مقدمه

همانگونه که می دانیم، بورس اوراق بهادار به واسطه بازدهی مناسب و رکود در سایر بازارهای موازی توانسته است در سال‌های اخیر قشر گسترده‌ای از شهروندان را به خود جلب نماید. این امر فرصت مناسبی را برای مدیران بورس فراهم آورده است تا با گسترش و تعمیق خدمات سرمایه‌گذاری در بورس این گرایش عمومی به بورس را در اقتصاد کشور نهادینه نماید.

با توجه به کمبود نیروی انسانی متخصص و همچنین برای استفاده از اقبال عمومی به بورس و نیز کنترل و نظارت نمودن کیفیت خدمات سرمایه‌گذاری در بورس اوراق بهادار کشور، سازمان بورس اقدام به برگزاری امتحانات و اعطای گواهینامه‌های تخصصی به قبول‌شدگان آزمون نمایندگی کارگزاری نموده است. این حرکت اگرچه مغتنم و ارزشمند است لیکن می‌توان سیستم اعطای گواهینامه‌های تخصصی فعالیت در بورس را از نظر سطح و محتوی و همچنین جهت هماهنگی بیشتر با نیازهای حال و آینده بازار، به گونه‌ای ثمر بخش‌تر و جامع‌تر طراحی و اجرا نمود. به امید اینکه نتایج این پژوهش بتواند خدمتی هر چند کوچک به بازار در حال توسعه سرمایه و همچنین اقتصاد خانوارها در ایران بنماید.

خلاصه

مقاله حاضر جستاری است که با مطالعه بازار سرمایه در سایر کشورهای جهان و همچنین نیاز‌سنجی بازار سرمایه در ایران، به ارائه پیشنهادی جهت طراحی سیستم اعطای گواهینامه تخصصی فعالیت در بورس اوراق بهادار ایران می‌پردازد.

در گزارش حاضر نخست به بررسی فعالیت‌های تحت نظارت وگواهینامه‌ها و دوره‌های موجود در بورس‌های سایر کشورهای جهان اعم از پیشرفته و یا در حال توسعه پرداخته و پس از آن از طریق مطالعه میدانی به بررسی و نیاز‌سنجی در بازار سرمایه ایران ‌پرداخته شده است. در نهایت با جمع‌بندی این دو بخش، به پیشنهادی برای ایجاد سیستم اعطای گواهینامه‌های فعالیت در بازار سرمایه و شرایط اعطای این گواهینامه‌ها در ایران ارائه شده است.

 

 

 

نتیجه‌گیری و یافته‌ها

پس از بررسی دقیق سیستم اعطای گواهینامه در کشورهای مختلف دنیا و تشکیل جلسات متعدد تخصصی و تبادل نظر با اساتید و دست اندر‌کاران حرفه ای بازار سرمایه ایران، فعالیت‌های رسمی تحت نظارت در بازار سرمایه و گواهینامه‌های متناظر در سایر کشورها در قالب سه گروه زیر طبقه‌بندی گردید: 

 

1.             فعالیت‌های عمومی

فعالیتهای عمومی شامل آندسته از فعالیت‌هایی مقدماتی است که برای ورود به بازار سرمایه در قالب یک شغل رسمی و حرفه‌ای تعریف می‌شود. این‌گونه فعالیت‌ها عمدتا" به حوزه‌های بازار‌یابی و دریافت و اجرای سفارشات خرید و فروش اوراق بهادار برای مشتریان مربوط می‌شود.

 

2.             فعالیت‌های مدیریتی

این دسته از فعالیت‌ها بطور مشخص مربوط به سطوح مدیریتی و کنترلی بنگاه‌های ارائه‌دهنده خدمات تخصصی بازار سرمایه می‌باشند. از جمله این فعالیت‌ها می‌توان به مدیریت کارگزاری‌ها و شعب مربوطه و یا بازرسان داخلی شرکت‌های کارگزاری اشاره نمود.

