جامعه اطلاعاتی  و تحقق چشم انداز ملی با رویکرد جهانی

                                                                                                              محمد کرم پور[1]

چکیده :                                                                                                       

تحولات دهه پایانی قرن بیستم میلادی در تاریخ علم و صنعت بی سابقه بود ، زیرا دست آوردهای انقلاب صنعتی و انقلاب الکترونیک با تحولات فناوری اطلاعات به هم آمیخت و جامعه اطلاعاتی را پی ریزی کرد . امروزه چه آنانکه رویکرد بدبینانه و چه آنانکه نگاه خوشبینانه ای به مقوله جامعه اطلاعاتی دارند ، همگی به نقش و اهمیت کلیدی اطلاعات در جهان کنونی اذعان می کنند. پس می توان گفت که راهبرد موثر ، نه برخورد منفعلانه ، نه جبهه گیری بدبینانه و نه پذیرش خوش بینانه بلکه موضع فعال و نقادانه توام با تعامل منطقی و هوشیارانه است . به گونه ای که نخست به شناخت و تعریف درستی از این پدیده دست یابیم و آنگاه با توجه به شرایط موجود به بهره گیری از دستاوردهای مثبت آن همت گماریم.

در مقاله حاضر محورهای زیر مورد بررسی قرار می گیرد.

1-    تعریف جامعه اطلاعاتی

2-    فرصت ها و دستاوردهای جامعه اطلاعاتی

3-    چالشهای ناشی از رسیدن به جامعه اطلاعاتی

4-    چشم انداز جامعه اطلاعاتی ایران

5-    محورهای مورد توجه در سیاست گذاری و برنامه ریزی صحیح در جامعه اطلاعاتی

6-    نتیجه گیری و پیشنهادات

بر اساس محورهای یاد شده در بخش اول ، تعریف جامع و کاملی از جامعه اطلاعاتی ، ویژگی ها ، مزایا و ... ارائه خواهد شد. در بخش دوم ، محورهایی مثل نقش رسانه های دیجیتالی  و اینترنت در توسعه اقتصادی ، فرهنگی و سیاسی ، تعامل و همزیستی جهانی ، نقش اینترنت در پژوهش ،‌علم و فناوری ، کثرت گرایی فرهنگی و ... بررسی خواهد شد. در بخش سوم ، چالشهای ناشی از حضور در جامعه اطلاعاتی یا نگرانی های موجود ، مثل از دست رفتن مشاغل سنتی و افزایش بیکاری ، گسترش نابرابری ها ی اجتماعی ، تهدیدهای فرهنگی ، شکاف دیجیتالی جهانی و ... و در بخش چهارم و پنجم نیز چشم انداز جامعه اطلاعاتی در ایران  در ایران بر اساس قانون برنامه توسعه سوم و چهارم جمهوری اسلامی ایران و سیاست های کلان مجمع تشخیص مصلحت نظام مورد تحلیل قرار می گیرد.

واژه های کلیدی

جامعه اطلاعاتی ، ارتباطات ، فناوری اطلاعات ، توسعه ملی ، اینترنت ، ارتباطات و فناوری اطلاعات ، شکاف دیجیتالی ، خصوصی سازی ، رقابت جهانی

مقدمه

بسیارى از اندیشمندان و صاحب‌نظران علوم اجتماعى بر این باورند که ترکیب و همگرایى فناورى‌هاى نوین ارتباطى و تجدید ساختار نظام سرمایه‌دارى در دهه‌هاى اخیر سبب گشایش مرحله تازه‌اى در جوامع بشرى شده است، مرحله‌اى که با اصطلاحاتى نظیر جامعه فراصنعتى (دانیل بل)، جامعه شبکه‌اى (مانوئل کاستلز) و جامعه اطلاعاتى توصیف و تبیین شده است. در شناسه این جامعه، مى‌توان پدیده‌هایى از جمله اقتصاد اطلاعاتى جهانى، هندسه متغیر شبکه‌اى، فرهنگ مجازی واقعى، توسعه حیرت‌انگیز فناورى‌ و .... ؟ را برشمرد. ورود به جامعه اطلاعاتى، همچون مرحله گذر از جامعه کشاورزى به جامعه صنعتى، تمامى جنبه‌هاى حیات بشرى را تحت تأثیر قرار داده و عرصه‌هاى سیاسى، اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى را با انبوهى از فرصت‌ها و چالش‌هاى اساسى مواجه ساخته است.

هم از این روست که مفهوم جامعه اطلاعاتى، امروزه، به سرچشمه‌اى از مباحثه‌ها و گفتمان‌هاى فراوان تبدیل گردیده است، به گونه‌اى که مى‌توان گفت برخى از این مباحثه‌ها موضوعاتى از جمله اهمیت دانش نظرى در مقایسه با تجربه‌گرایى، حق دسترسى شهروندان به اطلاعات، دموکراسى مشارکتى و اقتصاد اطلاعاتى جهانى را به عنوان برخى از پیامدهاى جامعه اطلاعاتى طرف توجه قرار داده‌اند؛ و پاره‌اى دیگر به پیامدهایى چون نقش نظارتى، دستکارى افکار و نابودى حوزه عمومی و نیز شکاف و نابرابرى‌هاى اجتماعى در سطوح ملى و بین‌المللى نظر دارند.

به هر حال، چه آنان که رویکرد بدبینانه و چه آنان که نگاه خوشبینانه‌اى به مقوله جامعه اطلاعاتى دارند همگى به نقش و اهمیت کلیدى اطلاعات در جهان کنونى اذعان مى‌کنند. با این فرض، این پرسش‌ها مطرح مى‌شوند که اولاً ویژگى‌هاى جامعه اطلاعاتى کدامند؟ ثانیاً، آیا جامعه اطلاعاتى فرصت‌ها و امکانات مناسبى براى توسعه همه جانبه پیش‌رو مى‌نهد یا حامل چالش‌هاى اجتماعى، اقتصادى، سیاسى و فرهنگى خواهد بود؟ ثالثاً، در مدیریت فرصت‌ها و به حداقل رساندن تهدیدهاى اجتماعى با تأکید بر سیاست‌گذارى مطلوب، چالش‌ها و آسیب‌ها کدامند؟ و، به طور کلى، در مورد پدیده جامعه اطلاعاتى چه رویکردى باید اتخاذ کرد؟
در پاسخ مى‌توان گفت که راهبرد مؤثر نه برخورد منفعلانه، نه جبهه‌گیرى بدبینانه و نه پذیرش خوشبینانه ، بلکه موضع فعال و نقادانه توأم با تعامل منطقى و هوشیارانه است؛ به گونه‌اى که نخست به شناخت و تعریف درستى از این پدیده دست یابیم و آن‌گاه با توجه به شرایط موجود به بهره‌گیرى از دستاوردهاى مثبت همت گماریم.
بنابراین، در نوشته حاضر، سعى مى‌شود که ابتدا به تعریف جامعه اطلاعاتى از ابعاد فنآورانه، اقتصادى و فرهنگى از دیدگاه نظریه‌پردازان علوم اجتماعى پرداخته شود؛ سپس فرصت‌ها و تهدیدها و نیز قوت‌ها و ضعف‌هاى این پدیده مورد تجزیه و تحلیل قرار گیرد. همچنین، در پایان، به جمع‌بندى محورهایى خواهیم پرداخت که بسترساز سیاست‌گذارى و برنامه‌ریزى صحیح براى دستیابى به موارد پیش گفته باشد.

 

از این رو مطالب این مقاله در 6 بخش به شرح زیر تدوین مى‌شود:

1-تعریف و تبیین جامعه اطلاعاتى در عصر حاضر،

2- چالش‌هاى ناشى از حضور جامعه اطلاعاتى،

3- فرصت‌ها و دستاوردهاى ناشى از جامعه اطلاعاتى،

4- چشم انداز جامعه اطلاعاتی ایران

5- محورهاى مورد توجه در سیاست‌گذارى و برنامه‌ریزى صحیح در جامعه اطلاعاتی.

6- نتیجه گیری و پیشنهادات

بیان مسئله

اهمیت بررسی در مورد فرارسیدن « عصر ارتباطات » و پدید آمدن « جامعه اطلاعاتی » که از اواخر دهه 1960 تحت تاثیر برخی از مطالعات جدید اقتصادی درباره افزایش سهم معرفت ها و اطلاعات در تولید ناخالص ملی و همچنین تمام کارها و فعالیت های مربوط به آنها در اشتغال ملی کشورها ، در سطح بررسی ها و پژوهش های دانشگاهی طرف توجه قرار گرفته بود ، در دهه های بعدی در چگونگی سیاست گذاری ها و برنامه ریزی های بعضی از کشورهای پیشرفته تاثیر گذاشت و به تدریج آثار آن در سایر کشورها هم نمایان شد . به طوریکه  امروزه همه کشورهای دنیا  ، محور توسعه اقتصادی واجتماعی و فرهنگی خود را بر مبنای توسعه ارتباطات و فناوری اطلاعات قرار داده اند.

 در کشور ما نیز مانند بسیاری از کشورها طی برنام سوم و چهارم به مقوله ارتباطات و فناوری اطلاعات توجه ویژه ای شده است ، تشکیل شورای عالی فناوری اطلاعات ، شورای عالی اطلاع رسانی ، طرح تکفا ، خصوصی سازی در مخابرات و.... از جمله اقداماتی است که در این زمینه می توان نام برد. اما واقعیت این است که برای رسیدن به جامعه اطلاعاتی ، چالش ها ، فرصت ها و نکات مثبت و منفی فراوانی باید موردبررسی و تجزیه تحلیل قرار گیرد. تا این راه ناپیموده به خوبی پیموده شود. از این رو ا یجاب می کند ، مراکز علمی و دانشگاهی به مقوله جامعه اطلاعاتی نگاه ویژه ای داشته باشند و ابعاد آن را مورد کاوش قرار دهند.

بخش اول ـ تعاریف «جامعه اطلاعاتى»

نقش و اهمیت فزاینده کاربرد اطلاعات در فرایند تولید، پردازش و توزیع فعالیت‌هاى جوامع باعث شده است تا برخى از کشورهاى صنعتى جهان در ردیف جوامع اطلاعاتى به حساب آیند. در این جوامع، برخلاف کشورهاى صنعتى که اساساً به قدرت مکانیکى وابسته بودند، همه چیز نیازمند رایانه و عنصر اطلاعات است. در مورد جامعه اطلاعاتى، ویلیام مارتین (W.J.Martin)، که در ردیف اولین افرادى قرار دارد که موضوع جامعه اطلاعاتى را مطرح کرده‌اند. وى در بحث اول یکى از کتاب‌هاى خود یادآور مى‌شود که «هرچند واژه جامعه اطلاعاتى از چند سال پیش متداول بوده است اما هنوز درباره مفهوم و محتواى آن تفاهم عمومى حاصل نشده است. حتى گاهى مشروعیت کاربرد این واژه نیز مورد تردید قرار گرفته است» (محسنى؛ 1380، ص17).
به اعتقاد او، انکار چنین نمودى به این معناست که این پدیده بیش از آنچه که یک فاجعه و یا واقعیت تلقى شود در حکم یک نیروى عظیم است. اما، با این حال، مى‌توان گفت که از سال 1980 به بعد، بروز تغییرات اجتماعى، اقتصادى و فناورانة ناشى از اطلاعات در پاره‌اى از کشورها باعث شده است تا این کشورها نه تنها از جوامع در حال توسعه بلکه از جوامع توسعه‌یافته نیز متمایز شوند. (همان، ص 18) بنابراین، بسیارى از نظریه‌پردازان و صاحب‌نظران علوم اجتماعى به تبیین و تعریف نوع جدیدى از جامعه پرداخته‌اند که، در آن، اطلاعات نقش جادویى را ایفا کرده است.

این تعاریف، جامعه اطلاعاتى را از جنبه‌هاى فناورانه، جغرافیایى، اقتصادى، سیاسى، اجتماعى و فرهنگى طرف توجه قرار داده‌اند. از جمله این تعاریف، مى‌توان به نظریات ویلیام مارتین و فرانک وبستر اشاره کرد. در این مقاله، سعى مى‌شود تا، با بهره‌گیرى از آراى این پژوهشگران، جامعه اطلاعاتى را از جنبه‌هاى مختلف به اختصار مورد بحث قرار داد.

