hc8meifmdc|2010A6132836|Articlebsfe|tblEssay|text_Essay|0xfbff294e02000000840f000001000300
مدیریت منابع اطلاعاتی الکترونیکی انرژی
(تنگناها ، راه کارها )
محمود شاهسون
پژوهشگاه صنعت نفت
خلاصه
طی سالهای اخیر
تحولات گستردهای در حوزه فنآوری به وجود آمده است منابع اطلاعاتی الکترونیکی
انرژی به شیوههای متنوعی منتشر شدهاند. این منابع شامل فهرست کتابخانهها،
پایگاههای اطلاعاتی چکیدهها و نمایهها بر روی CD-Rom، منابع اطلاعاتی
الکترونیکی کتابشناختی Online، منابع اطلاعاتی الکترونیکی Full Text به شکل Online بر روی اینترنت
میشود. در مقوله انرژی منابع اطلاعاتی مجلات، مقالات، استانداردها، پایاننامهها،
پروژهها، گزارشات علمی و فنی، اطلاعات مربوط به قیمت و مشخصات تولیدات و تجهیزات
به شکل الکترونیکی و بسیار گسترده منتشر شدهاند.
مدیریت منابع
اطلاعاتی الکترونیکی انرژی مقوله پیچیدهای است. بدین جهت مدیر منابع اطلاعاتی
میبایست ضمن شناسایی دقیق نیازهای اطلاعاتی پژوهشگران و مدیریتها در این حوزه
نسبت به هزینه تهیه یا دسترسی به این منابع تصمیماتی معقول اتخاذ نماید و از خدمات
اینترنت، خدمات پیوسته Online، دیسکهای فشرده CD-Rom، منابع کاغذی بنا به نیاز استفاده نماید
برای این منظور میبایست مجموعهای منسجم به وجود آورد که دسترسی مؤثر و سریع به
اطلاعات با هزینه معقول و منطبق با نیازهای پژوهشگران فراهم آید.
واژههای کلیدی: مدیریت اطلاعات، اینترنت، اطلاعات انرژی، پایگاههای
اطلاعاتی الکترونیکی، منابع اطلاعاتی الکترونیکی، پایگاههای اطلاعاتی انرژی،
اطلاعرسانی انرژی
مقدمه
طی دهه گذشته تحولات
گستردهای در حوزه فنآوری اطلاعات و اطلاعرسانی به وجود آمده است. منابع
اطلاعاتی انرژی علاوه برنوع سنتی چاپی و میکروگرافی ،برروی دیسک فشرده و یا بر روی
اینترنت به صورت (Online)
منتشر شدهاند. قیمت بسیاری از منابع اطلاعاتی الکترونیکی از نمونههای چاپی ارزانتر
است. استفاده سریع و ساده با قابلیتهای جستجوی گسترده، پیوندهای فرامتنی، جلوههای
چند رسانهای، غلبه برمشکلات زمان و مکان، باعث شده است که استفادهکنندگان، منابع
اطلاعاتی الکترونیکی را ترجیح دهند. از طرف دیگرپیچیدگی مقوله اطلاعرسانی و
تکنولوژیهای نوین اطلاعرسانی مدیریت تخصصی را در این حوزه در بخشهای انتخاب و
خرید منابع اطلاعاتی، سازماندهی منابع، انتخاب سختافزار و نرمافزار و شیوههای
اطلاعرسانی ایجاب مینماید به گونهای که ضمن استفاده مؤثر و بهینه از تکنولوژیهای
نوین اطلاعرسانی، میبایست مشکلات و مسائل در این رهگذر مورد تعمق قرار گیرد و با
تصمیمگیری و پیادهسازی شیوههای متعادل و منطقی از تمام منابع اطلاعاتی موجود با
فرمهای مختلف متناسب با نیاز استفادهکنندگان
و پژوهشگران در حوزه انرژی استفاده شود.
مدیرمنابع اطلاعاتی انرژی در درجه اول نیاز به بررسی و شناخت
نیازهای اطلاعاتی پژوهشگران و استفادهکنندگان از اطلاعات دارد به گونهای که این
نیازها را با انواع روشهای دسترسی به اطلاعات منطبق و سازگار نماید. در این صورت
عناصر مختلف دسترسی اطلاعات اعم از اینترنت، نظامهای پیوسته، دیسکهای نوری یا
منابع کاغذی کتابخانه مجموعهای منسجم را فراهم میآورند.
