیزشاهداین اتفاق می باشیم وب لاگ ها وسایت های زنان وگروه های ایمیل فراوانی که اخیرا ایجاد شده وگسترش یافته اند شاهد براین ادعا می باشد ( جواهری ، 1384 ) .
" مک کولی" و" پاترسون" (1996) معتقدند دیدگاه زنان نسبت به ارتباطات آنلاین مثبت است زیرا از طریق اینترنت زنان می توانند دردنیای مجازی هویت مجهول داشته باشند واینترنت نگرانی آنهارا به خاطر ظاهروخصوصیات فیزیکی شان کاهش می دهد.
اینترنت ابزاری فمینیستی فرصتی را جهت ابرازوجود زنان فراهم می سازدکه باعث ایجاد فضای عمومی به نفع آنها می گردد( Bahdi|2000) زنان می توانند ازاینترنت برای توسعه نشریات وفعالیت های رسانه ای برروی شبکه های کامپیوتری استفاده نمایند .
اکثرصاحبنظران معتقدنداینترنت عصرجدید یعنی" اکتشاف درباره زنان بوسیله زنان "را به ارمغان آورده است ( Young| 1999 ) به خاطر قدرت بالقوه ی آن در برقراری تماس بین زنان درسرتاسر دنیا، فرصتی فراهم می شود که زنان درفضای مجازی با تفکرات، نحوه ی زندگی، ارزش ها وآداب ورسوم زنان مختلف آشنا شوند. برای مثال پروژه ی تحقیق عملی دراسترالیا ،گروه بحث الکترونیکی را بوجود آوردکه زنان مناطق روستایی و شهری را به یکدیگر مرتبط می ساخت بنابراین از طریق آنلاین به زنان روستایی اطلاعاتی پیرامون زندگی شهری ومسائل آن ارائه می نمود و بدین ترتیب زنان شهری را با دورنمای زندگی روستایی آشنا می کرد (lenient et |1999)بنابراین اینترنت امکان گفتگوی گسترده بین زنان را فراهم می سازد (Bahdi|2000) و می توان زنان را از حقوق اجتماعی شان در جامعه آگاه کرد که بهترین روش جهت توانمند سازی آنهادرجامعه محسوب می شود .
شایان ذکراست علی رغم وجودزمزمه هایی مبنی برشکاف دیجیتالی بین مردان وزنان وادعای پایمال شدن حقوق آنلاین زنان، تحقیقات نشان داده است که در حال حاضرزنان دراستفاده ازاینترنت ازمردان جلوترندونتایج به آینده ای امیدوارکننده در این زمینه اشاره دارد.
آستون و همکاران ( 2003) معتقدند که شکاف جنسی دراستفاده از کامپیوتر بعد از دهه 90 به طورتدریجی درحال کاهش است(Astone | Rainer& Laosethakul |2003 ) به همین ترتیب بررسی نگرش 155 نوجوانان نسبت به کامپیوترنشان داداگرچه به نظرمی رسد که برکامپیوترازجمله اینترنت فرهنگ مرد محوری حاکم است اما نرخ استفاده ی زنان ازکامپیوتر به طور فزاینده ای در حال افزایش است(Tsai| 2002).
به گزارش ایسنا تحقیقات نشان داد که درحال حاضر52 درصداز کل کاربران اینترنت از سال 2003 تا کنون را زنان تشکیل می دهند در این میان سهم مردان 48 درصد یعنی 4 درصد کمتر از زنان است.
براساس تحقیقات شرکت" نیلسن نت رتینگ" ، رشد شمار کاربران اینترنت از سال 2003 تا کنون 19 درصد برای زنان ، ومردان 12 درصد است زنان به علت داشتن اوقات فراغت بیشتر نسبت به مردان در زمینه ی وبلاگ نویسی نیزاز مردان جلوترند( شریف نیوز ، 1384 ).
نتیجه یک مطالعه جدید درکشورآمریکا نشان می دهد عادت خریداری زیورآلات درزنان کم کم در حال جایگزین شدن با خریداری تجهیزات الکترونیکی نظیرگوشی های موبایل پیشرفته و یا تجهیزات رایانه ای است.
به گزارش خبرگزاری" رویترز" شکاف استفاده از فن آوری های پیشرفته میان مردان و زنان درحال ازبین رفتن بوده و زنان بیش از بیش خواهان به کارگیری تجهیزات وفن آوری های الکترونیکی پیشرفته هستند.
برپایه آمارجمع آوری شده به طورمیانگین هرزن درزندگی روزمره خود با6/6 وسیله الکترونیکی پیشرفته سروکاردارد که این رقم درمردان تنها اندکی بیشتر ودرحدود 9/6 است.
به طورکلی نتایج مطالعات متعدد حاکی از آن است که در5 سال آینده فعالیت زنان درزمینه هایی نظیر استفاده از تلفن های همراه ودوربین های دیجیتال افزایش یافته ووابستگی آنها به پیغام های کوشی موبایل، ایمیل ومسنجرها افزایش چشمگیری خواهد داشت( ایران نیوز ،1384 ).
در نهایت درمی یابیم مردان وزنان صرف نظرازکلیشه های جنسی متعلق به اجتماعی واحد بوده اندکه درظاهر بواسطه ماهیت خوددربدو تولدازیکدیگر جدا می شوند. به جای تاکید برکلیشه های جنسی بایددر صدد ایجاد زمینه های مشترک بین آنها باشیم.به منظور یافتن زمینه های مشترک مردان وزنان باید با یکدیگربه فعالیت وهمکاری پرداخته وموضوع جنسیت را از درون بافت اجتماعی بررسی نماییم اگرچه شواهد حاکی ازآن است که اکثرکاربران کامپیوترمرد هستند اما زنان باید به یادگیری مهارتهای کامپیوترتشویق شوند وفرصت هایی جهت دسترسی یکسان اطلاعات فراهم شود به گونه ای که آنها بتوانند نقش مولد ترو فعال درعرصه ی فناوری ایفا نمایند .
اینترنت همانند هرپدیده ی نوین دیگری حامل برخی فرصت ها ، تهدیدها ، مزایا ومعایبی است که برجامعه زنان محیط گردیده است بنابراین ضروری به نظرمی رسد ازسوی محققین ،متخصصان وکارشناسان این مساله به منظور استفاده ی بهینه ازفرصت ها وکاهش تهدیدها مورد بررسی وتحلیل قرارگیرد تا بر پایه آن بتوان برخی راهکارهای عملی را جهت مشارکت بهینه ی زنان در جامعه اطلاعاتی ارائه نمود.