 

 

 

 

 

 

 

 

 

1- تعریف فناورانه (تکنولوژیک)

مقبول‌ترین تعریف «جامعه اطلاعاتى»  بر نوآورى فوق‌العاده فناورانه بنا شده است. همگرایى و پیوند رایانه و مخابرات در تمام ارکان زندگى همچون نظام های مالی ، فرهنگ و هنر ، سیاسی ، اجتماعی ، تأمین اجتماعى، امنیت داخلى و خارجى وارد شده و انواع گوناگونى از اطلاعات را که به حالت رقمى در آمده است، ایجاد کرده‌اند. در این میان، «پیشرفت‌هاى خیره‌کننده در پردازش، نگهدارى و انتقال اطلاعات در واقع به کاربرد فناورى‌هاى اطلاعاتى در تمام زوایاى حیات اجتماعى انجامیده است. همچنین ارزانى تکنولوژى‌هاى پردازش و نگهدارى اطلاعات موجب شده است تا گستره آن‌ها در ابعاد جهانى وسعت یابد.» (وبستر؛ 1380، ص 21) به هر حال، این رویکرد معتقد است که جامعه اطلاعاتى از عوارض توسعه شتابان فناورى اطلاعات است. امروزه، پدیده‌هاى کم و بیش آشنایى همچون تجارت الکترونیکى، دولت الکترونیکى، آموزش مجازى، بانکدارى الکترونیکى و حتى جنگ الکترونیکى و نیز جرائم سایبر، که از علائم جامعه اطلاعاتى محسوب مى‌شوند، همگى نشان مى‌دهند که فناورى با یک تغییر بنیادین منجر به شکل‌گیرى نوع جدیدى از جوامع تحت عنوان جامعه اطلاعاتى شده است.

2- تعریف اقتصادى

جامعه اطلاعاتى، از بعد اقتصادى، با اقتصاد مبتنى بر اطلاعات تعریف مى‌شود. اقتصاد مبتنى بر اطلاعات اساساً نوعى اقتصاد خدماتى است که با اقتصاد صنعتى و کشاورزى که در زمره اقتصادهاى تولیدى هستند تفاوت‌هاى کلى دارد. پدیده صنعت‌زدایى در کشورهاى پیشرفته صنعتى، بازتابى از ظهور اقتصادهاى اطلاعاتى در این کشورهاست. همان‌گونه که شاهدیم، در نظام‌هاى اقتصادى پیشرفته، کسب و کارهاى خدماتى مبتنى بر اطلاعات و دانش، روز به روز در موقعیت بهترى قرار مى‌گیرد. به گونه‌اى که مى‌توان گفت «امروزه براى بازارهاى جهانى ادامه فعالیت بدون مدد گرفتن از قدرت رایانه‌ها (کامپیوترها) و سیستم مخابرات امکان‌پذیر نیست. صنایع کارخانه‌اى مبتنى بر شبکه‌هاى جهانى گروه‌هاى مختلف مدیران، مهندسان و کارکنان خط تولید، همانند خدمات مالى شرکت‌هاى بزرگ که در مبادلات خارجى فعالیت دارند، نمى‌توانند خارج از شبکه‌هاى نوین اطلاعات و ارتباطات به فعالیت بپردازند. ثروتمندترین کشورهاى امروز جهان آن‌هایى هستند که بیش از دیگران از ساختار نوین اطلاعاتى جهان بهره‌مند مى‌باشند. (محسنى، 1375،ص 40 )

3-تعریف فرهنگى «جامعه اطلاعاتى»

پیداست که در جهان کنونى، از نظر حجم اطلاعات در گردش، افزایش شگفت‌انگیزى رخ داده است به حدى که اندیشمندى نظیر ژان بودریار فرهنگ معاصر را معطوف به انفجار نشانه‌ها مى‌داند. فرانک وبستر در این خصوص مى‌نویسد: «در دهه‌هاى اخیر انفجارى از تنوع رخ داده و باعث شده است بسیارى از مردم به صورت قابل توجه به آنها دسترسى پیدا کنند. بر اثر این رویداد، چشم‌انداز حیرت‌آورى از نشانه‌سازى به وجود آمده است.

فرهنگ کنونى، به طور آشکار، نسبت به تمامى دوره‌هاى پیشین سرشارتر از اطلاعات است. ما در محیطى لبریز از رسانه‌ها زندگى مى‌کنیم، به این معنا که زندگى امروزى اصولاً پیرامون نمادسازى امور، مبادله و دریافت و ... [پیام‌هایى درباره خود و اطرافیانمان] دور مى‌زند. این امر به خاطر تأیید پدیده انفجار نشانه‌سازى است که براساس آن، برداشت بسیارى از نویسندگان این است که ما در حال ورود به «جامعه اطلاعاتى هستیم».( وبستر، 1380،ص53-52)

بخش دوّم: چالش‌هاى ناشى از جامعه اطلاعاتى

1.     نظارت و کنترل بیش‌تر بر جمعیت‌هاى وسیع

نیکلاس ابرکرامبى (Nicholas Abercrombie) و همکارانش (1986) مى‌نویسند« افراد از راه پیشبرد حقوق فردى آنان به نظارت و کنترل بسیار بیش‌تر بر جمعیت‌هاى وسیع مى‌انجامد». براى روشن شدن مطلب لازم است که نخست به شرح تفاوت میان تفرد افراد (Individualization) و فردیت افراد  (Individuality) بپردازیم تا معلوم شود که چگونه در جامعه اطلاعاتى از طریق جمع‌آورى اطلاعات بسیار در مورد افراد و جمعیت‌ها، در واقع، به شکلى پیچیده بر حیطه کنترل و نظارت سازمان‌ها و نهادهاى مختلف اجتماعى و از جمله دولت‌ها بر زندگى فردى و اجتماعى افراد و جمعیت‌ها افزوده مى‌شود و، در مقابل، آزادى عمل آن‌ها محدود مى‌گردد

فرق تفرد و فردیت افراد

«تفرد افراد» به حالتى باز مى‌گردد که یک شخص یا همه اشخاص در آن شناخته مى‌شوند. این شناسایى از طریق پیشینه فردى، نام، تاریخ تولد، محل سکونت، سوابق شغلى، مدارک تحصیلى و انتخاب‌هاى سبک زندگى صورت مى‌گیرد.

اما «فردیت افراد»  درباره اختیار حق سرنوشت و کنترل زندگی شخصی است که بسیارى از مفسران معتقدند براثر افزایش سازماندهى اجتماعى و مراقبتى که همراه آن به وجود مى‌آید مورد تهدید قرار گرفته است.

البته، فرصت‌هاى بى‌نظیرى که این امر مى‌تواند براى نهادهاى مداخله‌گر و تقویت انگیزه‌هاى آنان در گردآورى اطلاعات به همراه داشته باشد همواره با تفرد و فردیت افراد خلط شده‌اند. افزایش غیرقابل تردید فعالیت‌ها در مورد اول به معناى تضعیف فردیت افراد تلقى شده است. اکنون تردیدى وجود ندارد که تفرد مى‌طلبد که مردم زیرنظر و مورد توجه قرار گیرند. اما افزایش فهرست اسناد مربوط به درآمدها، محل‌هاى سکونت و امثالهم شاید، در حقیقت، لازمه ارتقاى فردیت آنان نیز باشد زیرا همان قدر که این امر به مورد توجه قرار گرفتن افراد به عنوان فرد خاص بستگى دارد، سبب اطمینان از احقاق حقوق آن‌ها مى‌شود که بدون آن افراد در احراز صلاحیت قانونى خود براى انتخاب‌هاى صحیح و امثالهم دچار محدودیت مى‌شوند. به عبارت دیگر، اگر ما به فردیت اعضاى تشکیل‌دهنده جامعه احترام مى‌گذاریم و از آن حمایت مى‌کنیم پس یکى از شروط ،کسب آگاهى درباره آن‌هاست.

در مجموع، اگر ما نتوانیم به طور صریح میان به دست آوردن اطلاعات زیاد درباره مردم و نابودى فردیت آن‌ها توازن برقرار کنیم، با پارادوکس دیگرى مواجه خواهیم شد.

این پارادوکس خروج از دنیاى همسایه و ورود به دنیاى رو به گسترش بیگانه است به این معنا که در جوامع اطلاعاتى از یک سو، با تغییر سبک زندگى، کنترل‌هاى اجتماعى (نظیر مراقبت‌هاى همسایگان) کاهش مى‌یابد و، از سوى دیگر به خاطر سازمان‌یافتگى سبک جدید، اطلاعات بیش‌ترى از زندگى خصوصى افراد گردآورى و نگهداى مى‌شود و این خود موجب نظارت و کنترل بیش‌ترى مى‌گردد. البته، نباید فراموش کرد که چنین مراقبت‌هاى امروزه بیش‌تر غیرشخصى است واطلاعات آن‌ها به طور جداگانه و نظام‌مند نگهدارى مى‌شود.

2- از دست رفتن مشاغل و افزایش بیکارى

یکى دیگر از چالش‌هاى ناشى از «جامعه اطلاعاتى» و گسترش اطلاعات، از دست رفتن مشاغل و افزایش بیکارى است. به علاوه، تا قبل از این، مردم نگران آسیب‌پذیرى فزاینده خود در برابر مداخلات تصادفى یا بزهکارانه و خطرهاى جدى بودند که خلوت تنهایى آن‌ها را تهدید مى‌کرد. حتى دولت‌ها مى‌ترسیدند که تمرکز بیش از حد قدرت اقتصادى در دست تعداد اندکى از بنگاه‌هاى صنعتى فرامرزى حقوق حاکمیت آن‌ها را به خطر اندازد. در طول دهه گذشته، این گونه هراس‌ها در نتیجه به گردش درآمدن گردونه رشد اقتصادى دیگرى به صورت سابق وجود ندارد. اگر چه خودکار شدن بسیارى از فعالیت‌هاى معمولى و تکرارى موجب از دست رفتن مشاغل دفترى شده است، ولى دیگر کسى تصور احتمال بروز بیکارى انبوه در سطح جهان را به ذهن خود راه نمى‌دهد. رفته‌رفته، فناورى اطلاعات سرچشمه ایجاد مشاغل مهارتى به ویژه در بخش خدمات شد. از این گذشته، بخش مزبور در نتیجه مستقیم گسترش فناورى اطلاعات به نحو چشمگیرى شکوفا شد. اکنون نوعى «صنعت اطلاعات» در حال تکوین است که براى ارائه خدمات تازه به افراد و صنایع، روى زیرساخت‌هاى جدید ارتباطات دور سرمایه‌گذارى مى‌کند. یک نمونه آن از نسل اول این گونه خدمات که قابل عرضه به همگان است مینى تل ( Minitel) فرانسه است.
اما، در دهه 1990، نگرانى از بابت اشتغال بار دیگر در چهره جدید نمایان شد. دیگر فناورى اطلاعات را ماهیتاً منشأ از دست رفتن مشاغل نمى‌دانستند. شیوه‌هاى استفاده از فناورى اطلاعات را نظام اجتماعى مشخص میسازد و مى‌توان کاربردهاى آن را براى صرفه‌جویى در تعداد کارمندان سازماندهى کرد. در کشورهاى صنعتى بزرگ، ساختارها و الگوهاى رفتارى، چندین دهه که تحت تأثیر دوره‌هاى طولانى کمبود نیروى کار ماهر و نیمه ماهر شکل گرفته است. دوره‌هایى که، طى آن‌ها، براى انجام دادن مشاغلى که کسى براى انجام دادن آن‌ها پیدا نمى‌شد، باید از ماشین استفاده مى‌کردند، اما اکنون براى غلبه بر مشکل بیکارى و آشفتگى دنیاى کار به نوع متفاوتى از تسلط بر پیشرفت فناورانه نیاز داریم که از پیامدهاى اجتماعى به شدت بى‌ثبات‌کننده دور باشند. بنابراین، اگر مى‌گوییم که به نظر مى‌رسد فناورى اطلاعات در میان‌مدت و بلندمدت مشوق ایجاد اشتغال در سطح جهان خواهد شد، در عین حال، باید اذعان کنیم که این فناورى مى‌تواند از لحاظ اشتغال آثار نامطلوبى دربرداشته باشد. (طیب؛ 1379، صص24-25)
توانایى پـــردازش اطلاعات ، با اتکا به زیرســـاخت‌هاى نوین ارتبـاط دور برد ، به اشتغال از راه دور(Tele Working) انجامیده است که ظاهراً هم پهنه ملى و هم صحنه بین‌المللى را پوشش مى‌دهد. یک شرکت اروپایى یا امریکایى مى‌تواند متخصصان طراحى با کارمندان ادارى را که در چهار گوشه جهان زندگى مى‌کنند، به کار گیرد. در این وضعیت، آشکار است که رقابت رونق مى‌یابد و باید به مسأله انسجام بخشیدن به سیستم‌هاى ملى فناورى اطلاعات و کارامدتر کردن و یکپارچه‌تر کردن این سیستم‌ها توجه بیش‌ترى کرد تا شرکت‌ها به هوس صدور مشاغل نیفتند. در عین حال، همان‌طورى که در بالا اشاره شد توسل به فناورى‌هاى جدید، بازسازى عمیق سازمان‌ها را ضرورى مى‌سازد و این مى‌تواند به از میان رفتن تمامى بخش‌هاى فعالیت سنتى در عرصه تجارت و مدیریت منجر شود.