نوع اطلاعات مورد نیاز استفاده کننده روش دسترسی را تعیین میکند.
بهتر است برای دسترسی
به اطلاعات موجود دریک دائرةالمعارف به منبع
کاغذی یا CD-Rom
مراجعه شود. ولی برای دسترسی به قیمت کالاها و تولیدات شرکتها و اطلاعات مالی از سیستم
پیوسته Online
استفاده نمود. چنانچه دسترسی به جدیدترین اطلاعات و آمار و ارقام مسائل جاری مربوط
به فعالیت سازمانها و شرکتها و مراکز تحقیقاتی و آخرین انتشارات علمی مدنظر باشد
استفاده از اینترنت ارجح است. دراکثر موارد دسترسی به اطلاعات از طریق اینترنت
پرهزینهترین شیوههای دسترسی است.
شکل مطلوب مدیریت
منابع اطلاعات الکترونیکی میبایست امکاناتی برای استفادهکننده فراهم کند که
دستیابی به فهرست کتابخانه، پایگاههای اطلاعاتی چکیدهها ونمایهها، دیسکهای
نوری شبکهای شده، فهرستهای کتابخانههای دیگر و متن کامل نشریات الکترونیکی را در
محل و در دوردست فراهم آورد. این شیوه اطلاعرسانی باید در پایانههای مستقردر
کتابخانهها، در اتاق کار پژوهشگران در دسترس عموم باشد.
از اوایل دهه 1970
اندیشه ایجاد و تولید پایگاههای اطلاعاتی تمام متن(Full Text) پیداشد. شرکت Mead data central آمریکا از اولین
تولیدکنندگان پایگاههای اطلاعاتی تمام متن است. درسال 1973 پروندههای حقوقی،
ودرسال 1980 اخبار به صورت مجموعه تمام متن از طریق این شرکت در اختیار قرار گرفت.
سپس متن کامل روزنامهها و اخبار توسط شرکتهای دیگر ارائه گردید.
در زمینههای مختلف
علوم و نیز پزشکی شرکت خدمات بازیابی کتابشناختی (BRS) در سال 1980 متن
کامل 1000 مقاله مجله شیمی پزشکی را در اختیار گذاشت. در سال 1983 این شرکت متن
کامل 32 مجله پزشکی و 18 مجله شیمی را به صورت پایگاه اطلاعاتی ارائه نمود. و در
نهایت شرکت (BRS)
متن کامل دائرةالمعارف تکنولوژی
شیمی کرکاتمر 24 جلدی را عرضه کرد. این شرکت پس ازاین متن کامل کتابهای مرجع و
مجلات حوزههای پزشکی، داروسازی و زمینههای مختلف لازم را ارائه کرده است تمامی
منابع ذکرشده از طریق نظام های Online ارائه میشد. رشد و گسترش اینترنت زمینههایی
را برای عرضه پایگاههای اطلاعاتی تمام متن از طریق این شبکه در دسترس قرارداد.
امروزه متن کامل شمار زیادی از آثار مکتوب و چندرسانهای از طریق این شبکه در
دسترس استفادهکنندگان قراردارد.
رشد روزافزون شمار مجموعههای
الکترونیکی تمام متن از یک سو وامکانات و قابلیتهای گسترده و کم نظیر شبکه جهانی
اینترنت از سوی دیگر افقهای نوینی را برای دردسترس قراردادن متن کامل بسیاری از
آثار و منابع علمی در پیش روی قرارداده است. کلیه دست اندرکاران نشر الکترونیکی میتوانند
برای عرضه گسترده آثار تمام متن خوددراین شبکه اقدام کنند.[1]
الف ـ پایگاههای اطلاعاتی الکترونیکی دیسک
فشرده CD –
ROM
بخشی از منابع
اطلاعاتی الکترونیکی بر روی دیسکهای نوری منتشر میشوند که عمدتاً شامل پایگاههای
اطلاعاتی کتابشناختی (Bibliographic Database)، پایگاههای
اطلاعاتی تمــام متن (Full Text) میباشــند. از نیمــه دهه 1980 به واسطه
ظهور دیسکهای فشرده (CD Rom) شمار عظیمی از منابع تمام متن در قالب دیسکهای
فشرده روانه بازار جهانی اطلاعات شد و بسیاری از ناشران معروف جهان متن کامل کتابها،
اعم از تک نگاشتها یا مراجع را بر روی دیسکهای فشرده منتشر ساختهاند.