اینترنت ، فرصت ها و تهدیدها

×فرصت های بلقوه ی اینترنت برای زنان
فضای اینترنت به زنان این امکان را می دهد تا بتوانند فارغ از هرگونه محدودیتی اعم از زبانی واعتقادی به نشر و ترویج افکارونظریات خودبپردازند.
زنان ودختران ایرانی دراین فضا مجازی فرصتی پیداکرده اند تا ازدغده ها،آرزوها، امیال وحتی ترس هایشان بنویسند، فضایی که برخی معتقدند به هیچ وجه جنسیت درآن مطرح نمی گرددآنها می توانند آزاد تراز هرجاابراز وجودکنند،توجیه نمایند،آنها آزادند که آزادانه دل نوشته های خودرا به راحتی باهمه درمیان بگذارند ودل نوشته های دیگران را بخوانند ،تجربه هایشان را منتقل کنند واز تجربه های دیگران استفاده نمایند، مطمئنا همه ی این ها برای زنان معاصر چه دردنیا وچه درایران هدیه ای بس دل انگیز است ( خبر همشهری ، 1383).
به همین ترتیب"امیلیا نرسیسیاس"استاد دانشگاه تهران متخصص رشته تعلیم وتربیت وانسان شناسی اشاره می کند : " استفاده از شبکه اینترنت ، دختران را تشویق می کند تا دردنیای خصوصی به دنیای وسیع عمومی پا گذارند، احتمالا بسیاری ازکاربران زن ایرانی این نکته را قبول دارند که اینترنت بخشی ازمحدودیت هایی را که به تبع شرایط وناگزیر به آنان تحمیل می شود ، دور زده و این محدودیت ها را برای آنان کم رنگ می کند.
بسیاری از جوان تر ها هم این روزها در وبلاگ های زنانه شان می نویسندکه اینترنت ، دریچه ای بوده تا آنان از دنیای خصوصی خود به دنیای عمومی در بگشایند و تجربه های خود را وسیع ترکنند.
اکثرزنان معتقدندکه فضای آنلاین فرصتی برای بحث و بررسی آزادانه به شیوه دموکراتیک است که اجازه ی اظهار نظر به افراد ، گروهها و حتی خرده گروه ها می دهد(Robinson | Levin & Hack |1998 ) .
"کابررا – بالزا 1" معتقد است که فناوری اطلاعات فرصت های بیشماری را برای زنان فراهم می سازد : ( O n site / know /ict – gender .html / isis)
• انجام تحقیق و دستیابی به اخبار و اطلاعات
• بهبود مهارت ها و معلومات شخصی و سازمانی
• پیگیری و مشارکت در برنامه های زنان در سطح جهانی
• انتشار اطلاعات ، محصولات و مطالب تبلیغاتی
• کسب شناخت و زمینه عوامل موثر بر توسعه در سطوح محلی و منطقه ای
• تبادل اطلاعات و تجربیات
• تنظیم و هماهنگی فعالیت ها هم در داخل وهم در خارج از کشور
• مشارکت و جامعه مدنی و اجتماعات محلی
• شناسایی مرتبطین جدید و گسترش شرکای توسعه
• ارائه در خواست برای حمایت های مالی و فنی
طبق مطالعه ای که دردانشگاه لاگبورگ2 انجام شد ،اینترنت به عنوان ابزار فمینیستی امکانات ذیل را درجهت حمایت و دفاع ازحقوق زنان فراهم می ساخت :( Spacy|2000)

 زنان –? دوستی

درپیمایش همگانی لاگبورگ از100پاسخ ارائه شده،70نفراینترنت را به عنوان فضای دوستانه برای زنان درنظر گرفتند11نفرمعتقد بودند فضای دوستانه حاکم نیست و18 نفرهیچ پاسخی دراین زمینه ندادند. برخی پاسخ ها اشاره می کردبه این امرکه درفضای اینترنت ما به راحتی می توانیم جایی که می رویم ،آنچه را که می بینیم وآنچه را که می خواهیم تحت کنترل درآوریم.
مک"کولی"و" پاترسون" (1996 )دریافتندکه هویت بینام و نشان افراد درفضای مجازی،برای زنان بسیارجذاب است .زیرا نگرانی آنها از اینکه صرفا بواسطه ی خصوصیات ظاهری و فیزیکی مورد قضاوت قرارگیرند کاهش می یابد برخی پاسخ دهندگان معتقد بودنددردنیای اینترنت افرادیکدیگررا صرفا بواسطه ی عبارات وگفته ها ارزیابی می کنند. برخی دیگر خاطر نشان کردند دنیای اینترنت برکلیشه های جنسی غلبه می کند زیرا ممکن است جنسیت شما برای دیگران مجهول باشد و یا افراد با جنسیت دروغین مایل به برقرای ارتباط مجازی باشند.