3- کم‌اهمیت شمردن مرزها

فراگیرترین چالش عملى جهان‌گسترى که خود حاصل جامعه اطلاعاتى و پیشرفت شگرف فناورى اطلاعات و ارتباطات است گرایش به کم اهمیت شمردن مرزها و ترغیب کردن مردم به ابراز هر گونه موضعى و تولید هر گونه محصولى است که بازار بتواند آن را جذب کند. (رجایى، 1380، ص 153) به گفته رجایى، انفجار بازى‌هاى ویدیوئى و بازى‌هاى مخرب در اینترنت که هر کسى مى‌تواند آن‌ها را در اختیار داشته باشد و همه تقلید تجربه‌هاى زندگى حقیقى است، مورد بحث است. این‌ها ترویج‌گر فروترین عادت‌هاى رایج است. لئواستراوس (1958- Leo Strauss)، فیلسوف سیاسى، گفته است که ماکیاولى دست یافتن به فضیلت را بدان‌سان که سنت‌هاى قدیم و فیلسوفان تعریف کرده بودند دشوار یافت، پس آن را براساس مهارت دستاورد مادى و برترى دنیوى دگرباره تعریف کرد. بسیارى جهان‌گسترى را در همین و حتى به منزله بزرگ‌نمایى همان فرایند مى‌بینند.

 

4- شالوده‌شکنى نهادهایى نظیر دولت

چالش دیگر جامعه اطلاعاتى، و جهان‌گسترى ناشى از آن شالوده‌شکنى بسیارى از نهادهاى آشنا است. ریشه‌اى‌ترین این گونه شالوده شکنى‌ها شکستن ساختار آمریت دولت به عنوان داور نهایى شهروندان است که تا بدان پایه پیش مى‌رود که بسیارى، از پایان کار دولت سخن به میان مى‌آورند.
صاحب‌نظران معتقدند که این فرایند با ظهور پارادیم نوین فناورانه و شکل‌گیرى جامعه اطلاعاتى در دهه‌هاى اخیر پدید آمده است. آن‌ها مى‌گویند از آن جایى که دولت‌ها از طریق منابعى همچون نمادها، سرودهاى ملى، جشن‌ها، آموزش و نیز حوزه عمومى کسب هویت کرده‌اند اکنون پایه‌هاى این هویت تحت تأثیر فشردگى زمانى و مکانى، که « دیویدهاروى » آن را برآیند جوامع نوین مى‌داند، متزلزل شده است، زیرا برخى از منابع مشروعیت بخش دولت‌ها نظیر هویت افراد با چالش‌هاى اساسى مواجه شده‌اند. در زمینه انجام وظایف دولت‌ها نیز باید گفت که با وجود عملیات الکترونیکى و استقرار دولت الکترونیکى، تصدى دولت در بسیارى از مسائل سیاسى، اجتماعى و اقتصادى کاهش یافته و لاجرم باعث کوچک‌تر شدن دولت‌ها شده است.

5-گسترش نابرابرى‌هاى اجتماعى

اگر توسعه کمى و چگونگى استفاده از اینترنت را یکى از شاخص‌هاى مهم حرکت به سوى جامعه اطلاعاتى بدانیم، شرایط متفاوت کشورهاى مختلف و نیز افراد به عنوان یک شهروند در هر کشور سبب تشدید نابرابرى‌هاى اجتماعى خواهد شد. به ویژه، اگر این منطق را بپذیریم که در عصر حاضر قدرت و ثروت در دانایى است و دانایى بیش‌تر مترادف با داشتن اطلاعات گسترده در زمینه‌هاى گسترده و مختلف و امکان تجزیه و تحلیل اطلاعات است. شرایط نامتعادل و محدودیت‌هایى که در جهت دسترسى به اطلاعات براى کشورها در سطح جهان و افراد در درون کشورها به عنوان شهروند موجود است سبب گسترش نابرابرى‌های اجتماعى در سطح بین‌المللى و ملى مى‌ِشود.

الف) گسترش نابرابرى‌هاى اجتماعى در سطح بین‌المللى

اولاً در کشورهاى در حال توسعه، به علت فقدان زیرساخت‌هاى ملى مخابرات و فقدان رونق اقتصادى، توسعه اینترنت بسیار گران‌تر و پرهزینه‌تر از کشورهاى توسعه یافته است. ثانیاً این کشورها با مشکلات اساسى‌تر همچون کمبود تغذیه، ارتباطات جاده‌اى، اشتغال، برق، جنگ و نظام‌هاى سیاسى بى‌ثبات نیز مواجه هستند. بودجه براى هزینه سنگین تجهیزات کامپیوترى وجود ندارد و این گونه امکانات به لحاظ اقتصادى صرفاً در اختیار طبقات بالا و مستقل قرار مى‌گیرد. ثالثاً در بعضی از این کشورها به خاطر آنکه شبکه زیرساخت  در اختیار مخابرات است، این فناورى در انحصار مراکز دولتى است و دولت متصدى خطوط ارتباطى داده‌ها نیز هست. از این رو، عدم امکان رقابت ناشى از این جنبه سبب افت شدید کیفیت خدمات اینترنتى مى‌شود. زیرا مهم‌ترین دل مشغولى دولت انطباق یا عدم تطابق محتواى ارائه شده توسط اینترنت با ارزش‌هاى اخلاقی دینى و فرهنگى کشور است. (کوشا؛ 1379)

علاوه بر مطالب ذکر شده، از آن‌جا که اکثر اطلاعات در شبکه اینترنت به زبان انگلیسى ارائه مى‌شود عدم آگاهى از این زبان به منزله عدم امکان دسترسى به اطلاعات تلقى می شود.

آمار جهانی حاکی از عدم برابری بین شمال و جنوب است . کشورهای غربی و آمریکای شمالی و برخی کشورهای اروپایی دیگر بیشترین استفاده کنندگان این امکانات هستند.

در تحقیقى که کیوان کوشا در زمینه حضور فرهنگى کشورهاى مختلف جهان در شبکه جهانى وب (WEB) انجام داده است آمار و اطلاعاتى به شرح زیر ارائه شده است: کشور چین در مقام نخست و ترکمنستان در مقام آخر از نظر استفاده از (وب) قرار دارد. ایران نیز در میان 35 کشور آسیا، خاورمیانه و اقیانوسیه در رتبه دوازدهم جاى گرفته است. کشورهاى حوزه خلیج‌فارس نیز حضور کم‌رنگى در این زمینه دارند . وجود این شرایط خود سبب تشدید نابرابرى‌هاى اجتماعى در سطح کشورهاى جهان مى‌گردد.


ب) گسترش نابرابرى‌هاى اجتماعى در سطح ملى

شرایط اجتماعى، اقتصادى و فرهنگى متفاوت در سطح کشور و عدم برخوردارى متناسب و متعادل در کلان شهرها و شهرهاى حاشیه‌اى و نقاط محروم از توزیع بودجه‌هاى عمرانى و اجتماعى و فرهنگى، سطح درآمدهاى مختلف که در محدوده خرده فرهنگ‌هاى درون یک کشور وجود دارد، فضایى را تدارک مى‌بینند که عده‌اى به امکانات مناسب و از جمله دسترسى به اطلاعات روز مجهز باشند و، در مقابل، عده‌اى به رغم داشتن صلاحیت و استعداد کافى، به دلیل نبود امکانات مالى و آموزشى، امکانات سخت‌افزارى و نرم‌افزارى نداشته باشند و این موضوع، به خودى خود، سبب تعمیق و گسترش نابرابرى‌هاى اجتماعى در سطح کشورها و بین شهروندان خواهد شد. لذا نمی‌توانیم از یک «‌جامعه اطلاعاتی» یکپارچه صحبت کنیم‌. بلکه شاهد "شکاف دیجیتالی" در سطح کشور خواهیم بود . این «شکاف دیجیتالی» که باعث ناهمگونی «جامعه کنونی اطلاعات» شده است‌، دارای جنبه‌های متفاوتی است از قبیل :

 

 

? شکاف از جنبه دسترسی

? شکاف از جنبه کاربری

? شکاف از جنبه فناوری

? شکاف از جنبه آگاهی و فرهنگ‌سازی

? شکاف از جنبه اخلاق عملی (کلاه سفیدها و کلاه سیاه‌ها)

? شکاف از جنبه مخارج و تعرفه‌های خدماتی

? شکاف از جنبه موقعیت اجتماعی (اقلیت‌، جنس)

? شکاف از جنبه موقعیت مکانی (شهر‌، روستا)

? شکاف از جنبه موقعیت کشوری (شمال‌،‌جنوب)

? شکاف از جنبه سنی (کودکان‌، جوانان و سالمندان)

6- نامشخص بودن  مالکیت معنوی

«مالکیت معنوی و ارزش‌گذاری آن در جامعه اطلاعاتی»بسیار اهمیت دارد‌. با تمرکز و تحقیق بیشتر بر این موضوع‌، مسائل مرتبط با مالکیت معنوی در جامعه دیجیتالی روشن خواهدشد‌.عناصری که در این زمینه مورد توجه واقع می‌شوند عبارت‌اند از :

ـ معرفی کلی و عمومی نظام مالکیت معنوی در عصر دیجیتالی

ـ مالکیت معنوی به‌عنوان سرمایه غیر‌محسوس اقتصاد‌، دانش و اطلاعات دیجیتالی‌، عامل جدیدی در تولید و گسترش مفهومی با عنوان «ظرفیت دیجیتال» به شمار می‌آید.

ـ نظام مالکیت معنوی به‌عنوان عنصری ضروری در زیر ساخت‌های اجتماعی‌، نهادی و فرهنگی و اقتصادی عمل می‌کند.

ـ مالکیت معنوی عاملی ضروری برای تعادل خلاقیتها و پاداشی برای عصر دیجیتالی است‌.

ـ توسعه دیجیتالی و اثر جهانی آن‌، نقش اشخاص را در اقتصاد دانش ـ بنیاد مستحکم خواهد کرد‌.

ـ آگاهی عمومی از مزایای مالکیت معنوی پیش‌نیاز توسعه اقتصادی‌، اجتماعی و فرهنگی است‌.

ـ ابزار و دستاوردهای جدید «زندگی دیجیتالی»بر اساس مفهوم قدیمی مالکیت معنوی است‌.

ـ مشارکت خصوصی و دولتی در مدیریت دنیای دیجیتالی ضروری است‌.

ـ نظام مالکیت معنوی در رویارویی با چالش‌های فناوری و کار‌، به مبارزه با سرقت هنری می‌پردازد.