نمونه هایی از منابع اطلاعاتی ارائه دهنده چکیده منابع
اطلاعاتی فوقالذکر به شرح ذیل میباشد:
Petroleum Abstracts
Energy & Environment
Patent
Abstracts
Compendex Plus
Dissertation Abstracts
Chemical Abstracts
Applied Science 8 technology Abs.
Science Citation Index
Ntis
Metadex
Georef
نمونههایی از منابع
اطلاعاتی Full
Text (کتابهای الکترونیکی) به شرح ذیل میباشد: توضیح اینکه هنوز در
رابطه با انتشار کتابهای علمی و فنی در حوزههای مختلف انرژی به صورت الکترونیکی
آمار زیادی وجود ندارد.
Encyclopedia of Britanica
Polymer Encyclopedia
API | ASME | ASTM | BSI | ISO
Standards
ب . پایگاههای اطلاعاتی الکترونیکی اطلاعات
کتابشناختی Online [2]
پایگاههای اطلاعاتی الکترونیکی اطلاعات کتابشناختی، حاوی
خلاصهای از مشخصات کتابشناختی کتب، مقالات و سایر منابع اطلاعاتی موجود در
کتابخانهها و مراکز اطلاعرسانی و یا ناشران میباشد که در این مراکز سازماندهی،
فهرستنویسی و نمایهسازی شده است.
این قبیل پایگاههای اطلاعاتی به شرح ذیل می
باشند:
WWW. Lights. com. Webcats
Web Cats بهترین سایت برای
دسترسی به فهرست پیوسته کتابخانهها و ناشران سراسر جهان است که فهرست
پیوسته کتابخانههای 60 کشور جهان و دسترسی به فهرستهای به بیش از صد ناشر از 50
کشور جهان را فراهم میسازد.
http:// Sunsite. berkeley. edu/libweb
Libweb یکی از Websit هایی است که فهرست کتابخانههای 70 کشور
جهان را از قارههای مختلف (و شامل انواع کتابخانهها) به روی اینترنت ارائه میدهد.
http:// lcweb.Loc.gou\catolo
وب سایت کتابخانه کنگره آمریکا اطلاعات کتابشناختی فهرستنویسی
شده، میلیونها کتاب و سایر منابع اطلاعاتی موجود در این کتابخانه را با آدرس مقابل
از طریق اینترنت در دسترس همگان قرار می دهد.
WWW.Konbib.nl/gabriel/en/opacs.html
ازطریق آدرس سایت
ذکرشده میتوان از خدمات رایگان دسترسی به فهرست بسیاری از کتابخانههای ملی
کشورهای اروپایی دسترسی پیدا کرد.
http ://opac 97 . bl.uk
وب سایت Opac97 فهرست کتابخانه BL را از طریق آدرس
مزبور جهت جستجو در اختیار همه قرار میدهد.
ج . منابع اطلاعاتیFull Text قابل ارائه بر روی شبکه Online
[3]
WWW. Sciencedirect . com
انتشارات Elsevier Science دسترسی به متن کامل 1000 مجله علمی، فنی و پزشکی را فراهم میکند.
WWW. UMI . Com
شرکت UMI متن کامل 200 مجله
کامپیوتری را از طریق ProQuest Direct در اختیار قرار میدهد. 95% اطلاعات به صورت
- متنی در قالب Asci
ارائه میگردد.
WWW. Pubs . Acs . Org
انجمن شیمی آمریکا 26
مجله الکترونیکی در حوزه شیمی و مهندسی شیمی از ابتدای سال 1998 را در دسترس قرار میدهد.
قابلیت فرامتنی و تعاملی و امکانات جستجوی پیشرفته نسبت به مجلات چاپی را دارا می
باشد.
WWW .
Facstaff . bucknell . edu/ diction . html
سایت Online dictionaries
فهرست تعداد 800 فرهنگ به 160 زبان مختلف و امکان دسترسی رایگان و جستجو در آنها
را فراهم میکند. منبع مرجع برجسته رایگان برروی Web است.