 شبکه سازی و دسترسی? به اطلاعات

به طورسنتی نهضت زنان استفاده وسیعی از شبکه های اطلاع رسانی دا شته ، اما هزینه های این شبکه های سنتی مساله آفرین بوده است. ارتباطات الکترونیکی برای زنان ابزارهای تماس را به طورپویا ،کارآمدوسریع فراهم ساخت..تحقیقات فمینیستی اکثرا به جنبه های مثبت اینترنت تاکید داشته وآن را به عنوان ابزار مکمل ارتباطی درکنارسایرابزارهای ارتباطی از قبیل تلفن، فاکس حتی نامه های مکتوب در نظر می گیرد. طبق گفته ی" گیتلر"، " فن آوری اطلاعات وارتباطات نقش حیاتی درجنبش جهانی زنان داشته است. ارتباطات الکترونیکی شبکه اطلاع رسانی زنان را تسهیل نموده و آن را به شیوه هایی که قبلا ممکن نبوده ،مورد حمایت قرار داده است" .( Gittler| 1999). اینترنت دارای مزیت های فراترازاین ابزارهای ارتباطی مرسوم است زیرازنان سراسردنیا را که فرصت کمی برای ملاقات و بازدید از اماکن مختلف را دارند، درفضای مجازی به یکدیگر مرتبط می سازد. همانگونه که قبلا عنوان شد" اینترنت عصر اکتشاف زنان توسط زنان است" زیرا آنها به راحتی می توانند با افکار ، آداب ورسوم ، سبک های زندگی و عقاید مختلف زنان آشنا شوند ." بادی" معتقد است"اینترنت امکان توسعه بحث وگفتگو را بین زنان فراهم می سازد" ( Bahdi|2000 ) .
اینترنت انزوای اجتماعی زنان راکاهش می بخشد و زنان را قادر می سازد تا از فعالیت ها و موضوعاتی که ممکن است نسبت به آن بی اطلاع باشند ، آگاه گردند.

 فعالیت فمینیستی1 و سایبر فمینیستی?

اینترنت به عنوان رسانه فمینیستی مهم وابزاری برای تغییرتاثیرات اجتماعی محسوب می شود زیرا قادر به توان افزایی و ارتقا گفتگو بین زنان است و افکار عمومی را متوجه منافع زنان می سازد .
طبق مطالعات فمینیستی،اینترنت ابزارقوی جهت برقراری ارتباطات گسترده بین زنان با یکدیگراست وبه عبارتی مکانیزمی نوین درموج سوم فمینیستی محسوب می شود .
" مک کولی" و" پاترسون " (1996) معتقدند ازطریق اینترنت اجتماعات ،احزاب،گروهها وجنبش های مختلف زنان به راحتی با یکدیگرارتباط برقرارمی کنندواطلاعات را بین خود توزیع نموده ودر پروژه های مختلف با یکدیگر همکاری می کنند و بدین ترتیب افراد درفضای سایبر می توانند با گروهها وافراد همفکر و هم عقیده ی خود ار تباط برقرار نمایند که این امر به منزله حاکمیت جو دموکراتیک درفضای سایبر می باشد.
فمینیست هابااستفاده ازفناوری های نوین قادرندفرصت هایی راجهت دفاع ازحقوق، مبارزات،انتظارات وخواسته های زنان فراهم سازند وبدین ترتیب مسائل ومشکلات زنان بازتاب ملی و بین المللی پیدا کند . طبق نظر " بادی " :

" اگرواکنش جامعه بین المللی به مسائل ومشکلات جهانی زنان به آرامی وکندی صورت می گیرد به خاطر جلوگیری از انعکاس صدای اعتراض زنان درکل دنیا است اما اینک اینترنت صدای زنان را درفضای عمومی طنین انداز می سازد. " ( Bahdi|2000)

بنابراین درفضای مجازی شکل جدیدی ازنهضت زنان شکل گرفت که با نام"سایبرفمینیستی" شهرت یافت.سایبرفمینیسم فلسفه ای است که معتقد است:" اولا، تفاوت هایی بین قدرت وتوانایی مردان وزنان مخصوصا درزمینه ی" موضوعات دیجیتالی" وجوددارد ودومادرپی آن است تا دراین موقعیتها تغییراتی ایجاد نماید ". ( Hawthorne & Klein |1999).
برخی از کاربران اینترنتی، خودرا جزفمینیسم مجازی می دانندواستدلال می کننددسترسی وکاربرداینترنت خود به نحوی دربردارنده آرمان ها واهداف فمینیسم مجازی است وبرخی ازآنها زنان رابه استفاده وکاربرد خدمات اینترنت تشویق می کنند.
سایبرفمینیست ها معتقدند راستفاده ازاینترنت زنان با موانعی مواجه می گردند ازجمله مردمحوری و تسلط مردان برفضای مجازی – بنابراین سعی دارند زنان را مجبوربه کاربردفناوری های نوین سازند به نحوی که با شکل گیری فرهنگ فناوری ، فرزندان شان راهم متاثر سازند و بدین ترتیب زمینه ی توسعه فناوری را فراهم نمایند.
بخشی از فعالیت های سایبرفمینیسم انتشارسایت های مربوط به زنان درباره زن محوری ومرتبط ساختن آنها با یکدیگراست که این امرمی تواند روشی اثربخش دراعتراضات رسمی نسبت به سایت های ضد زنان باشدوهمچنین تلاشی در جهت تغییرادراکات زنان ومردان به نحویکه زنان در محیط مجازی مورد استقبال قرار گیرند.
دردنیای مجازی اینترنت،اطلاعات وپایگاههای مربوط به فمینیسم ومطالعات زنان به اندازه ای است که موتورهای جست وجوی تخصصی دراین رشته به وجودآمده وصفحات خاص فمینیسم را نمایه سازی کرده وامکان جست وجوی ساده وپیشرفته رادراختیارعلاقمندان قرارداده است.دراین نوشتارابتدابه چندنمونه از موتورهای جست وجوی تخصصی و شاهراههای اطلاعاتی فمینیسم اشاره می کنیم.

الف)موتورهای جستجوی زنان http://www.wwwomen.com

این پایگاه به عنوان اولین موتور جست وجو در موضوع زنان است. این موتور در کنار قابلیت جست وجو، پایگاههای موجود در این زمینه را نیز دسته بندی موضوعی کرده است. از دسته های اصلی این شاهراه نمونه های زیر را می توان یادآور شد: هنرها و سرگرمی، زنان و کار، تفاوت و گوناگونی در بین زنان، فمینیسم ، کتابها و نشریات مربوط به زنان .