ـ تاثیر اینترنت بر همترازسازی اختلاف بین هنرمندان مختلف روشن است‌.

 کشور ما در این زمینه با چالش های اساسی روبروست

 

7-موقعییت ایران در سازمان‌های منطقه‌ای و بین‌المللی

مفهوم سازمان بین‌المللی در دوران معاصر نتیجه تحول نظری و علمی سریعی می‌باشد که از اوایل قرن نوزدهم آغاز شد. انقلاب صنعتی با تاثیر خود بر ساختار و نحوه تولید‌، ارتباطات و تجارت‌، بنیان تقسیم کار بین‌المللی را و در نتیجه‌، بنای به هم وابستگی مناطق مختلف جهان واگذاشت. در یک تعریف حقوقی سازمان بین‌المللی‌، نهادی متشکل از دولت‌ها که برای دستیابی به هدف یا اهداف مشخص به‌طور مداوم و برای زمان نا محدود تشکیل و می‌تواند تصمیمات لازم الاتباع اتخاذ کند. این تعریف از چهار عنصر اصلی حقوقی بودن‌، متشکل از دولت‌ها‌، هدف یا اهداف مشخص‌، تداوم و اخذ تصمیمات الزام‌آور حاصل می‌شود.

سازمان‌های تخصصی وابسته به سازمان ملل به‌طور کلی از چهار عنصر یاد شده در ذات خود برخوردارند. اتحادیه بین‌المللی ارتباطات راه‌دور که بنیانگذاری آن پیش از سازمان ملل متحد است‌، اساسا بر پایه و نظریه ارتباط شبکه ای بنا نهاده شده است. ارتباطات‌، موجد جامعه شبکه ای بوده‌، لذا خود نمی‌توانسته بدون یک نهاد اداره کننده‌، شبکه ای منطقه‌ای و سپس جهانی اداره شود‌، مفاهیم سازگاری و قابل اتصال بودن شبکه‌های مختلف ارتباطی در کشور‌های مختلف در ذات خود‌، هماهنگی و استاندارد را به همراه دارد‌. طبیعی است که تحول شبکه‌های ارتباطی به سوی پیچیدگی‌، ساختار نهادی را شکل دهد که بتواند پیچیدگی را حل کند‌. تاریخچه اتحادیه این امر را به خوبی نشان می‌دهد‌. از توافق نامه‌ها و کنوانسیون تلگراف گرفته و سپس اتحادیه تلگراف و بعد از آن افزودن تلفن به آن و با اختراع رادیو‌، اتحادیه بین‌المللی ارتباطات راه‌دور و هم اکنون که مقوله جامعه اطلاعاتی این پیچیدگی را بیشتر نشان می‌دهد‌.

 

نکته‌ای که ضروری است در اینجا بدان اشاره شود آن است که از زمانی که ارتباطات و به ویژه ترکیب آن با فناوری اطلاعات آثار همه جانبه ای را بر شئون مختلف اقتصادی‌، اجتماعی و فناوری جامعه جهانی تحمیل کرد‌، دیگر تنها اتحادیه بین‌المللی ارتباطات راه‌دور به موضوعات این آثار نمی‌پردازد گرچه اصلی‌ترین نهاد بین‌المللی در این مقوله است‌. سازمان تجارت جهانی‌، سازمان جهانی کار‌، یونسکو‌، سازمان جهانی مالکیت معنوی‌، کشورهای عضو 8 گروه‌، سازمان کشورهای توسعه یافته از آن جمله‌اند‌.

در ایران‌، ارتباط با هر یک از این نهادها‌، توسط وزارتخانه یا سازمان جداگانه ای برقرار می‌شود‌. البته بر اساس مشاهدات و تجربیات‌، هماهنگی کمی بین این وزارتخانه‌ها و سازمان‌ها برای تصمیم‌گیری مشترک و هم افزایی وجود دارد‌.

اتحادیه بین‌المللی ارتباطات راه‌دور و جامعه مخابراتی آسیا و اقیانوسیه به دلیل اتخاذ تصمیم برای استانداردهای مخابراتی در بخش‌های مختلف و ارایه راهبرد برای توسعه ارتباطات در جهان‌، تاثیر و نقش مهمی در منافع کشورهای مختلف دارد‌. این تاثیرگذاری ساختاری‌، مقرراتی‌، فناورانه‌، اجتماعی‌، اقتصادی و بعضا سیاسی است‌. فرآیند تصمیم‌گیری در این دو نهاد معمولا به دو گونه است‌. یکی آنکه کشورهای عضو برای جلسات تصمیم‌گیری در سطوح کنفرانس سران مختار‌، شورای عمومی‌، دفاتر سه گانه و یا گروه‌های مطالعاتی پیشنهادهایی را ارائه داده و در جلسه مربوطه بررسی و تصویب می‌شود‌. دیگر آنکه دبیرخانه اتحادیه که متشکل از دفاتر سه گانه، گروه‌های مطالعاتی و مشورتی است‌، طرح یا پیشنهادی را برای تصویب آماده و ارائه می‌کند‌. در هر دو صورت نتیجه تصمیم‌گیری می‌تواند به نفع کشور‌، به ضرر آن و یا بعضا بی اثر باشد‌. مصادیقی از آثار مثبت یا منفی این تاثیرات نشان دهنده اهمیت آنهاست‌.

هنگامی که پیشنهادی برای تغییر استاندارد‌، تغییر توزیع طیف فرکانس‌، جایگزینی فناوری ارائه می‌شود‌، امکان دارد کشورهای تولید کننده و صادرکننده تجهیزات ارتباطی به دلیل آنکه بازار جدید برای فروش محصولات خود (چون بایستی تجهیزات جدید با استاندارد دیگر یا فناوری دیگر جایگزین تجهیزات قبلی که در حال کار است) پیدا کرده سود زیادی تحصیل کنند و بالعکس کشورهای وارد کننده تجهیزات متضرر شوند‌.

اتفاقات سیاسی نیز ممکن است در اجلاس‌ها از طریق ائتلاف تعدادی از اعضا بر سر موضوعی شکل گرفته و عضو یا اعضاء دیگری زیان ببینند‌. در کنفرانس منطقه‌ای ارتباطات رادیویی 2006 میلادی (2006 – RRC) در ژنو از طرف کشور امارات متحده عربی بیانیه ای درخصوص جزیره ابوموسی به این مضمون‌،"در صورتیکه جزیره ابوموسی خاک کشور دیگری به جز امارات متحده قلمداد شده باشد‌، این کشور حق هرگونه اقدام را برای خود محفوظ می‌داند و هرگونه اختصاص فرکانسی در این جزیره تحت نام کشور دیگر به جز امارات را رد می‌کند" پیشنهاد شده بود‌. خوشبختانه با هوشیاری ایران موضوع خنثی شد‌. از سوی عربستان سعودی نیز اقدام مشابهی درباره نام خلیج فارس صورت گرفته بود که آن هم با بیانیه ایران منتفی قلمداد شد.

نقشه توزیع طیف فرکانسی بویژه در مناطق مرزی کشورها‌، بویژه کشورهای پرهمسایه مثل ایران برای باندهای فرستندگی مخصوصا رادیو و تلویزیون نیز در این اجلاس از اهمیت به سزایی برخوردار بود‌. تخصیص باندهای فرکانس فرستنده‌های رادیویی در مرزها بعضا تبدیل به مناقشه بین کشورها می‌شود و در صورت عدم‌حضور موثر مشکلات عدیده ای برای کشور غیرفعال بوجود می‌آید‌. مدیریت بخش‌های مختلف اتحادیه بین‌المللی ارتباطات راه‌دور و جامعه مخابراتی آسیا و اقیانوسیه در دبیرخانه و اجلاسهای مختلف می‌تواند کارساز باشد‌. حضور عالمانه و محققانه در گروه‌های مطالعاتی و کسب اطلاعات دقیق از روند تصمیم‌گیری‌ها در این دو نهاد و نیز داشتن طرح و برنامه توسط نیروهای متخصص و اندیشمند و مجرب بسیار نقش‌آفرین است‌

توزیع مسئولیت‌ها در دبیرخانه اتحادیه بین‌المللی ارتباطات راه‌دور و جامعه مخابراتی آسیا و اقیانوسیه نکته با اهمیتی است که بررسی آن راهنمای خوبی برای تصمیم‌گیری‌های بعدی است‌.

سمت دبیر کل که مهم‌ترین سمت اجرایی دبیرخانه است در طول تشکیل اتحادیه نصیب ایران نشده است‌، در 16 سال گذشته دبیر کل از دو کشور فنلاند و ژاپن بوده‌اند‌.

همچنین به‌عنوان معاون دبیرکل تاکنون کسی از ایران انتخاب نشده و طی دوازده سال اخیر افرادی از کشورهای کنیا و برزیل عهده‌دار این سمت بوده‌اند‌.

برای سه دفتر اصلی دبیرخانه اتحادیه یعنی دفتر ارتباطات رادیویی‌، دفتر استاندارد‌سازی و دفتر توسعه نیز تاکنون کسی از ایران انتخاب نشده است و طی 16 سال گذشته مسئولین این دفاتر به‌ترتیب از کشورهای آمریکا‌، کانادا و روسیه و المان و چین و اندونزی‌، تونس و انتخاب شده‌اند‌.

عضوبت در شورای اتحادیه سهمیه منطقه‌ای دارد‌. از منطقهE یعنی آسیا و اقیانوسیه که 46 عضو در اتحادیه دارد، 12 کشور می‌توانند عضو شوند‌. ایران در سال‌های 1959‌، 1973 و 2002 میلادی به عضو یت شورا درآمده است‌. مدت عضویت در شورا چهار سال است‌.

طی سال‌های 1947 تا 2002‌، چین درهمه دوره‌ها‌، ‌عربستان سعودی 7 دوره‌، پاکستان 8 دوره‌، هند 9 دوره‌، کره جنوبی 4 دوره (از 1989 به بعد) و استرالیا 8 دوره و ژاپن 8 دوره‌، از جمله کشورهایی بوده‌اند که دوره‌های بیشتری را عضو شورای جامعه مخابرات آسیا واقیانوسیه‌، با توجه به اهمیت آن بوده‌اند‌.

در جامعه مخابراتی آسیا و اقیانوسیه‌، از 1987 میلادی تاکنون برای پست مدیر اجرایی افرادی از کشورهای تایلند، ژاپن‌، کره جنوبی و هندوستان (2008-2002) انتخاب شده‌اند‌.

سمت معاون مدیر اجرایی را افرادی از چین، مالدیو، اندونزی، هندوستان، نیوزلند و ژاپن عهده دار بوده‌اند‌. ریاست کمیته مدیریت از 1989 میلادی به عهده افرادی از اندونزی‌، سریلانکا‌، استرالیا‌، هندوستان‌، ژاپن و مالزی بوده است‌. معاونین کمیته مدیریت نیز طی دوره فوق از هندوستان‌، استرالیا‌، ایران (دو دوره)‌، تایلند‌، پاکستان‌، فیلپین‌، ژاپن‌، پاکستان‌، مالزی‌، نیوزلند و کره جنوبی بوده‌اند‌.

درباره گروه‌های مطالعاتی اتحادیه بین‌المللی ارتباطات راه‌دور و جامعه مخابراتی آسیا و اقیانوسیه قبلاً توضیح داده شد‌. گروه‌های مطالعاتی در حقیقت بازوی فکری و تصمیم‌ساز اتحادیه و دفاتر سه گانه آن و جامعه هستند‌.

گروه‌های مطالعاتی اتحادیه و جامعه متصل به منابع انسانی تمام کشورها در زمینه‌های مختلف فناوری‌، راهبرد و اجرا هستند‌. اهمیت گروه‌های مطالعاتی به آن است که فعالیت کشورها در آنها و ارائه پیشنهادهای علمی مبتنی بر پژوهش موجب می‌شوند‌، نظرات آن کشورها نقش تعیین‌کننده‌ای در تصمیمات مختلف اتحادیه داشته باشد‌. گروه‌های مطالعاتی می‌توانند درباره استانداردها‌، مقررات رادیویی‌، راهبردها‌، فناوری و . . . نظر داده و از نظرات خود در جلسات مختلف دفاع کنند‌.