WWW .
Interscience . Wiley . com
سایت انتشارات John wiley متن کامل 50 مجله
و امکان جستجو و چکیده مقالات حدود 400
مجله تخصصی را ارائه میدهد. در آینده قصددارد علاوه برقالب چاپی متن کامل کلیه
مجلات خود را به روی شبکه جهانی وب ارائه دهد.
WWW .
Swets. ni
WWW . csa . com
انتشارات Swets & Zeitlinger در حال
حاضر متن کامل 1000 مجله را از طریق شبکه وبSwetsnet در اختیار قرار میدهد. به زودی 500 مجله دیگر
را اضافه خواهد کرد. یکی از بزرگترین مجموعههای الکترونیکی مجلات تخصصی بر روی
اینترنت است.
WWW . oclc. org
شبکه اطلاعرسانی Oclc تعداد 2500 نشریه
علمی و تخصصی از 23 ناشر معتبر جهان را از طریق شبکه جهانی وب در دسترس کتابخانهها
و محققین قرار میدهد. با اشتراک مجلات میتوان به مطالعه و جستجو در استنادها، چکیدهها و یا متن کامل
کلیه مقالات پرداخت .
WWW .Lib. umi. com
شرکت UMI دسترسی رایگان به
25 صفحه اول بیش از 100 هزار پایاننامه دکتری و کارشناسی ارشد از سال 98تا 99 را
فراهم نموده است. همچنین مشترکین به اطلاعات چکیده و کلیه پایاننامهها شامل5/1
میلیون رکورد میتوانند دسترسی پید اکنند.
د . منابع اطلاعاتی الکترونیکی استانداردها
برروی شبکه Online [4]
استانداردهای مختلف
در حوزه انرژی و نفت به شرح ذیل می باشند:
http: // global.ihs. com/
http:// standards.iEEE.org/search.
html
http://www. iso.ch/ cata /cat .himl
http:// webstore. ansi.org/ansi
catalog/. anst cat. asp
http:// www.astm .org
http:// www . bsi.org.uk/bsis/ search.
htm
http:// www . library . uesb. ed...
standards. html
مسائل و مشکلات
مدیریت استانداردهای الکترونیکی
1- هــزینه بسیـــار سنگیـن ارزی جهت خرید با حق اشتراک و دسترسی
(فرمت کاغذی، CD، Online)
2- نیازهای نرمافزاری و سختافزاری و مشکلات استفاده شبکهای از
آنها
3- مشکلاتPassword| user ID و
لزوم داشتن آشنایی و تخصص برای جستجو و دستیابی
4- تغییرات سریع و انتشار ویرایشهای جدید
و . منابع اطلاعاتی مجلات الکترونیکی
مجلات به طور عمده به
فرم کاغذی منتشر میشوند و تا کنون فرمهای غیرکاغذی مجــلات عمدتاً شامل آرشیو
شمارههای پیشین و به فرم میکروفیلم، و در سالهای اخیربه فرم CD-Rom منتشر شدهاند.
ولی طی چند سال اخیر مجلات الکترونیکی از سوی ناشرین منتشر میشود و به سرعت رو به
رشد میباشد.
مسائل و مشکلات مدیریت مجلات الکترونیکی[5]
1- شناسایی مداوم مجلات الکترونیکی قابل دسترسی
در این رابطه فهرست
مجلات جدید آمریکا ازطریق آدرس ذیل دردسترس میباشد
http://gort. ucsd . edu/newjour
آدرس ناشران مجلات از
طریق آدرسهای ذیل نیز قابل شناسایی است:
http: // WWW . bic. org . uk/bic/
publish . html
http: // WWW . lights . com .
publisher
http: // Link . bubl . ac. uk: 80 /
publishing
2- دستیابی به مجلات الکترونیکی :
-
مسئله User Id و Password شخصی و سازمانی
-
امضای قرارداد بایک
کارگزارارائه خدمات جستجو و تحویل مدرک مثل:
oclc| blackwell| swets| bids
-
پرداخت حق اشتراک و
استفاده
3- قیمتگذاری اشتراک مجلات الکترونیکی
-
هرناشر سیاست خاصی
دارد
-
ابتدا رایگان و بعد از
وابستگی هزینه دریافت میکنند.