ب) پایگاه های راهنما و شاهراه های اطلاعاتی
ب_فهرست راهنمای Domz
http://dmoz.org/Society/People/Women/Feminism
از بین فهرستهای راهنمای عمومی از طریق فهرست راهنمای dmoz، که در حال حاضر قوی ترین راهنما دروب است، می توان به اطلاعاتی درزمینه زنان وخصوصاً فمینیسم دست یافت.

ج) شاهراه فمینیست http://www.feminist.org/gateway

د) -پایگاه های اطاعاتی مهم فمینیسم( پایگاه اطلاع رسانی دفتر مطالعات و تحقیقات زنانhttp://www.womenrc.com)

فمینیست ها امیدوارند اینترنت بتواند ابزارمفیدی جهت احیای فعالیت ها وعلایق آنها باشد و زمینه ی دسترسی هرچه بیشترزنان به فناوری های نوین فراهم شود .
پرواضح است نرخ دسترسی زنان به اینترنت به طور فزاینده ای درحال افزایش است اما برخی مشکلات وموانع همچنان پا برجاست. اینک به طورمختصر برخی موانع مورد بررسی قرار می گیرد.

موانع دسترسی زنان به اینترنت

• زمان و پول
هزینه مالی وزمان ممکن است به عنوان مهمترین موانع دسترسی زنان به اینترنت قلمدادگردد.روزنیک ( 1995 ) دریافت که بزرگترین موانع درجهت دسترسی زنان به اینترنت زمان وپول است.درآمد شخصی زنان معمولا کمترازمردان است.به طورمثال درانگلستان نرخ درآمدزنان فقط82درصدازدرآمدساعتی مردان است(Women& unite |2002) بنابراین هزینه های ارتباط آنلاین بیشترمانعی برای زنان تا مردان محسوب می شودا لبته این موانع غیر قابل حل نیستند به طورمثال همواره قیمت سخت افزاری کامپیوتر وتهیه خدمات اینترنت ( ISP) در حال کاهش است وزنان نیازی به کامپیوترهای شخصی یا ISPبرای دسترسی به اینترنت درمنزل ندارندزیرا اینترنت دراکثراماکن عمومی از قبیل کتابخانه های عمومی، کافی نت های اینترنت وحتی سوپر مارکت ها قابل دسترسی می باشد .
هدف اصلی این مراکزآنلاین فراهم نمودن زمینه های دسترسی افراد به فناوری های ارتباطی واطلاعاتی درسطح محلی در داخل اجتماعاتی شامل کافی نت اینترنتی ، کتابخانه های عمومی ، دانشگاهها، دانشکده ها، اجتماعات وسالن های تفریحی می باشد( Uk online centers |2002 )این مراکز حمایت ها وآموزش های لازم را برای کاربران تازه کاری که فاقد اعتماد به نفس در استفاده ازICT می باشند، فراهم می سازد .
شایان ذکر است درکشورها ی پیشرفته از زمانی که این فناوری ها فراهم شده افراد دردسترسی به آن مشکلی نداشته اند اما این مساله را نباید ازدیدگاه جوامع غربی مورد بررسی و تحلیل قرار دهیم از این رو درکشورهای در حال توسعه قبل از این که استفاده ازاینترنت توسعه یابد ، باید برخی از موانع از قبیل هزینه تماس ، فقدان خطوط تلفن و جریان برق حل شود.
مانع دیگر برای زنان فقدان وقت کافی برای آنلاین شدن است.زنان متاهل عموما به کاردرمحیط بیرون ازمنزل وهمچنین کارهای خانه پرداخته ومسئولیت های متعددی رابردوش دارند واضح است زنان اوقات فراغت کمتری نسبت به مردان برای آنلاین شدن دارند .
اسپندر(2000) معتقداست:"زنان اینترنت را همانندمردان ابزاری برای گذران اوقات فراغت درنظر نمی گیرند" ( Spender |2000 ) ، این ادعا درراستای سایراظهارات محققان دراین زمینه است که زنان کامپیوتر را نه برای تفریح بلکه برای انجام کاردرنظرمی گیرند(unningham&Marting|1998 ) مقاله ای دیگردرواشنگتن پست (Washington post ) چنین بیان نمود" آنلاین شدن کار پیچیده ای نیست که زنان نتوانند درآن ماهر شوند بلکه زنان هنوز به روش های سودمند ومنافع حاصله از آن به خوبی دست نیافته اند" (Maier|1995).