 

3.             فعالیت‌های تخصصی

کلیه فعالیت‌هایی که نیاز به تحلیلگری و کارشناسی در حوزه بازار سرمایه جهت اظهار‌نظر نهایی در مورد سرمایه‌گذاری‌ها دارد- نظیر مدیریت ریسک، مدیریت دارایی و تحلیل‌گری مالی- در این بخش طبقه‌بندی می‌شود.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

توصیه‌ها

همانگونه که با مطالعه سیستم‌های اعطای مجوز فعالیت به اشخاص حقیقی در سایر نقاط جهان متوجه می‌شویم در اکثر کشورهای جهان کمیسیون بورس و اوراق بهادار، متولی کلیه فعالیت‌های مالی که به نوعی سرمایه‌گذاری تلقی می شوند همانند خدمات بیمه‌ای، خدمات بازنشستگی، بازار ارز و ... می‌باشد. با توجه به ساختار فعلی سیستم نظارت بر خدمات مالی در ایران، که در آن بانک مرکزی و بیمه ‌مرکزی به ‌ترتیب فعالیت‌های بانکی و بیمه‌ای را نظارت می‌کنند، به تفاوت اصلی میان بازار سرمایه در ایران و سایر نقاط جهان از لحاظ گستره فعالیت و نظارت آنها پی می‌بریم. این مهم علاوه بر نشان دادن گستره بازار سرمایه در سایر کشورهای جهان، نیاز به ایجاد ساز و کارهای هماهنگی بین حوزه‌های بانکی و مالی همانند بانک مرکزی ، بیمه‌مرکزی و بورس اوراق بهادار را مورد تأکید قرار می‌دهد . لذا با توجه به وجود تفاوت فوق‌الذکر و با عنایت به تجربیات دست اندرکاران و اساتید بازار سرمایه ایران و با حذف برخی از فعالیت‌ها همانند فعالیت‌های بیمه‌ای، فعالیت در حوزه بازار ارز، خدمات بانکی و همچنین با عنایت به نیازهای بازار سرمایه کشور، 10 فعالیت در قالب سه فعالیت‌ عمومی، تخصصی و مدیریتی به شرح زیر برای کشورمان توصیه شده است.

 

 

 

الف- فعالیت‌های عمومی

1.       مشاور معرف[1]

مشاورین معرف به بازار‌یابی محصولات و خدمات مالی و سرمایه‌گذاری می‌پردازند. این مشاورین نیازمند گذراندن دوره آشنایی با بازارها و ابزارهای مالی و سرمایه‌گذاری هستند. در این فعالیت مشاور معرف به صورت مستقیم با مشتریان و سرمایه‌گذاران ارتباط دارد و کلیه سفارشات را به سایر کارشناسان محول می‌نماید. هدف از ایجاد این شغل در سایر کشورهای جهان کاهش بار کاری سایر فعالیت‌های کارشناسی و همچنین ایجاد امکان بازار‌یابی متمرکز برای محصولات است. در کشورهای پیشرفته مشاور معرف عموما در زمینه بازاریابی سرمایه‌گذاری‌های مدیریت‌شده در صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک و شرکت‌های سرمایه‌گذاری فعالیت می‌کنند. مشاورین معرف حق ارائه خدمات مشاوره‌ای به سرمایه‌گذاران را ندارند و فقط به عنوان معرف فعالیت می‌کنند.

2.     معامله‌گر[2]

معامله‌گر به عنوان نماینده کارگزاری در بورس اوراق بهادار است و مسئولیت انجام معاملات از طریق دسترسی مستقیم به سامانه معاملات را دارا می‌باشد.

 

ب- فعالیت‌های تخصصی

3.     مشاور سرمایه‌گذاری اوراق بهادار[3]

مشاوران سرمایه‌گذاری، خدمات مشاوره‌ای و برنامه‌ریزی سرمایه‌گذاری در حوزه اوراق بهادار به استثنای ابزار مشتقه را ارائه می‌دهند . ارائه خدمات مشاوره‌ای به مشتریان لزوما" به معنی پیگیری روز به روز کلیه معاملات نبوده و مشاور صرفا" به ارائه پیشنهادها و انجام برنامه‌ریزی‌های مقتضی برای سرمایه‌گذاران می‌پردازد.

4.     مدیر ریسک[4]

مدیر ریسک ارائه خدمات مشاوره و برنامه‌ریزی سرمایه‌گذاری و سبد‌گردانی در حوزه اوراق بهادار و ابزار مشتقه را بر عهده دارد. این فعالیت شامل مراحل شناسایی و اندازه‌گیری ریسک و سپس ارائه استراتژی‌های مناسب می‌باشد. مدیر ریسک، استراتژی‌های خود را با استفاده از ابزار‌های مالی مختلف ارائه می‌نماید. ابزار‌های مالی مورد استفاده در مدیریت ریسک شامل انواع ابزار مشتقه همانند قراردادهای آتی و اوراق اختیار معامله می‌شود.