-
اشتراک همزمان الکترونیکی
همراه با چاپی
-
استفاده از طرح
مشارکت برای خرید مجلات الکترونیکی جهت کاهش هزینهها برای مراکز تحقیقاتی و
سازمانی
4- مسائل فنی استفاده از مجلات الکترونیکی
-
فرمت Html : بسیاری از
مقالات بااستفاده از Html نوشته میشوند که امکان ارتباط کامل با مقاله (نمودار، تصویر)
ارجاعات، تصاویر را به آسانی فراهم میکند.
-
فرمت Pdf: اغلب ناشران
مقالات مجلات الکترونیکی را به فرمت PDF تهیه میکنند که
برای خواندن روی صفحه مانیتور مناسب نیست ولی کیفیت چاپی بسیاربالایی دارند.
-
دسترسی
به چاپگر لیزری با کیفیت بالا
علاوه بر امکان خواندن مقاله بر روی مانیتور ضروری است از
چاپگر مناسبی جهت چاپ مقالات استفاده کرد .
5- آگاهی رسانی همگانی نسبت به مجلات الکترونیکی قابل دسترسی توسط
کتابخانه
6- قانون حق مؤلف و تأثیر آن براشاعه و دستیابی به مجلات
الکترونیکی
آدرس برخی سایتهای ارائهدهنده مجلات به شرح ذیل می باشد: (6)
www. tandfdc.com/JNLS/Jlista. him
مشخصات مجلات رایگان
که مندرجات آنها روی اینترنت ارائه میشود.
www . lib. lfc. edu/full text/index. html مجلات
تمام متن را ارائه میدهد.
www .pennwell. com/pages/magazines/toc
– org. htm
سایت مجله
Oil & gas
journal میباشد.
www . isinet . com/journals
مجلات مؤسسه اطلاعاتی علمی IsI را ارائه میدهد.
www . ldeo. columbia. edu/journal . html
مجلات علم زمین شناسی را ارائه میدهد.
نتیجهگیری اینکه مجلات الکترونیکی نیز مانند سایرخدمات اطلاعرسانی
جدید نیاز به ارتقاء دارند و ضروری است ضمن شناخت مشکلات و نابسامانیها و با فعالیتهای
مناسب در این زمینه استفاده از این مجلات مورد توجه جدی قرار گیرد.
ه . منابع اطلاعاتی الکترونیکی سایت های
مراکزعلمی و تحقیقاتی وانجمنهای تخصصی
مراکز علمی و
تحقیقاتی معتبر دنیا و انجمنهای تخصصی منابع اطلاعاتی ذیقیمتی شامل گزارشات،
انتشارات تخصصی، مجموعه مقالات و پروژههای انجام شده، لیست و قیمت تولیدات و
خدمات و محصولات خویش را ارائه مینمایند.
برخی از این سایت ها به شرح ذیل می باشند:
سایتهای
مراکز تحقیقاتی انرژی
مرکز تحقیقات سوخت و انرژی www. ucsd. edu/...ic/energy. html
مرکز تحقیقات انرژی تاتا www. teriin . org / انستیتو تحقیقاتی انرژی دانشگاه موردوخ
www. comm
. murdoch. edu. au/
سایتهای مراکز ارائهدهنده
مقالات در حوزه انرژی
پایگاه uncover http: // uncweb . carl . org
پایگاه مقالات نفت www . spe. org /cgi – bin /nd...
جستجوی مقالات به صورت Full Text www . sciencenews . org
مقالات نفت و گاز www . eia. doe . gov /oil-gas/
petroleum ... articles
سایتهای ارائهدهنده اطلاعات قیمتهای مختلف
در حوزه انرژی
قیمتهای مختلف را ارائه میدهد .www . trojaninc . com
قیمتهای نفت را ارائه میدهد. www . cnnfn . com /.../modities. html
قیمت روان کننده و مواد افزودنی www. citechco . net/sls/pricel . html
قیمت روان کنندهها www . atomic22 . com/elfprice
. html
سایتهای سرویس دهندگان تولیدات و تجهیزات
محصولات و تجهیزات نفت و گاز www . oil and gas online . com
نتیجهگیری
علیرغم رشد قابل توجه
انتشار منابع اطلاعاتی الکترونیکی انرژی طی دهه اخیر، نمیتوان منابع اطلاعاتی
کاغذی و میکروگرافی را نادیده گرفت ضمن اینکه علیرغم فراهم نمودن تسهیلات فراوان،
انتشار منابع الکترونیکی دارای مسائل و محدودیتهایی نیز میباشد. در مقوله مدیریت
منابع اطلاعاتی انرژی موارد ذیل میبایست مد نظر قرارگیرد:
1- نیاز استفادهکنندگان و پژوهشگران این حوزه در کشور مشخص شود.