• فقدان اعتماد به نفس
درموردارتباط بین زنان وکامپیوترتحقیقات زیادی انجام شده است . نتایج در یافته اند که نیروها وفشارهای متعددی باعث می شود که ارتباط زنان با فناوری های اطلاعات وارتباطات غالبا به عنوان یک مساله مشخصی مطرح گردد ( Shade |1998 ) به طور مثال کلیشه های اجتماعی بدین ترتیب بر دختران اثر می گذارد که دنیای کامپیوترمربوط به آنها نیست وتجربیات منفی مدارس نیز مانع از علاقمندی دختران به کامپیوترمی گردد. چنین نیروهایی باعث می گردد که زنان دراستفاده از فناوری های اطلاعات وارتباطات احساس عدم اعتماد به نفس و نارضایتی داشته باشند .
به نظرمی رسد زنان درمحیط اینترنت سرخورده می شوند،آنها دائما احساس می کنند که ناتوان از پیداکردن روش های کارآمددراین محیط هستند(Ford & Miller| 1996 ) اگرچه اکثر مطالعات دراین زمینه درسال های قبل انجام شده است امااعتماد به نفس پایین واحساس سرخوردگی دررابطه با استفاده از تکنولوژی هنوز برای زنان به عنوان یک مساله مهم مطرح می گردد.
فرهنگ جهان شمول مردسالاری، عدم آشنایی با زبان انگلیسی، موقعیت جغرافیایی، عدم وجودامکانات مناسب با هزینه های سخت افزارونرم افزار ونگهداری ، عدم آشنایی به مهارت های انتشار وجستجوی اطلاعات ومهارت های ویژه رایانه وهمچنین آگاهی محدودزنان درزمینه انواع فرصت های فراهم شده به وسیله فناوری اطلاعات وارتباطات از جمله موانع قابل لمس دراین زمینه است.
براساس پژوهشی که دراین زمینه درمنطقه آسیا وپاسفیک انجام شده است، به طورخلاصه به مواردذیل می توان اشاره داشت: ( دارگانی ، 1385 )
• عدم ثبات سیاسی،اقتصادی واجتماعی بویژه در قفقاز، ارمنستان وجمهوری آذربایجان، گرجستان ومناطق آسیای مرکزی
• فقدان سیاست های تشویق کننده درزمینه استفاده ازاین فناوری به عنوان ابزار توسعه که می توانداز ضعف زیر ساخت های این فناوری مانند خطوط تلفن ناکارآمد یا نبود برق در برخی مناطق روستایی و مناطق دوردراقیانوسیه و قسمت هایی ازآسیا ناشی شده باشد.
تجارب منفی اینترنت برای کاربران زن
در این بخش به بررسی برخی از جنبه های منفی فرهنگ اینترنت که مانع ازآنلاین شدن زنان می گردد، می پردازیم .
مزاحمت مجازی، پدیده¬ای نسبتاًجدیداست،اماشیوع ودامنه فراگیری آن روبه رشدمی¬باشددرفضای مجازی پورنوگرافی بدترین نوع خشونت نسبت به زنان واینترنت است همان خشونت هایی که به طور غیر طبیعی دردنیای واقعی علیه زنان دیده می شددرفضای سایبر نیزوجوددارد هردختر وپسری که مرتب به چت روم ها سر بزننددست کم با یک مورداهانت مواجه شده است حرف های رکیک جنسی وگاه تعرض به احساسات دختران درفضای مجازی اینترنت که می توانندبا هویت های جعلی درآن فعالیت داشته باشندجز تفکیک ناپذیرزندگی درفضای سایبراست. اطلاعات مندرج درجدول شماره (1) که ازدوگروه زنان ومردان کاربران اینترنت درمطالعه دانشگاه لاگبورگ جمع آوری شده است حاوی اطلاعات ارزشمندی درزمینه ی ( نرخ حضور کاربران مرد/ زن در چت روم ، میزان ارسال مسنجرهای خصوصی ومیزان پورنوگرافی ) می باشد.

زمان اتصال جنسیت کاربران تعداد کاربران در چت روم تعداد خشونت های اینترنتی( پورنوگرافی ) تعداد پیام های خصوصی
روز اول
11 قبل از ظهر مرد 11 1 2
30: 11 قبل از ظهر زن 6 6 8
12 شب مرد 9 2 2
30: 12 شب زن 7 15 8
روز دوم
6 صبح مرد 5 3 1
30: 6 صبح زن 11 3 0
جدول (1) اطلاعات جمع آوری شده مطالعه آنلاین از کاربران اینترنت ( مرد/ زن ) وجنسیت