در ایران بیشتر گروه‌های مطالعاتی فعال‌، در دو حوزه سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی و شرکت مخابرات ایران مستقر هستند‌. حضور متخصصین و کارشناسان حوزه ارتباطات در گروه‌های مطالعاتی سبب ظرفیت‌سازی منابع انسانی شده‌، توانایی و قابلیت‌های نیروهای انسانی را بالا می‌برد‌.

مخابرات کشور در 13گروه مطالعاتی با موضوعات «جنبه‌های عملیاتی تدارک سرویس، شبکه‌ها و عملکرد» (گروه 2 ITU-T)‌، «اصول تعرفه و حسابداری‌شامل موارد اقتصادی وسیاست‌گذاری مخابراتی» (گروه 3 ITU-T)، «مدیریت شبکه مخابراتی» (گروه 4 ITU-T)، «تجهیزات بیرونی و نصب درونی مربوطه» (گروه 6 ITU-T)‌، «نیازمندی‌های سیگنالینگ و پروتکل‌ها» (گروه 11 ITU-T)، «عملکرد و کیفیت سرویس» (گروه 12 ITU-T)‌، «شبکه‌های نسل آتی» (گروه13 ITU-T)‌، «زیرساخت‌های شبکه‌نوری و سایرشبکه‌های‌انتقال» (گروه 15 ITU-T)‌، «پایانه‌ها‌، سیستم‌ها‌، و کاربردهای چند رسانه‌ای» (گروه 16 ITU-T)‌، «امنیت‌، زبان‌ها و نرم‌افزارهای مخابراتی» (گروه 17 ITU-T)، «سیستم‌ها و شبکه‌ها برای سرویس‌های سیار، تعیین موقعیت رادیویی و آماتور از جمله سرویس‌های ماهواره‌ای مربوطه» (گروه 18 ITU-T)‌، «شبکه‌های مخابراتی سیار» (گروه 19 ITU-T) و «سیاست‌ها و راهبردهای توسعه مخابرات» از گروه‌های مطالعاتی دفتر توسعه مشارکت فعال دارد.

در سازمان تنظیم مقررات و ارتباطات رادیویی گروه‌های مطالعاتی مربوط به دفتر ارتباط رادیویی اتحادیه بین‌المللی ارتباطات راه‌دور فعالیت می‌کنند‌.

بدون هماهنگی و عضویت در اتحادیه بین‌المللی ارتباطات راه‌دور امکان صیانت از فضای فرکانسی کشور مقدور نیست و تاثیر و نفوذ اتحادیه در این زمینه که از اهمیت خاصی در جهان برخوردار است‌، حیاتی می‌باشد‌. جمهوری اسلامی ایران در این حوزه تلاش دارد تا مشارکت فعالی در جلسات کارشناسی وتصمیم‌گیری داشته باشد‌. اتحادیه مسئولیت قانونگذاری‌، برنامه‌ریزی و هماهنگی مخابرات در سراسر جهان و تقسیم عادلانه و تضمین استفاده درست و بهینه از طیف امواج الکترومغناطیس و مدار ثابت همزمان زمین‌، دو منبع ملی و محدود برای کشورها را به عهده دارد‌. عدم‌هماهنگی در استفاده از این منابع‌، ارتباطات کشور رادر معرض خطر و تداخل قرار داده، سبب زیان‌های بیشماری خواهد شد‌. همانطور که اشاره شد گروه‌های مطالعاتی ارتباطات رادیو‌یی در زمینه مدارات و شبکه‌های رادیویی زمینی‌، شبکه‌های فضایی ثابت و متحرک و آماتوری‌، مطالعه و بررسی می‌کنند‌. سازمان تنظیم مقررات در اکثر این گروه‌ها با همکاری سازمان صدا و سیما و سازمان فضایی شرکت فعال دارد‌.

بخش سوم:  فرصت‌ها و دستاوردهای ناشى از جامعه اطلاعاتى

1- تمرکززدایى رسانه‌هاى دیجیتالى

«اینترنت [در حال حاضر] به عنوان یک رسانه پست مدرن تداعى‌گر مرگ فاصله‌ها در جغرافیاى ذهنى برخاسته از راه‌آهن است. با احداث راه‌آهن، انسان بر فاصله و مسافت غلبه کرد. تکوین زیرساخت اینترنت نیز بیانگر همان اتفاق است. انسان امروز بر مکان و زمان غلبه یافته است. به عبارت بهتر، صداهایى که شنیده نمى‌شدند حالا شنیده مى‌شوند. مى‌توان گفت که آن تمرکزگرایى شدید در رسانه‌هاى حاکم سنتى با تمرکززدایى شدیدترى در رسانه‌هاى دیجیتالى و پست مدرن به چالش کشیده شده است. وقتى بیل گیتس ـ مردى که در سال 1998 حدود 10 میلیارد دلار در جهان فروش داشت ـ یک روز قبل از اجلاس سیاتل در نیویورک تایمز در مقاله‌اش نوشت «اگر سازمان تجارت جهانى وجود نداشت، ملل جهان باید آن را اختراع مى‌کردند». گمان نمى‌کرد که آن ماجراها فردا در سیاتل رخ دهد و اجلاس سازمان تجارت جهانى به شکست بینجامد. او حساب رسانه‌هاى کوچک اینترنتى را نکرده بود. در واقع، همین صف‌آرایى رسانه‌هاى پست مدرن اینترنتى در برابر رسانه‌هاى حاکم است که باعث تشتت آرا در سطح نخبگان وابسته به قدرت شده است. واقعاً تشتت از این آشکارتر که امروز شاهد چنین نظریه‌هایى هستیم. از پایان تاریخ فوکویاما گرفته تا آغاز جنگ تمدن‌هاى هانتینگتون! (شکرخواه؛ 1380، صص 116-117)
همان روز، شرکت‌کنندگان در اجلاس سیاتل شاهد تلاش‌هاى مخالفان در سایت‌هایى بودند که نه تنها لحظه به لحظه خبرهاى درگیرى‌هاى خیابانى را مى‌دادند بلکه یکدیگر را در برخورد با پلیس سیاتل نیز راهنمایى مى‌کردند. «... سایت‌هاى کوچک حکم جوامع کوچک همفکر را دارند. سایت‌هاى کوچک اینترنتى حکم آتلیه‌هاى قدیم روزنامه‌نگارى را دارند. آتلیه‌هایى که با یک دستگاه تکثیر کپى در تاریخ روزنامه‌نگارى جایگاه احترام برانگیزى دارند. آتلیه‌ها احتیاج به ماشین چاپ نداشتند و لذا چند همفکر دور هم جمع مى‌شدند و افکار انقلابى را تکثیر مى‌کردند. آن موقع هنوز سرمایه‌دارى جاى پایش را با ماشین گران‌قیمت چاپ در جهان روزنامه‌نگارى تثبیت نکرده بود. سایت‌هاى کوچک اینترنتى امروز هم حکم همان آتلیه‌هاى ارزان دیروز را دارند، با این تفاوت که حوزه پخش آن‌ها بسیار وسیع است و شاید با توجه به قدرت شگرف آن‌ها مى‌توان گفت که انقلابى بزرگ به وسیله «رسانه‌هاى کوچک» اتفاق افتاده است.

2- نقش اینترنت در پژوهش، خلاقیت و علم

از جمله مهم‌ترین اقداماتى که مى‌توان از طریق اینترنت سازمان داد، عضویت استادان و متخصصان رشته‌هاى مختلف در گروه‌هاى تخصصى است. با عضو شدن «کاربران» اینترنت در این گروه‌ها، آن‌ها مى‌توانند در جریان آخرین اطلاعات موجود در رشته‌هاى تخصصى خود قرار گیرند زیرا همه اعضا در جریان پیام‌هاى علمى که توسط یک نفر صادر مى‌شود قرار دارند. در شرایطى که خطوط ارتباطى از کیفیت لازم برخوردار باشد و در ایستگاه‌هاى محل کار هر دو یا چند طرف با امکانات لازم (دوربین ویدئویى ...) به سیستم اتصال داشته باشد، آنان مى‌توانند تصویر یکدیگر و فعالیت‌هاى هر کدام را نیز مشاهده کنند. هم اکنون انجام عمل‌هاى مهم جراحى به شکل هدایت از راه دور و با شرکت چند متخصص که هر کدام در گوشه‌اى از دنیا به کار مشغول هستند و مى‌توانند در یک آن ناظر عمل جراحى یا راهنمایى‌کننده آن باشند، در تعدادى از مراکز مجهز درمانى متداول شده است. یکى دیگر از شکل‌هاى تا حدودى رایج فعالیت‌هاى پژوهشى که در سطح کشورهاى اروپاى غربى و امریکا مورد استفاده قرار مى‌گیرد، کنفرانس از راه دور است که در آن تعدادى از متخصصان (که هر کدام در یک گوشه از کره زمین زندگى مى‌کنند) با یکدیگر درباره موضوع مورد علاقه خود به تبادل نظر مى‌پردازند. این نوع کنفرانس‌هاى الکترونیک در آینده رواج زیاد خواهد یافت و احتمال مى‌رود که در مقیاس وسیعى از اهمیت کنفرانس‌هاى حضورى (که بسیار پرهزینه‌تر است) کاسته شود. (محسنى، 1375، ص 139ـ138(

در طول چند دهة اخیر، مجله‌هاى علمى، در میان پژوهشگران، جایگاه ویژه‌اى در برقرارى ارتباطات علمى ایفا کرده‌اند و تعداد این مجله‌ها در سطح جهان همواره رو به افزایش بوده است. اما با توجه به گسترش شبکه اینترنت، به ویژه در طول 5 سال گذشته، به نظر مى‌رسد که در سال‌هاى آینده نتوان افزایش تعداد این مجلات را مانند سال‌هاى گذشته انتظار داشت. همه روزه بر تعداد پژوهشگرانى که براى انتشار نتایج پژوهش‌هاى خود از این شبکه استفاده مى کنند، افزوده مى‌شود. آنان مى‌توانند اطلاعات تولیدى خود را در اختیار تمامى افرادى که امکان دسترسى به این شبکه را دارند قرار دهند و از آنان نیز بخواهند، علاوه بر نظرخواهى، برایشان مدارک علمى مشابهى از همین رهگذر ارسال دارند یا با خود آنان همکارى مستمر داشته باشند. (همان، ص 138(

از آن‌جا که زمینه هر گونه نوآورى و خلاقیت در پژوهش علمى تبلور مى‌یابد، بنابراین پیشرفت فناورى‌هاى جدید و خلاقیت‌ها از دستاوردهاى جامعه اطلاعاتى محسوب مى‌شود.

2.     تعامل و همزیستى جهانى: شکل‌گیرى هویت سیال و بین قاره ای

واقعیت این است که پیشرفت ارتباطات و تکوین جامعه اطلاعاتى فاصله‌ها را کم کرده و به ایجاد نوعى تشابه، به ویژه در جوانان، انجامیده است. اعضاى کمیسیون توسعه سازمان ملل متحد گزارش داده‌اند که در گردهمایى‌هاى خود در شهرهاى قاره‌هاى گوناگون، شاهد بوده‌اند که جوانان خیلى شبیه به هم شده‌اند و این شباهت، با رنگ باختن مرز جوامع و رفتن به سوى نوعى جامعه اطلاعاتى و شبکه‌اى، بیش‌تر شده است.

اما باید توجه داشت که به یمن گسترش وسایل ارتباطى و رسانه‌ها، جوامع مختلف اگر آگاهانه و با برنامه‌ریزى عمل کنند، مى‌توانند براى تحولات مثبت از آن استفاده کنند و به نوعى همزیستى سالم جهانى نیز دست یابند.

