hc8meifmdc|2010A6132836|Articlebsfe|tblEssay|text_Essay|0xfbffe57c02000000a002000001000600

محمود صفارزاده، عبدالرضا رضائی ارجرودی

مرکز تحقیقات و آموزش وزارت راه و ترابری

خلاصه 

وابستگی اقتصاد ملی ما به نفت و محدودیت منابع آن چند سالی است که در محافل کارشناسی مورد توجه و بررسی قرار گرفته است. در این میان بخش حمل و نقل به تنهایی حدود 25 درصــد از کل انرژی مصرفی کشور را به خود اختصاص می‎دهد. این بخش با مصرف سالیانه 1/161 میلیون بشکه معادل نفت خام، بیشترین مصرف کننده فرآورده‎های نفتی در مقایسه با سایر بخشهای مصرف کننده (خانگی و تجاری، صنعت و کشاورزی) می‎باشد.

لذا با توجه به میزان مصرف انرژی و عملکرد هر یک از شیوه‎های حمل و نقل، بهترین روش در بهینه‎سازی مصرف انرژی در بخش حمل و نقل، انتقال ترافیک به شیوه‎های با واحد مصرف انرژی کمتر همچون حمل و نقل با راه‎آهن است.

در این مقاله ضمن محاسبه مصرف انرژی در حمل و نقل ریلی و جاده‎ای و مقدار صرفه‎جویی در بخش ریلی که سالانه برابر با پنجاه و سه میلیارد ریال می‎باشد، پیشنهادهای کوتاه مدت و بلندمدت و راهکارهایی در زمینه وضع قوانین و مقررات در راستای صرفه‎جویی در مصرف انرژی در بخش حمل و نقل ارائه گردیده است.

واژه های کلیدی: راه‎آهن، جاده،  انرژی، صرفه‎جویی، قوانین و مقررات

1ـ  مقدمه

یکی از نیازهای اولیه انسان که با توسعه اقتصادی و اجتماعی دامنة گسترده‎تری پیداکرده و امروزه جزء یکی از مظاهر تمدن به شمار می‎رود،  مسئله حمل و نقل است. بخش حمل و نقل به لحاظ پیوند تنگاتنگ و ناگسستنی با سایر بخشهای اقتصادی و به جهت نقش آن در توسعه اجتماعی و گسترش رفاه فردی و عمومی همواره اهمیت ویژه و عملکردی مثبت داشته است. با این همه، عملکرد مثبت این بخش آثار ناخواسته‎ای چون افزایش غیرمنطقی مصرف انرژی و به همراه آن آلودگی زیست محیطی قابل توجه برای اغلب  شهرهای بزرگ  به دنبال داشته است.

بر اساس اطلاعات موجود، بخش حمل و نقل به تنهایی مصرف‎کننده بیش از یک سوم  کل انرژی مصرفی جهان است.  مطالعات نشان می‎دهد که در پی دو بحران نفتی که در سال 1973 و اوایل دهه 1980 رخ داد، کشورهای صنعتی جهان سیاستهایی را در جهت مهار رشد مصرف سوخت اعمال کردند و در اوایل دهه 1990 با توجه به آثار سوء مصرف سوختهای فسیلی بر محیط‎زیست، این کشورها درصدد برآمدند که مجدداً رشد مصرف سوخت را با اعمال برنامه‎هایی اجرایی مهار کنند، که هر چند میزان مصرف در بخش صنعت سیر نزولی یافت اما در بخش حمل و نقل روند صعودی میزان مصرف سوخت کماکان ادامه پیدا کرد. بر اساس مطالعات انجام شده، حمل و نقل با خطوط لوله و حمل و نقل هوایی به ترتیب کمترین و بیشترین واحد مصرف انرژی را در جهان به خود اختصاص می‎دهند و حمل و نقل جاده‎ای، حمل و نقل ریلی و حمل و نقل دریایی پس از حمل و نقل هوایی به ترتیب بیشترین میزان مصرف انرژی را دارند، لذا با توجه به نوع مواد قابل حمل در حمل و نقل لوله‎ای که اکثراً شامل مواد نفتی می‎باشد از یک طرف و توجه به میزان مصرف انرژی در هر یک از شیوه‎های حمل و نقل از طرف دیگر، بهترین روش در بهینه‎سازی مصرف انرژی در بخش حمل و نقل، انتقال ترافیک به شیوه‎های با واحد مصرف انرژی کمتر همچون حمل و نقل با راه‎آهن است. در این حال واقعیت آن است که در کشور ایران، حمل و نقل جاده‎ای به رغم میزان مصرف انرژی بالا ولی به دلایل انعطاف‎پذیری در انتخاب مسیر و مقدار بار، تعداد دفعات بارگیری کمتر، کنترل دائمی بر روی کالا در طی مسیر و سهولت دسترسی به مراکز تولید و جذب، در دسترس بودن وسایل نقلیه جابجایی بار، زمان کمتر در رسیدن بار به مقصد، گسترش شبکه راه‎های کشور، عدم شبکه سراسری راه‎آهن (به دلیل کوهستانی بودن قسمت عمده کشور)، موجب شده است که درصد بسیار بالایی (بیش از 85 درصد) از حمل و نقل کالا بر عهده این بخش باشد [1].

برابر آمار مصرف بنزین و نفت گاز در بخش حمل و نقل کشور در سال 1377 به ترتیب 5/13 و 9/11 میلیارد و در مجموع 4/25 میلیارد لیتر بوده که تماماً در بخش حمل و نقل زمینی مصرف شده و با 2 میلیارد لیتر سوخت سنگین در حمل و نقل هوایی و دریایی، در مجموع 4/27 میلیارد لیتر بوده است. لذا با مصرف ناچیز 8 درصد حمل و نقل هوایی و دریایی از انرژی کشور، بحث عمده در مصرف 4/25 میلیارد لیتری حمل و نقل زمینی است که در آن سهم راه‎آهن با 2/0 میـلیارد لیتر، کمتر از 1 درصد و سهم جاده ای با 2/25 میلیارد لیتر بیش از 99 درصــد بوده اســت [2]. مطا.لب و آمارهای ارائه شده در این مقاله، تفاوت در مقدار مصرف انرژی در حمل و نقل ریلی و جاده‎ای را به روشنی نشان می‎دهد.