طبق یافته ها، مردان بیشترین حضور رادرچت روم ها ( 11 مورد ) داشته وزنان بیشترارسال کننده ی مسنجر های خصوصی بوده ( 8 مورد ) وهمچنین به شدت مورد هجوم خشونت های اینترنتی ( هک کردن ، نوشتن جملات رکیک ، فرستادن عکس های مستهجن و کامنت گذاری های غیر اخلاقی بوده اند ( 15 مورد ) .
بدین ترتیب ملاحظه می گردد رایج ترین خشونت هایی که در فضای سایبر علیه زنان اعمال می شود، هرزه نگاری است یعنی درفضای مجازی نیز برخی از مردان، زنان را به عنوان جنس دوم می انگارند و بدنبال ارتباط های جنسی هستند. این امرحتی درصحبت هایی که با وبلاگ نویسان زن می شود، نموداراست .آنها حداقل یکباراز اعمال خشونت علیه خود خبر می دهند، خشونتی که نوعا نسبت به مردان فضای مجازی بسیار کمتراتفاق می افتد.
براساس تخمین¬های موجود، زنان حداقل یک¬بار در زندگی خود هدف رفتارهای تعقیبی قرارگرفته¬ وشواهد ومدارک موجود نشان می¬دهدکه اکثریت مزاحمان سایبری (درشبکه اینترنت) مردانی هستند که زنان قربانی آن¬ها می¬شوند. اینترنت، مزاحمت (به طور خاص مزاحمت سایبری) را برای مرتکبین آن بسیارراحت¬تر وسهل¬الوصول¬ترازارتکاب آن در شرایط عادی می¬کند.
بی نام و نشان بودن نام¬های الکترونیکی و اتاق¬های گفت¬وگو (Chat Room) فرصتی را برای این مزاحمان مهیا می¬کند تا نام و نشان واقعی خود را بروز نداده¬ و از طریق شبکه اینترنت به آسانی به اطلاعات شخصی و خصوصی قربانیان نقشه¬های شوم خود دسترسی پیدا کنند.
بسیاری از سرویس¬ها و دایرکتوری¬های آن¬لاین، آدرس پست الکترونیک، محل سکونت و شماره تماس افراد مورد نظر شیادان را دراختیار آن¬ها قرار می¬دهند، بدون آن که صاحبان این آدرس¬ها از این مسئله خبر داشته باشند. البته معدود نفراتی هم هستند که پرده از این عمل زشت برداشته و آن را برملا می¬کنند.
دربررسی به عمل آمده اززنان ودختران دانشجو درسال تحصیلی 97-96، سیزده درصد این افرادمورد اذیت و آزار قرار گرفته و بیست و پنج درصد از این مزاحمت¬ها از نوع اینترنتی بوده است. پلیس شبکه [اینترنت] ـ سرویس مبارزه با جرایم بین¬المللی ـ نیز برآورد نموده است که حدود سی درصد از 47000 شکایت وارده در سال 1998، مربوط به نامه¬های الکترونیکی مزاحمت¬آمیز و تهدیدکننده بوده است www.mediascope.org
دیل اسپندر1(1995) دربخشی ازکتاب خودکه به بررسی موضوعات مربوط به زنان واینترنت پرداخت وبراساس مطالعه ای بیان داشت مردان از نظرزبان ومکالمه نسبت به زنان دردنیای سایبر برتری دارند و تسلط مردان درفضای سایبر نسبت به دنیای واقعی حادتر و شدید تر است .
اسپندراین نتایج را براساس میزان مشارکت اعضا در سه گروه خبری فمینیستی منتشر ساخت . ازآنجائیکه موضوع بحث فمینیستی بود، انتظارنمی رفت که زیادمورد توجه کاربران مرد قرار گیرددرمقابل انتظارمشارکت زیاداز کاربران زن می رفت.اودرپایان دریافت حتی دراین موضوعات زن محور، مردان مسلط بوده اند وبه میزان 80 درصد مسنجرهای ارسالی ازکاربران مرددریافت شداین نتیجه نشان می دهد درشبکه هر پنجره ای باز باشد مردان آن بحث را درانحصار خوددرمی آورند(Spender |1995) ، به طور مشابه، یافته های گلدین2 واسپیسی3 (2002 ) درراستای مباحثات اسپندر می باشد.
طبق نظر هرینگ (1999) زنان بواسطه ی هتک حرمت و بی ادبی آشفته می شوند بنابراین آنها زیاد به استفاده از خدمات اینترنت از قبیل بحث و گفتگو های اینترنتی، e-mail و اتاق های چت اینترنت ، مخصوصا زمانی که با رفتارهای غیر اخلاقی مواجه می شوند ، علاقه ای ندارند .
در بررسی نظرکاربران اینترنت تقریبا10 درصد کاربران زن به خشونت های اینترنتی ( هزلیات و مواد مستهجن ) به عنوان بزرگترین نگرانی خوددر فضای اینترنت اشاره داشته اند (GVU|1998 ).
با توجه به مطالب مطروحه درمی یابیم زنان از کاربرداینترنت به خاطرسلطه فرهنگ مردمحوری1 و رفتارهای همراه با آن از قبیل انحصارمباحثات اینترنت توسط مردان ، اذیت ، آزاروتوهین بازداشته می شوند .
راهکارهای عملی جهت نهادینه ساختن مشارکت زنان در جامعه اطلاعاتی
علی رغم موانعی که به ذکرآنها پرداختیم اگر قراراست که زنان سهمی درساختن این جامعه اطلاعاتی داشته باشند آنها باید خودرا درگیراین فناوری ها ی نوین سازند. زنان برای قرن ها از تصدی بخش ها و جنبه های مهم جامعه محروم بوده اند .اگر زنان برتکنولوژی تسلط نداشته باشند ومصمم تراز همیشه درباره آینده ی جامعه اطلاعاتی سخن نگویند فناوری های نوین اطلاعاتی وارتباطی این حاشیه گرایی را می تواند تقویت نماید. با توجه به فرصت ها وتهدید ها درجامعه اطلاعاتی به منظورتسهیل مشارکت سازنده زنان درجامعه اطلاعاتی به برخی راهکار ها اشاره می شود:
یکی از بزرگترین عامل جهتü به کارگیری اینترنت ، مسائل و مشکلات مالی است . در کشورهای در حال توسعه از جمله ایران با توجه به شرایط اقتصادی جامعه امکان استفاده از اینترنت برای همه مردم وجود ندارد واین بر عهده ی مسئولان است تا باروش هایی چون تجهیزارگان های آموزشی وکتابخانه ها به رایانه واینترنت، علاوه بر فرهنگ سازی این منبع عظیم اطلاعات را در اختیار مردم قرار دهند.
 از طرف دیگر با فرهنگ سازی استفاده از اینترنت و نحوهü ی کاربرد آن به طور بهینه مسئولان و مردم را با این فناوری آشنا کنیم که دراین زمینه برگزاری کنفرانس ها ، همایش ، سمپوزیم و رسانه های دیداری و مطبوعات نقش مهمی را می تواند ایفا کند.
 غیر ازعوامل اقتصادی وفرهنگی عامل دیگرشرایط فنی استü که دراین زمینه دچار مشکلاتی هستیم. نهایتا با توسعه اینترنت نیازهرچه بیشتر به متخصصین وکارشناسان IT ، روانشناسان و جامعه شناسان IT بیشتر می گردد که به عنوان مثال اعزام دانشجو به خارج از کشور برای فراگیری این فن نمونه ای از آن است .
بدنبال توسعه اینترنت جرایم درمحیط سایبر شکل مجازی به خود می گیرد بنابراینü ما به منظور جلوگیری از رشدوتوسعه ناهنجارهای فرهنگی ، اجتماعی و اقتصادی اینترنت باید خود را مجهز به پلیس اینترنت کنیم که در صورت بروز تخلف و جرمی در اینترنت مجرم راتحت پیگیری قرار داده و وی را دستگیر نمایند اما درکشور ما نه تنها چنین پلیسی وجود ندارد بلکه کاربران به خاطر عدم آگاهی از ایمنی و نا امن بودن اینترنت دچار درد سرهای بی شماری می گردند .
اعمال دیدگاه معطوف به جنسیت درتدوینü استراتژی های ملی ، استفاده و گسترش فناوری های اطلاعات و ارتباطات و در گیرکردن کامل زنان درتوسعه نظام های حکومت الکترونیکی .
سامان دادن و توسعه ظرفیت زنانü برای استفاده از این فناوری ها در جهت اهداف کارآفرینی و گسترش امورتجاری و اقتصادی
راه اندازی فعالیت هایی به ابتکار حکومت ها به منظور تشویق جریان سازی جنسیتیü در مورد موسسات ارتباطات از راه دور
راه اندازی فرایند تدوین گزارش های ملیü جهت ارزیابی وضعیت زنان و مردان بعنوان کاربران ، تولید کنندگان و سیاستگذاران در قلمروفناوری های اطلاعات و ارتباطات.
بازسازی اطلاعات دردسترس برروی اینترنت وü ترکیب امکانات اینترنت با امکانات رسانه های " سنتی " یا جا افتاده نظیر رادیو و چاپ
آموزش وظرفیت سازی درمورد سازمان های غیردولتی زنان وگروه های مردمی درü زمینه مهارت های متعدد فناوری های اطلاعات و ارتباطات
تسهیل ، ایجاد و گسترشü متون و محتوا بر روی وب ، تولید و استفاده از منابع مربوط به این فناوری ها به زبان های متفاوت
 شبکه سازی و همکاری با سایر سازمان های رسانه ای و گرو ه های جلبü حمایت برای افزایش قابلیت دسترسی این فناوری ها به واسطه ی همگرایی فناوری هایی نظیر رادیو و اینترنت
ایجاد تسهیلات آموزشی ، کمک مالی به موسساتی که توسطü زنان اداره می شود به منظور به کارگیری اینترنت در این موسسات
فراهم ساختنü محیطی با فناوری های جدید برای زنان
تشویق زنانی که مهارت های اینترنتی راü فرامی گیرند و به کار می برند.
امید می رود بواسطه ی درگیر نمودن زنان در اینترنت به نحو صحیح بتوان تغییراتی به نفع آنها در سرتا سر دنیاایجاد نمود.
نتیجه گیری