مبارزه با مواد مخدر در سطح جهانى، حفظ محیط زیست، همبستگى انسان‌ها، احترام به حق حیات، محترم بودن حریم زندگى خصوصى افراد، احیاى حقوق مادران و کودکان، تأکید بر عدالت جهانى، گرامى داشتن کرامت انسان‌ها و توجه به حقوق اقلیت‌هاى دینى و اجتماعى، توسعه پایدار و اجازه مطرح شدن سایر فرهنگ‌ها و ارزش‌ها مباحثى هستند که مى‌توانند با بهره‌گیرى از همین فضاى موجود جامعه اطلاعاتى، وجه دیگرى را در تعامل فرهنگ‌ها نشان دهند.

4- کثرت‌گرایى سیاسى، چند سویگى

از جمله دستاوردهاى جامعه پساصنعتى و جامعه اطلاعاتى، کثرت‌گرایى سیاسى در سطح جهان است. در گذشته، در قلمرو عمومى، بازیگرى از آن واحدهایى بود که از استقلال و حاکمیت برخوردار بودند. جهان‌گسترى تکثر بازیگران را باب کرده است. دیگر، حاکمیت به معناى ویژگى درجه اول مناسبات بین‌المللى نیست. مرزها معناى سنتى خود را از دست داده‌اند. حاکمیت بین‌المللى به معناى اراده جمعى قدرت‌هاى بزرگ بود که با مفاهیمى چون «بازى بزرگ» و «سیاست قدرت» بیان مى‌شد.
دادستان دادگاه بین‌المللى کیفرى براى یوگسلاوى، روز پنجشنبه 27 مه 1999، گروه حاکم بر کشور را با استناد به بند 18 کیفر خواست دادگاه به نقض «قوانین یا عرف» جنگ محکوم کرد. این تصمیم تاریخى وى، از جهاتى، غیرمعمول بسیار مهم است.

لوئیس آربور(Louise Arbour) ، قاضى کانادایى و دادستان کل جنایات جنگ، نه تنها اسلوبودان میلو سوئیچ (Slov Bodan Milo Sowich)، رئیس‌جمهور وقت یوگسلاوى، بلکه چهار عضو دیگر هیأت حاکم بلگراد را به ارتکاب جنایت علیه بشریت، به ویژه 340 قربانى کوزوویى آلبانیایى تبار در منازعات قومى و 000|740 هزار آواره، و تعقیب و آزار گسترده و برنامه‌ریزى‌شده متهم کرد. دولت از حرمتى که برخوردار بود دیگر بهره‌مند نیست. معیارهاى سلوک مناسب را دیگر دولت‌ها وضع نمى‌کنند. حاکمیت جهانى به کوشش هماهنگ بازیگران دولتى و غیردولتى نیازمند است. گفتگوى ملى و بین‌المللى میان دولت‌ها و سازمان‌ها نخستین گام به سوى چالش‌هاى عمومى است. این نتیجه‌اى بود که کنفرانس دوروزه اتاوا (اول و دوم اکتبر 1998) با عنوان «پژوهش در سیاست‌گذارى، برقرارى پیوندها»، که بیش از 500 تن از علماى دانشگاهى و حقوق‌دانان در آن شرکت کردند، به آن رسید. یادآورى این نکته نیز جالب توجه است که پیمان مربوط به منع مین‌هاى زمینى، که در دسامبر 1997 در اتاوا امضا شد، براثر کوشش مشترک سازمان‌هاى غیردولتى (NGOS) و دولت‌هاى با قدرت متوسط به دست آمد. لویداکس ورثى، وزیر امور خارجه کانادا، در نسبت دادن این موفقیت و شتاب این فرایند به «ائتلاف بى‌مانند دولت‌ها، جامعه مدنى و گروه‌هاى بین‌المللى» کاملاً صریح بود.

5- کثرت‌گرایى فرهنگى

اصطلاح پدیده چندفرهنگى(Multiculturalism)  ما را به شناسایى و حتى گرامى داشتن «دیگران»، درست به همان گونه‌اى که هستند، بدون سقوط به نژادپرستى، به شکل درست سیاسى آن دعوت مى‌کند.
در عصر تجددخواهى (مدرنیته)، کلید واژه تساهل و تسامح(Tolerance)  بود. این کلید واژه به معناى پذیرش تفاوت میان «ما» و «آن‌ها» بود. اما بازیگران را به «عمل» و «بردبارى» در برابر تفاوت‌هاى آن‌ها فراى مى‌خواند. (رجایى، 1380، ص 132) عصر جدید، با جهان گسترى، فرض را بر اعتبار همه دعاوى درباره حقیقت مى‌گذارد، بدون آن که در چاله نسبى‌گرایى محض بیفتد. نسبى‌گرایى بیش از حد شالوده هر گونه گزاره اخلاقى و، همراه آن، شالوده‌هاى اخلاقى زندگى عمومى را سست مى‌کند. جهان‌گسترى و جامعه اطلاعاتى راه را براى کسانى که اقلیت نامیده مى‌شوند و مى‌خواستند صداى‌شان شنیده شود هموار ساخته است.

بنابراین، پدیده چند فرهنگى که مفهومى تناقض‌نما است هم بیانگر تنوع است و هم وحدت. تنوع لازمه جهان گسترى است زیرا تجلى دلبستگى‌هاى محلى و هویت‌ها خاص را مجاز مى‌پندارد و، در عین حال، مستلزم وحدت است زیرا ترویج‌گر مفهوم دهکده جهانى است.

پدیده چندفرهنگى را بسیارى عارضه‌اى مى‌دانند که خاص مرز ملى معینى است. در واقع، این پدیده به سرعت در حال گسترش به قلمرو بین‌المللى است. همانند نظام اقتصادى جدید، اهتمام براى نظام فرهنگى جدید تاریخ خاص خود را دارد. عصر چندفرهنگى با پیدایش اقتصاد اطلاعاتى عصر پساصنعتى، ـ که نخبگان اطلاعاتى، طبقه میانگین و به حاشیه رانده‌شدگان یا فروطبقه را جانشین طبقات پیشین اشراف، متوسط و کارگر ساخت، از راه رسیده است. پسا تجددخواهى، آرمان‌هاى تجددخواهانه را در زمینه خردورزى، مذکراندیشى، نبوغ‌هنرى، فردگرایى به سود ضدیت با سرمایه‌دارى، خوار داشت اخلاق سنتى و پیروى از برابرخواهى تندروانه طرد کرده است

 

بخش چهارم ـ چشم انداز جامعه اطلاعاتی در ایران

1-  زیرساخت ارتباطات

زیرساخت ارتباطی کشور در حال حاضر مبتنی بر شبکه تلفن عمومی و هم‌بندی سلسله مراتبی در سه سطح مراکز ترانزیت بین‌المللی [2] (2 مرکز) ‌، مراکز ترانزیت منطقه‌ای [3] (8 مرکز) و مراکز ترانزیت ناحیه‌ای[4] (84 مرکز) می‌باشد‌.

معماری شبکه تلفن عمومی از نظر دسترسی‌، به شهری‌، بین شهری و بین‌المللی تقسیم شده است‌. شبکه انتقال زیرساخت شامل: شبکه انتقال مایکرویو‌، رادیوهای کم ظرفیت و شبکه انتقال فیبرنوری با 56 هزار کیلومتر در مسیرهای اصلی و فرعی که سیستم‌های با فناوری DWDM‌، PDH و SDH روی این شبکه نصب شده است‌.. شبکه انتقال بین‌الملل ایران از دو طریق فیبر نوری و ماهواره به شبکه ارتباطی جهانی متصل است. مسیر انقال ترافیک بین‌المللی از دریا و زمین بوده‌، که به لحاظ اقتصادی و با توجه به اهمیت قیمت برای مصرف کننده‌، بیشتر ترافیک ارتباطی کشور از طریق دریا منتقل می‌شود‌. موقعیت ژئوپلیتیک ایران و این نکته که کشور در حلقه یک جمعیت قریب به چهارصد میلیون نفری قرار گرفته‌، مسئولان را به امنیت مسیر ارتباطی از ایران به‌صورت ترانزیت برای کشور‌های منطقه وجهان توجه داده است قابل‌توجه است که فناوری فیبر و تجهیزات بکار گرفته شده جانبی آن به دلیل قابلیت انتقال سیگنال با ظرفیت بسیار بالا ارزانترین محیط انتقال ترافیک ارتباطی است‌. فناوری انتقال با فیبر در ایران مربوط به دهه 70 ه‌. ش وپس از جنگ می‌باشد‌. مسیرهای اصلی فیبر نوری ایران برای انتقال ترافیک ارتباطی به خارج از جنوب‌، به کابل‌های زیردریایی بین‌المللی مانند FLAG‌،SMW3، SMW4 و کابل دریایی ایران ـ کویت متصل است‌، در شرق و غرب‌، کابل نوری زمینی که بین شانگهای تا فرانکفورت کشیده شده و به پروژه TAE معروف است اتصال را برقرار می‌کند، که در شمال به شبکه‌های جمهوری آذربایجان و ارمنستان و ترکمنستان متصل و شمال غرب از طریق ترکیه به شبکه جهانی وصل می‌شود‌.

2- تلفن همراه

امروزه با بیش از 15 میلیون تلفن همراه دولتی و یک میلیون تلفن همراه غیردولتی ، ایران در ردیف کشورهایی قرار گرفته که بازار پررونقی برای تولید کنندگان گوشی شده است .

بخشی از خیابان جمهوری در محدوده مرکزی و پرتردد تهران سال‌هاست به عنوان مرکز خرید وسایل الکترونیکی و دیجیتالی محسوب می‌شود. تلویزیون‌های بزرگ، دوربین‌های فیلمبرداری و دستگاه‌های ضبط صدا بخش عمده ویترین این فروشگاه‌ها را تشکیل می‌دادند. حالا اما به ندرت می‌توان فروشگاهی را در این محدوده یافت که در ویترین آن از تلفن همراه هم خبری نباشد

افزایش تفاضا برای تلفن‌های همراه حالا بخش های عمده ای از این خیابان را به مرکز خرید و فروش گوشی های نو و دست دوم این وسیله ارتباطی تبدیل کرده است.

پاساژهای متعددی که طی سالهای اخیر تغییر کاربری داده شده، اغلب در اختیار مغازه دارانی قرار گرفته که گوشی های بزرگ و کوچک، ‌ساده یا پیشرفته را در مقابل چشم هزاران نفری قرار می‌دهند که روزانه از این خیابان گذر می‌کنند. برخی از این پاساژها در طول روز آنقدر شلوغ و به هم ریخته است که کار فروشندگی در آن با دشواری و سختی یک کار طاقت فرسا قابل مقایسه است. با این حال حجم مراجعانی که مشتاقانه به دنبال خرید گوشی جدید و یا تعویض گوشی تلفن همراه خود هستند عملا سود این کار را تضمین می‌کند.

 

آینده تلفن همراه

گفته می شود ایران تنها کشوری است که سیم کارت تلفن همراه در آن به صورت قرعه کشی واگذار می شود. دولت ایران امید دارد که طی سال های آینده قرعه کشی برای ثبت نام تلفن همراه از میان برداشته شود. در حال حاضر قیمت سیم کارت در بازار آزاد و دولتی برابر شده است . این تفاوت قیمت طی سالهای گذشته باعث شده بسیاری به دنبال ثبت نام و خرید سیم کارت دولتی و فروش آن در بازار آزاد باشند. چنین شکلی از دلالی سیم کارت اما در سال گذشته و امسال تا اندازه ای کم رنگ شده و دلیل اصلی آن ورود سیم کارت های اعتباری و سیم کارت های پروژه موسوم به "اپراتور دوم" به مجموعه بازار تلفن همراه در کشور است.  
در سال جاری (1385 )هم اپراتور اول اقدام به ثبت نام تلفن همراه خواهد کرد و انتظار می رود تا دو سال آینده دیگر ثبت نامی در کار نباشد .

3- تلفن ثابت.

در حالی که در پایان سال 1383 ایران دارای 17 میلیون و 700 هزار مشترک تلفن ثابت بود این میزان در پایان سال 84 به 19 میلیون و 600 هزار تلفن رسید. ضریب نفوذ تلفن ثابت در پایان سال 84 به 28 درصد رسید که رشدی بالغ بر 2.44 درصد نسبت به دوره مشابه در سال قبل را نشان می داد. در پایان آذرماه سال 1385 تعداد تلفن ثابت در ایران به 22 میلیون و ضریب نفوذ آن به 58/31 رسید . هم اکنون در 17 استان تلفن ثابت به روز واگذار می شود .