و با توجه به ویژگی نیازها نسبت به دسترسی و انتخاب منابع اطلاعاتی اقدام گردد.
2- ضمن در نظرگرفتن هزینه و زمان دریافت و دسترسی به منابع
اطلاعاتی میبایست از تمام منابع اطلاعاتی انرژی اعم از فرم کاغذی، میکروگرافی،
دیسک نوری، منابع اطلاعاتی Online و شبکه اینترنت استفاده نمود.
3- نظر به اینکه منابع اطلاعاتی انرژی به فرمهای مختلف منتشر میشوند
ضروری است جهت جلوگیری از هزینههای تکراری نسبت به انتخاب بهینه آنها اقدام شود.
4- بهتراست برای جستجوی اطلاعات روزانه مربوط به قیمتها و کالاها
و خدمات، تازههای مراکز علمی و تحقیقاتی و .... از خدمات اینترنت استفاده شود ولی
برای دسترسی به اطلاعات کتابشناختی و چکیده منابع اطلاعاتی از سرویس های دیسکهای
نوری استفاده شود. برای استفاده از منابع اطلاعاتی Full Text همچون کتب و مراجع
دائرةالمعارف و ..... از منابع کاغذی استفاده
شود.
5- هزینه دسترسی یا دریافت منابع اطلاعاتی الکترونیکی عموماً
سنگین میباشد بنابراین بهتر است ضمن شناسایی سرویسهای رایگان اینترنت، در مورد سایر
هزینهها مثل هزینه دسترسی به استانداردها و مجلات تخصصی که بسیار سنگین میباشد
بررسی لازم صورت پذیرد و از روشهای همکاری و اشتراک منابع بین مراکز و تهیه منابع
برروی CD
یا فرم کاغذی استفاده شود.
6- استفاده از منابع اطلاعاتی الکترونیکی عمدتاً نیاز به تخصص و
تجهیزات نرمافزاری، سختافزاری و ارتباطی مناسب دارد و پرینترلیزری با کیفیت
مطلوب جهت دریافت اطلاعات نیاز میباشد.
7- نظر به اینکه منابع اطلاعاتی انرژی و فنآوری نوین اطلاعرسانی
عمدتاً متعلق به کشورهای پیشرفته میباشد خطر مصرف زدگی در این حوزه وجود دارد
بنابراین میبایست به گونهای عمل شود که ضمن استفاده از نوآوریها نیازهای واقعی
پژوهشگران در حوزه انرژی برطرف گردد.
مدیر منابع اطلاعاتی
میبایست ضمن شناسایی دقیق نیازهای اطلاعاتی پژوهشگران و مدیریتها در حوزه انرژی
در مورد هزینه تهیه یا دسترسی به این منابع تصمیماتی معقول اتخاذ و از خدمات
اینترنت، خدمات پیوسته Online، دیسکهای فشرده، منابع کاغذی بنا به نیاز استفاده نماید. برای این
منظور میبایست مجموعهای منسجم بوجود آید که دسترسی مؤثر و سریع به اطلاعات با هزینه
معقول منطبق با نیازهای پژوهشگران فراهم آورد .
مراجع
1- پژوهشنامه اطلاعرسانی
، سال دوم ، شماره 11، تیرماه 1378
2- این اطلاعات از طریق جستجو در شبکه اینترنت دریافت شده است.
3-
پژوهشنامه اطلاعرسانی
، سال دوم ، شماره 11 ، تیرماه 1378
4-
این اطلاعات از طریق
جستجو در شبکه اینترنت دریافت شده است.
5-
پژوهشنامه اطلاعرسانی
، سال سوم، شماره دوم ، مهرماه 1378
6-
این اطلاعات از طریق
جستجو در شبکه اینترنت دریافت شده است.