نظرات پیرامون اینترنت وتاثیرآن برمحیط کاری وزندگی متفاوت است برخی بادیدگاه خوش بینانه معتقدندکه ابزارهای نوین ارتباطی زمینه انتخاب وآزادی گسترده را درسطح جامعه فراهم می سازد. برای مثال (shashine | young| Bahdi) و برخی دیگر معتقدند همانگونه که تکنولوژی در هیچ برهه ای از زمان جنبه ی خنثی نداشته اینترنت نیز اشاعه دهنده کلیشه های جنسی به طریق نوین است ( kantrawitz| Rowe| Kable|Mece و ...) بعبارتی تجربه زنان درتکنولوژی و صنعت تحت نفوذ و سیطره مردان بوده است .اینترنت محیطی است که توسط مردان وبرای آنها طراحی شده است بنابراین ازنظردسترسی درسراسرجهان به خصوص کشورهای توسعه نیافته کمترازمردان به اینترنت دسترسی دارند.
آمارها وشواهد فراوانی درزمینه شکاف جنسی دراینترنت وجود دارد وهمچنین تحقیقاتی که نشاندهنده ی علاقمندی های متفاوت زنان ومردان درکاربرداینترنت می باشد( برای مثال ویکی ، هرینگ ، کانتروویتز ، تنن و... ) ، علی رغم وجود زمزمه هایی مبنی بر شکاف دیجیتالی بین مردان وزنان وادعای پایمال شدن حقوق آنلاین زنان تحقیقات نشان داده است که در حال حاضر زنان دراستفاده ازاینترنت از مردان جلوترند و نتایج به آینده ی امیدوارکننده ای در این زمینه اشاره دارد.
درنهایت درمی یابیم مردان وزنان صرف نظرازکلیشه های جنسی متعلق به اجتماعی واحد بوده به جای تاکید بر کلیشه های جنسی بایددرصدد ایجاد زمینه های مشترک بین آنها باشیم ومساله جنسیت رادربافت اجتماعی بررسی نماییم اگرچه شواهدحاکی ازآن است که اکثرکاربران کامپیوترمردهستندامازنان باید به یادگیری مهارتهای کامپیوترتشویق شوندوفرصت هایی جهت دسترسی یکسان اطلاعات فراهم شود به گونه ای که آنها بتوانند نقش مولد ترو فعال درعرصه ی فناوری ایفا نمایند .
اینترنت همانند هرپدیده ی نوین دیگری حامل برخی فرصت ها ، تهدیدها ، مزایا ومعایبی است که برجامعه زنان محیط گردیده است بنابراین ضروری به نظر می رسد ازسوی محققین ،متخصصان وکارشناسان این مساله به منظور استفاده ی بهینه ازفرصت ها( منبع دوستی ،تسهیل ارتباطات ودسترسی سریع به اطلاعات، احیا و تسهیل فعالیت های فمینیستی ) وکاهش تهدیدها ( فقدان وقت کافی ، پول وهزینه ، فقدان اعتماد به نفس زنان ، خشونت های اینترنتی ، هک کردن ، هزلیات وعکس های مستهجن ) موردبررسی وتحلیل قرارگیردتا برپایه آن بتوان برخی راهکارهای عملی را جهت مشارکت بهینه ی زنان در جامعه اطلاعاتی ارائه نمود.