4- اینترنت

بر اساس جدیدترین آمار منتشر شده تعداد کاربران اینترنت در ایران تا پایان شهریور ماه سال 1385 به 12 میلیون و 500 هزار نفر رسید. این در حالی است که بر اساس آمار منتشر شده توسط شرکت فناوری اطلاعات در تیرماه سال گذشته، این میزان 7 میلیون و 350 هزار کاربر بود.

هنوز آمار دقیقی از شکل و نوع استفاده از اینترنت در ایران وجود ندارد اما به نظر می رسد استفاده های سرگرم کننده از اینترنت برای کاربران ایرانی به مرور در حال گسترش است. در همین حال همچنان اطلاع یافتن از اخبار و وقایع خصوصا اخباری که قابلیت انتشار در رسانه های دیگر را ندارند از جمله نیازهای اصلی کاربران ایرانی به حساب می آید، به طوری که این موضوع، بسیاری از سایت های خبری را در زمره پربیننده ترین سایت های ایرانی قرار داده است.

قیمت اینترنت نیز طی سالهای اخیر تغییر چندانی نکرده اما ورود برخی خدمات اینترنت پرسرعت و بی سیم عملا به رشد کیفیت استفاده از این وسیله ارتباطی منجر شده است. هر چند در مقابل این فضای جدید، بخش دولتی از این رشد و گسترش اینترنت برای ارایه خدماتش استفاده نبرده است.

در حال حاضر هزینه متوسط ماهانه اینترنت در ایران در حدود 30 هزارتومان و هزینه هر ساعت استفاده از آن حدود 300 تومان است و کارت های اینترنت نیز از طریق روزنامه فروشی ها و مغازه ها توزیع می شود. به رغم کاهش نسبی قیمت اینترنت طی سالهای اخیر هنوز بسیاری از خانواده های ایرانی قادر به استفاده از این شبکه نیستند.

فراهم نیاوردن زیرساخت های لازم برای خریدهای الکترونیکی و اینترنتی و همچنین موضوع تحریم نیز باعث شده که اساسا از این شبکه برای تبادل کالا استفاده ای در داخل کشور صورت نگیرد.

سیستم بانک ها و بسیاری از نهادهای دولتی همچنان بر حضور مستقیم افراد در یک مکان خاص برای تبادل مالی و قانونی تاکید دارد و روش های خرید و یا انجام یک کار از طریق شبکه بسیار معدود و انگشت شمارند.


امنیت رایانه ای و فضای اینترنتی ایران

 

از سوی دیگر رشد سریع کاربران اینترنت در ایران کشورمان را در زمره کشورهای پرکاربر در این زمینه در قاره آسیا قرار داده و در منطقه نیز از نظر میزان کاربر در رده نخست قرار گرفته است. با این حال این میزان رشد در مقایسه با تعداد جمعیت کشور عملا چندان وضعیت مطلوبی را نشان نمی دهد به طوری که ضریب نفوذ دسترسی به اینترنت ایران عملا از ضریب نفوذ بسیاری از کشورهای همجوار خود نیز پایین تر است.
براساس گزارش شرکت فناوری اطلاعات از نظر ضریب نفوذ، ایران پس از کشورهای رژیم اشغال گر فلسطین ، امارات، بحرین، کویت، قطر ، لبنان و اردن در مقام هشتم قرار گرفته است.

پیش بینی می شود در برنامه پنج ساله چهارم برای توسعه شبکه دیتا با افزایش ضریب نفود اینترنت به 30 درصد عملا بیش از 22 میلیون کاربر را به اینترنت متصل خواهند شد . بر همین اساس دسترسی 25 درصد از کاربران (5 میلیون و 580 هزار نفر) از طریق شرکت های PAP یا ارایه دهنده اینترنت پرسرعت و همچنین دسترسی 75 درصد (16 میلیون و 500 هزار نفر) از طریق شرکت های ISP به اینترنت در برنامه پنج ساله قرار گرفته است.

 

 

5 - شبکه‌ی ارتباطات روستایی

سیاست عمومی دولت جمهوری اسلامی ایران حتی پیش از تاکید اجلاس‌هایی هم چون اجلاس سران جامعه اطلاعاتی بر توسعه ی ارتباطات روستایی و خدمات عام بوده است‌، به‌طوری که تعداد روستاهای دارای ارتباطات به 49093 روستا در ابتدای سال 1385 رسیده است‌. اکنون بیش از 2000 روستا از خدمات ICT بهره‌مندند‌. قرار است در روستاها پیشخوان دولت ایجاد و همه امور دولت در روستاها از طریق شبکه مجازی انجام‌گیرد‌.

6 -ارتباطات ماهواره‌ای :

ماهواره مهم‌ترین رسانه‌ جهت برقراری ارتباطات بین‌المللی برنامه‌های رادیو و تلویزیون به شمار می‌آید، که با ظهور فیبرنوری و مزایای آن، در حال حاضر در بخش ارتباطات برای ارسال برنامه‌های رادیو و تلویزیون و پشتیبانی ارتباطات مخابراتی بکار می‌رود‌. اکنون ارتباطات ماهواره‌ای کشور از طریق سه ایستگاه زمینی ماهواره‌ای اسد آباد ـ بومهن و اصفهان برقرار می‌شود‌.

در شبکه زیرساخت کشور‌، برای مسیرهای بررسی شده بین‌شهری و بین‌المللی فیبرنوری‌، اهداف تعیین شده در توصیه‌های اتحادیه بین‌المللی ارتباطات راه‌دور را برآورده می‌سازند‌. اما در بخش ماهواره در هر دو حالت (بین‌شهری و بین‌المللی) مسیرهای استاندارد و با اولویت بالاتر، کمتر از مقادیر مجاز استانداردهای اتحادیه بین‌المللی ارتباطات راه‌دور است‌. در نمونه مسیرهای بررسی شده شبکه ملی‌، با ایجاد مسیر پشتیبان می‌توان به قابلیت دسترسی بیشتر از 99% که مناسب این نوع مسیرها است، دست یافت‌.

 

 

7- وضعیت نیروی انسانی در بخش دولتی

 در بخش ارتباطات 45 هزار نفر در مشاغل مختلف مشغول به کار هستند که از این رقم، تعداد 42 هزار نفر در شرکت‌های مخابراتی دولتی فعال هستند. توزیع تحصیلی این تعداد بصورت 30% لیسانس5% فوق‌لیسانس‌، 6% دکتری، 3/23% فوق‌دیپلم، 2/28% دیپلم و 2/15% زیردیپلم است. از کل این نیروی انسانی، 41 درصد در رشته غیرفنی و 59 درصد در رشته‌های فنی فعال هستند. توزیع سنوات خدمت آنها نیز بصورت 6 درصد تا 5 سال، 8 درصد بین 5 تا 10 سال، 9 درصد بین 10 تا 15 سال، 37 درصد بین 15 تا 20 سال، 23 درصد بین 20 تا 25 سال، 13 درصد بین 25 تا 30 سال و 4 درصد 30 سال به بالا می‌باشد‌.

 

 

 

8 - آزاد‌سازی و خصوصی‌سازی

آزاد‌سازی به مفهوم بازکردن بازار رقابت و خصوصی‌سازی به مفهوم انتقال مالکیت دولتی به بخش‌های خصوصی است‌.

آزاد‌سازی در بخش ارتباطات

یکی از فعالیت‌های اولیه شرکت‌های دولتی برای آمادگی در بازار مالی (بورس) برون‌سپاری بسیاری از فعالیت‌ها بوده است‌. بخشی از این فعالیت‌ها عبارتند از: واگذاری فعالیت بهره‌برداری و نگهداری بخش‌های شبکه تلفن ثابت‌، مجوز بهره‌برداری تلفن همراه پیش‌پرداختی به بخش خصوصی‌، واگذاری امورخدمات شرکت مخابرات به بخش خصوصی‌، واگذاری امور مربوط به خدمات اطلاع‌رسانی و اینترنت به 918 شرکت رسا‌، واگذاری امور طراحی‌، نصب و راه‌اندازی شبکه تلفن سیار و ثابت‌، تشکیل دفاتر خدمات ارتباطی‌، امور مشترکین تلفن همراه‌، فراهم آوردن زمینه حضور کارخانجات مخابراتی وابسته در بورس و واگذاری کامل دو واحد از آنها‌.

براساس گزارش اتحادیه بین‌المللی ارتباطات راه‌دور‌، روند رشد در بخش دولتی و خصوصی در طی سال‌های 1991 تا 2005 میلادی بیانگر رشد بخش خصوصی درمقابل افت بخش دولتی می‌باشد‌

بخش پنجم : چشم‌اندازها، راهکارها ... سیاستگذارى و اجرا

1 - ارتباطات در برنامه چهارم توسعه اقتصادی‌، اجتماعی و فرهنگی

در برنامه پنجساله چهارم ضمن آنکه دانایی ، محور، مبنای توسعه قرار کشور گرفته است‌، تکالیف مستقیم و غیر‌مستقیم و متعددی برای ارتباطات و فناوری ارتباطات در نظر گرفته شده که بعضی از آنها در مواد مختلف چنین است‌.

در این برنامه‌، توسعه ارتباطات و فناوری اطلاعات در 5 عدد کلیدی خلاصه شده؛که ضریب نفوذ تلفن ثابت‌، تلفن همراه و کاربران اینترنت می‌بایست به ترتیب 50‌، 35،و 20 برسند‌. حجم منابعی که برای پروژه‌های مربوطه در حوزه ارتباطات شامل منابع بخش دولتی و خصوصی رقم 178 هزار میلیارد ریال در طول برنامه چهارم دیده شده است‌.

بدیهی است توسعه استخوانبندی شبکه باید متناسب با نیاز روزافزون برای انتقال اطلاعات در سطح محلی و ملی و بین‌المللی انجام شود‌. رقم مربوط به توسعه شبکه انتقال در طول برنامه بیش از16 هزار میلیارد ریال است که تقریباً 10% کل منابع سرمایه‌گذاری ارتباطات می‌باشد و صرفاً دولتی است‌. قابل‌توضیح است که شبکه زیر ساخت برابر قوانین موجود و ساختار مصوب ، دولتی باقی خواهد ماند‌. دلایل این امر عموماً به امنیت ملی و منافع حکومتی مرتبط است‌.منابع سرمایه‌گذاری تلفن ثابت برای بخش دولتی بیش از 39 میلیارد ریال و برای بخش خصوصی بیش از16 هزار میلیارد ریال طی برنامه است‌.

منابع سرمایه‌گذاری تلفن سیار پس پرداختی برای بخش دولتی 35 هزار میلیارد و برای بخش خصوصی 33 هزار میلیارد ریال است‌. منابع مصرفی برای تلفن سیار پیش‌پرداختی صرفاً برای بخش خصوصی دیده شده که مقدار آن شانزده هزارمیلیارد ریال است‌.

منابع مصرفی برای سرمایه‌گذاری شبکه دسترسی در بخش دولتی 600 میلیارد ریال و برای بخش خصوصی بیش از 6 هزار میلیارد ریال دیده شده است‌.

منابع سرمایه‌گذاری شبکه هسته دیتای کشور صرفاً برای بخش دولتی دیده شده که رقم آن 4 هزار میلیارد ریال است‌. دلیل دولتی بودن این شبکه نیز مسایل امنیتی بسیار مهم و نیز مسایل فرهنگی و اجتماعی است‌.

در برنامه چهارم توسعه برای شبکه ارتباط روستایی رقم بیش از 3 هزار ریال دیده شده که صرفاً از بخش دولتی است‌. چون ارتباط روستایی عموماً به دلیل عدم‌صرفه‌ اقتصادی ، علاقه‌ای از سوی بخش خصوصی برای سرمایه‌گذاری ابراز نمی‌شود و موضوع بدلیل رعایت عدالت اجتماعی و نیز آثار آن و توجه به اینکه از شاخص‌های مهم توسعه در سازمان‌های جهانی و جزء توصیه‌های اجلاس سران جامعه اطلاعات است صرفاً توسط دولت انجام می‌شود‌. در طی برنامه چهارم رقمی معادل 6 هزار میلیارد ریال سرمایه‌گذاری برای بهبود کیفیت شبکه ارتباطی کشور پیش‌بینی شده است‌.