 

 

 

5.     مدیر سرمایه‌گذاری[5]

مدیر سرمایه‌گذاری به‌صورت تخصصی به مدیریت صندوق سرمایه‌گذاری اشتراکی در حوزه اوراق بهادار و ابزار مشتقه می‌پردازد. منظور از سرمایه‌گذاری اشتراکی، سرمایه‌گذاری از طریق انواع صندوق‌های سرمایه‌گذاری مشترک، صندوق‌های بازنشستگی و صندوق‌های سرمایه‌گذاری امانی[6] می‌باشد. وظیفه مدیر سرمایه‌گذاری، مدیریت کلیه امور مربوط به سرمایه‌گذاری نظیر تعیین استراتژی‌های سرمایه‌گذاری و خرید و فروش دارایی‌ها به‌ صورت روزانه است.

6.     مدیر دارایی[7]

مدیر دارایی به برنامه‌ریزی بلند مدت دارایی‌ها (مالی و واقعی) در راستای تسریع و تسهیل دستیابی به اهداف مالی از پیش تعیین شده افراد (حقیقی و حقوقی) می‌پردازد. این فعالیت فصل مشترک سرمایه‌گذاری اشخاص در بازار‌های مالی و دارایی‌های واقعی (غیرمالی) است و به نوعی تخصیص دارایی‌ها بین دارایی‌های مالی و واقعی را مدیریت می‌نماید.

7.     تحلیل‌گر سرمایه‌گذاری[8]

تحلیل‌گر سرمایه‌گذاری به تحلیل و ارزش‌گذاری اوراق بهادار شرکت‌های پذیرفته‌شده و یا در حال پذیرش در بورس اوراق بهادار و همچنین انجام سایر تحقیق‌های مرتبط با بورس اوراق بهادار و بازار سرمایه، به منظور ارائه به عموم، می‌پردازند. وجود این فعالیت در بازار ایران، تسهیل دسترسی سرمایه‌گذاران به اطلاعات و تحلیل‌های کارشناسی به روز و افزایش کیفیت سرمایه‌گذاری‌ها در ایران را به‌دنبال داشته و از موارد بسیار ضروری محسوب می‌شود.

8.     تحلیل‌گر رسمی مالی[9]

تحلیل‌گر مالی، در حوزه خدمات تحلیلی مرتبط با  مشاوره مالی، تامین مالی، ادغام‌ها و اکتساب‌ها[10]، پذیره‌نویسی، بازاریابی عرضه‌های اولیه و ارزش‌گذاری اوراق بهادار جهت ارائه به اشخاص حقوقی و شرکتهای متقاضی پذیرش و یا پذیرفته‌شده، فعالیت می‌نماید. این فعالیت بیشتر به منظور انجام امور مربوط به بانک‌داری سرمایه‌گذاری[11]  طراحی شده است.

 

ج- فعالیت‌های مدیریتی و نظارتی

9.     مدیر شعبه[12]

بالاترین مقام در هر واحد کارگزاری (دفتر مرکزی یا شعب) محسوب شده و مسئول اجرای سیاست‌های شرکت کارگزاری (سیاست‌گذاری‌های هیأت مدیره و مدیر عامل)، نظارت بر فعالیت‌های کارکنان، نظارت بر حسن ارائه خدمات به مشتریان و افزایش بهره‌وری شرکت و کارکنان و ... است.

10.بازرس (ناظر)[13]

بازرس یا ناظر، مسئول نظارت بر حسن اجرای مصوبه‌ها، قوانین، مقررات و رویه‌های سازمان بورس در شرکت کارگزاری و همچنین رسیدگی به شکایات مشتریان است. حقوق و مزایای این شخص از طرف شرکت کارگزاری مربوطه پرداخت شده و وی جزء کارکنان آن شرکت محسوب می‌گردد. این شخص عموما" بر معاملات و جریان بازار‌سازی شرکت‌های کارگزاری نظارت می‌نماید.