منابع :

احمد نیا ، شیرین . 1383. جایگاه زنان در جامعه اطلاعاتی . زن فرزانه ، ویژه ی مطالعات جنسی ، سال اول ، شماره 1 ، تابستان
اخبار فناوری اطلاعات ( IT NA) . 1383 . مجله خانواده سبز، ksabs.net
توکلی دارگانی ، لیلا . 1385 . تاثیر فناوری اطلاعات بر حضور زنان در جامعه . Iranian futurist
جواهری ، جلوه . 1384 . اینترنت و زنان ، آسیب ها ، دست آوردها . خبرگزاری دانشجویان ایران ، تهران
روزنانه همشهری .1383 . زنان در فضای مجازی . گزارش خبری ، شنبه 17 بهمن.
زکریایی ، لیلا .1381 . بررسی میزان و چگونگی استفاده از اینترنت توسط دانشجویان دانشگاههای دولتی شهر تهران به تفکیک جنسیت . دانشگاه تربیت معلم . دانشکده روان شناسی و علوم تربیتی .
زنان و اینترنت : زنان توانایی های خود را دست کم می گیرند . MLM 15 تیر ماه 1385.
شریف نیوز. 1384 . تعداد کاربران زن اینترنت بیشتر از مردان است . پایگاه خبری - تحلیلی دانشجویان ایران ، http: sharif news.com/contact us .php.
شکاف جنسی دراستفاده از اینترنت newspaper.com/1384/84013/html/report.htm# http://www.irn
کتی هافنر ، 1384 . زنان مهندس و دموکراسی دیجیتال . ترجمه رضا عبادتی ، Info@Ayandenegar .org.
مجله زنان ، 1385 . زنان از درون جامعه از روزمرگی DC می شوند. Info@Ayandenegar .org
محمد نژاد، علی . 1384 . جامعه اطلاعاتی . گروه خبری ایرسا، It analyze.ir
نرسیسیاس ، امیلیا . 1384 . شکاف دیجیتالی و جنسیت . سخنرانی و گزارشی از برگزاری جلسه ی شکاف دیجیتالی وجنسیت . IranArtists Organization.

Astone| M.k. Rainer| O.k.| Laosethakul| K. (2003). Are gender perceptions of computing changing over time? Journal of computer Information System| 43| 108-114.
Australian Broading Authority| 2001. Australian Families and Internet Use. ( http: www.aba.gov.au/internet /research/ families/ index.htm).
Bahdi| R.| 2000.Analyzing Women s use of the Internet through the right debate. Chicago – Kent Law Review| vol. 75| 3.
Cunningham| S.J.| 1994. Guidelines for an Introduction to Networking: a Review of the literature. The Arachhnet Electronic Journal on Virtual Culture| vol.2| No .3
Dearnley| J. & J Feather| 2001. The Wired World: AN Introduction to the Theory and practice of the Information Society. London: Library Association Publishing.
Ford| N& D.Miller| 1996. Gender Differences in Internet Perception and Use. Aslib Proceeding| vol48| no. 7/8| 183-192.
Glitter| A.M.| 1999.Mapping women’s global Communications and Networking. IN: w. Harcourt| Ed. Women @Internet. Creating New Cultures in Cyberspace. London: zed Books.
G VU| 1998.The GVU10 User Survey. (http://www.gvu.gatech.edu/user_surveys/survey-1998-10).
Hawthorne| S.| 1999. Unstoped Mouths and Infinite IAppetites: Developing a Hypertext of lesbian Culture. In: Hawthorne| S.| &R.Klein| eds.| 1999. Cyberfeminism.Melbourne: Spinifex press.
Herring| S.| 1994.Gender Differences in Computer-Mediated Communication: Bring familiar Baggage to the New frontier. (Http: //www.cpsr.org/cpsr/gender/herring.text).
Houdart-Blazy| V.| ed.| 1996.The Information Society. Challenge for women. Women of Europe dossier no.44.
Lennie| J.| M.Grace| L.Daws & L. Simpson| 1999. Empowering Online Conversation: A Pioneering Australian Project to Link Rural and Urban Women. In: W. Harcourt| ed. Women @Internet. Creating new cultures in Cyberspace. London: Zed Books.
Maier| F.|1995. Women. Notfranmaier. Washington post: SectionC: 1.
Pew Internet &American Life Project |2000. The Internet Life Report. Tracking Online Life: How Women Use the Internet to Cultivate Relationships With family and friends.Washington D.C: The Pew Internet & American Life Project.
Resnick|R.|ed.|1995.IPAsSurveyofWomenOnline.(http://www.net creations .com/ipa/women).
Robinson| J| Levine| S.| &Hak| B. (August1998). About ime: Computer Time. American Demographics. NY: Primed Internet.
Shade| L.R.| 1998.Agendered perspective on Access to theInformation Infrastructure. TheInformation Society| vol.14| no .1
Shashanni| L. (1994).Socioeconomic status| Parents sex –Role Stereotypes| and the Gender-Gap in Computing. Journal of Research on computing in education 26(4)| 433- 451.
Sherman| A.| 1998. Cybergrrl! Awomans Guide to the World Wide Web. New York: Ballantine.
Spacey| R.| 2000. Women and the Internet: Is the Internet a Feminist Tool? MAdissertation| Department of Information Science| Lou borough University.
Spender| D.| 1995.ManMade Language. Henley on Thames: Routledge and Kegan Paul
Sutton| L.A.| 1996.Cocktails and Thumbtacks in the Old West: What would Emily Post say? In: L. Cherny & E.R. Weise| eds. Wired Women| Gender and New Realities in Cyberspace. Seattle: Seal Press.
Tannen| D.(1996). Gender Gap in Cyberspace .In V.j.Vitanza| Cyber Reader (pp. 141-143). NeedhamHeights.MA: ALLYN& Bacon.
Tsai| M. J. (2002). Do Male Students often Perform Better than Female Students when learning Computers? A Study of Taiwanese Eighth Graders computer Education Through Strategic and Cooperative learning. Journal of Educational Computing Research.26| 67-85.
Tsai| C.C.| & Lin| S.S. J. (2004). Analysis of Attitudes Toward Computer Net Works and Internet Addiction of Taiwanese Adolecets.CyberPsychology & Behavior| 4|373-376.
UK Online Centers| 2002. (Http: //www.dfes.gov. uk/onlinecentres/).
Women and Equality Unit| 2002. The Gender Pay Gap. (http: www. Women’s- unite. Gov. UK/ pay %20gap/ introduction.htm).
Young’s| G.| 1999. Virtual Voices: Real lives. In: W. Harcourt| ed. Women@Iternet .Creating new cultures in Cyberspace. London: Zed BOOK.