اهداف برنامه چهارم توسعه در حوزه ارتباطات ومواد مربوط به آن

ارقام توسعه بخش پس از سرمایه‌گذاری‌ها‌، برای رسیدن به ضریب نفوذ‌های هدف برنامه با حجم مشترکین تلفن ثابت‌، 35 میلیون و برای تلفن سیار‌، 35 میلیون و کاربران اینترنت‌، 18 میلیون مشترک است‌. در زیرساخت شبکه مخابراتی رسیدن به 6 میلیون کانال انتقال (تا 9 مبلیون کانال) هدف است‌.

هدف برنامه چهارم اتصال کلیه روستاهای کشور به شبکه مخابراتی است‌.ضریب نفوذ اینترنت طی این برنامه باید به 35 برسد .

 

اهداف کلی در برنامه‌های توسعه استانی

بهره‌مندی همه خانوارهای شهری و روستایی از خدمات پایه مخابراتی و پستی و فن‌آوری اطلاعات، افزایش دسترسی به امکانات عمومی ارتباطات و فن‌آوری اطلاعات استاندارد (پست‌، مخابرات و فن‌آوری اطلاعات)‌، توسعه کمی و کیفی خدمات ارتباطات و فناوری اطلاعات (پست‌، مخابرات و فن‌آوری اطلاعات)‌، بهبود کیفیت عرضه خدمات (پست‌، مخابرات و فناوری اطلاعات‌، پاسخگویی به نیاز‌های ارتباطی کلیه بخش‌های اجتماعی‌، اقتصادی و فرهنگی

با توجه به آهنگ رشد ضریب نفوذ تلفن ثابت و همراه که به‌ترتیب از 9/14 به 9/30 و از 4/6 به 5/10 طی سال‌های 1379 تا 1384 بوده‌، تحقق رشد متوسط 7/13 و 1/46 درصد مبتنی بر ایجاد زیر ساخت و تجهیزات لازمه در کنار سایر زیر ساخت‌های حقوقی‌، اجتماعی و اقتصادی است‌.

یکی از نقاط مثبت برنامه چهارم توسعه توجه به میزان فعالیت بخش غیر‌دولتی است‌. این مشارکت در بخش تلفن ثابت و همراه به‌ترتیب 3/51 و 2/34 درصد پیش‌بینی شده است‌. به عبارت دیگر 51 درصد توسعه شبکه تلفن ثابت و 34 درصد تلفن همراه باید توسط بخش خصوصی انجام شود .

2- سامان‌دهى تولید و ایجاد توازن در توسعه اقتصادى نقاط مرکزى و پیرامونى

یکى از مشکلات عمده در برنامه‌ریزى‌هاى توسعه همه‌جانبه، از جمله توسعه اقتصادى، در کشور عدم امکان ایجاد توازن بین نقاط مرکزى، مانند پایتخت کشور، با مراکز استان‌ها است زیرا ایجاد تمرکز تولید، امکانات آموزشى، پتانسیل سرمایه‌گذارى در بخش‌هاى مرکزى و شهرهاى بزرگ بیش‌تر است. به رغم تلاش‌هاى گسترده طراحان و مجریان برنامه‌هاى توسعه اجتماعى، سیاسى، فرهنگى و اقتصادى و با فرض موفقیت نسبى، این برنامه‌ها، توسعه‌اى ناموزون در نقاط مرکزى و پیرامونى و استان‌هاى حاشیه‌اى و محروم به وجودمى‌آورند که هم اهداف ملى توسعه کشور را با مشکل مواجه مى‌کند و هم سبب مهاجرت سیل عظیمى از ساکنان شهرهاى دورافتاده و حاشیه‌اى و نیز شهرها و استان‌هاى محروم به سمت مرکز یا مراکز استان‌ها مى‌شود و مشکلات عدیده‌اى از قبیل کمبود مسکن، تراکم بیش از حد جمعیت، آلودگى محیط‌زیست، مسأله ترافیک و مشکلات عدیده‌اى مى‌شود که دستاوردهاى موفقیت برنامه‌ریزى کلان را به چالش مى‌طلبد.

از این‌رو، امروز با تقویت و توجه خاص به فناورى اطلاعات و برداشتن گام‌هاى بزرگ در این راه مى‌توان از این پتانسیل مثبت در جهت ایجاد تعادل در توسعه همه جانبه و فراگیر و، در عین حال، غیر تبعیض‌آمیز و یک‌پارچه در همه کشور استفاده کرد. ظهور فناورى اطلاعات که، در برخى متون، برنامه‌ریزى از آن تحت عنوان «زیرساخت جدید» یا «اَبر شاهراه الکترونیکى» یاد شده توجه شدید دانشگاهیان را به تأثیر این فناورى بر سازمان صنعتى و دگرگونى مکانى تولید جلب کرده است. به طور مشخص، اعتقاد بر این است که این «ابر شاهراه» که عموماً به صورت بهره‌بردارى جمعى از دستگاه‌هاى الکترونیکى ارتباطات راه دور، نرم‌افزار ایستگاه‌هاى کار رایانه‌اى و نامتمرکز و رسانه‌هاى یک‌پارچه تعریف مى‌شود، بر ساماندهى دنیا و نیز بر نظام تولید منطقه‌اى و ملى اثر عمیقى بر جا مى‌گذارد. (فریسک، 1988، صص 26-15 به نقل از طیب، 1379، ص 45) استدلال کلى این است که، با پیشرفت کارکرد فناورى اطلاعات، صحنه تمرکززدایى و تمرکزگرایى همزمان تولید کاملاً مهیا مى‌شود. براى نمونه، به علت توانایى فناورى اطلاعات در مرتبط ساختن نقاط دور دست، این زیرساخت جدید مؤید گرایش تمرکززدایى است. یک نمونه از این امر کیفیت بالاى آن دسته از برنامه‌هاى آموزشى مشاغل است که از طریق شبکه‌هاى ارتباطى دور برد در اختیار کارگران مستقر در نقاط دور دست قرار مى‌گیرد. در مقابل، گفته مى‌شود که توانایى فناورى اطلاعات براى سرعت بخشیدن به فرایند‌هاى تولید موجب تسهیل روند تمرکزگرایى مى‌شود.

تمرکزگرایى به منظور بهره‌ورى یک شرکت با استفاده از فناورى اطلاعات به ویژه در مراحل نضج‌گیرى اندیشه و طراحى صورت مى‌گیرد. نزدیکى کارگران به یک قطب متمرکز اطلاعات و نیز عرضه‌کنندگان منابع تولید به مشتران و یکدیگر، حائز اهمیت اساسى است. (طیب، 1379، ص 47) از سوى دیگر، تمرکززدایى تولید از پیامدهاى سودمند زیرساخت اطلاعات جدید محسوب مى‌شود زیرا تمرکززدایى مى‌تواند به مناطق پیرامونى فرصت توسعه اقتصادى دهد. همچنین گفته مى‌شود که فناورى به انتشار اندیشه‌هاى نو یا نوآورى‌ها در نواحى دوردست کمک مى‌کند و موجب تشدید و آثار نفوذ به پایین و گسترش توسعه به دیگر مناطق مى‌گردد.

3- ایجاد زمینه و زیرساخت‌هاى توسعه فناورى اطلاعات

با توجه به اهمیت خاص فناورى اطلاعات به مثابه یک ضرورت اجتناب‌ناپذیر، لازم به نظر مى‌رسد که تمهیدات و برنامه‌ریزى‌هاى گسترده‌اى در جهت تأمین نیازهاى نرم‌افزارى و سخت‌افزارى فناورى اطلاعات در سطح وسیع و همه‌گیر صورت پذیرد؛ همچنین گسترش آموزش فناورى ارتباطات و اطلاعات به عنوان متون درسى همراه با کاربرد علمى در سطح دبیرستان و دانشگاه‌ها و مؤسسات دولتى در دستور کار قرار گیرد. به طور کلى، ایجاد تسهیلات مالى جهت در دسترس قرار گرفتن رایانه و سایر ابزار ضرورى براى عامه مردم، تسهیل امر آموزش از طریق دادن مجوزهاى لازم به بخش خصوصى در خرید، آموزش و به کارگیرى سخت‌افزارهاى لازم، برنامه‌ریزى به منظور اختصاص بودجه‌هاى ایجاد اشتغال، به خصوص در مورد فارغ‌التحصیلان دانشگاهى بیکار، در حوزه خدمات رایانه‌اى و فناورى اطلاعات از جمله تمهیدات و اقداماتى هستند که مى‌توانند زمینه و بستر لازم را جهت تعمیم، و به کارگیرى فناورى اطلاعات در زیرساخت‌هاى فرهنگى، اجتماعى و اقتصادى کشور فراهم سازند.

3- تهیه و تدوین طرح جامع گسترش آموزش فناورى ارتباطات و اطلاعات این طرح مى‌تواند با مسئولیت وزارت جدید ارتباطات، فناورى و اطلاعات (مخابرات و پست و تلگراف سابق) با هدف گسترش همه جانبه، درازمدت و زیربنایى آموزش فناورى‌هاى جدید اطلاعات و ارتباطات براى جامعه اطلاعاتى طراحى و تنظیم گردد. مؤسسات آموزشى و نهادهایى که مى‌توانند در به ثمر رسانیدن و هم‌سونگرى این آموزش مؤثر باشند به شرح زیرند:

الف) وزارت علوم، تحقیقات و فناورى (از طریق تصدى دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزش عالى

ب) وزارت آموزش و پرورش (از طریق آموزش جدى و کاربردى فناورى اطلاعات و ارتباطات در مدارش و دبیرستان ها  

ج) وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکى (از طریق دانشگاه‌هاى علوم پزشکى و خانه‌هاى بهداشت

د) وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامى (از طریق ویدئو کلوپ‌ها و ارائه فیلم‌هایى که در مراکز آموزشى مرتبط تهیه مى‌شوند.

هـ شهردارى‌ها (از طریق خانه‌هاى فرهنگ در سطح شهر

و) صدا و سیماى جمهورى اسلامى از طریق تدارک و تولید برنامه‌هاى متنوع آموزشى همراه با جاذبه در رادیو و تلویزیون و، به خصوص، شبکه‌هى تحصیلى و آموزشى.

ذ ) مطبوعات ، انجمن های علمی و فرهنگی و سایر دستگاهها باید هر کدام وظایف خود را در تحقق جامعه اطلاعاتی به انجام رسانند .

 

جمع بندى و نتیجه‌گیرى

چنانکه ملاحظه شد، «جامعه اطلاعاتى» همراه با چالش‌هایى از قبیل نظارت و کنترل بر جمعیت‌هاى وسیع، افزایش بیکارى، کم‌اهمیت شدن مرزها و، سرانجام، تزلزل در شالوده نهادها از جمله نهاد مهم و تعیین‌کننده‌اى مانند دولت است.

از سوى دیگر، اگر آگاهانه و با برنامه‌ریزى صحیح با جامعه اطلاعات برخورد شود، فرصت‌ها و امکانات خوبى براى پیشرفته‌هاى همه جانبه و، در یک کلام، رفاه مادى و معنوى براى ملت‌ها در پى خواهد آورد. فرصت‌ها و شانس‌هایى چون تمرکززدایى رسانه‌هاى دیجیتالى (اینترنت)، استفاده در جهت همزیستى مسالمت‌آمیز جهانى، انتقال اشتغال از تولید به بخش خدمات به خصوص خدمات ارتباطى و اطلاعاتى، کثرت‌گرایى سیاسى و چندسویگى، کثرت‌گرایى اقتصادى، مشارکت در تولید و کثرت‌گرایى فرهنگى، پدیده چندفرهنگى و ... به طور خلاصه، جامعه اطلاعاتى ما را در معرض چالش‌ها و فرصت‌هایى قرار خواهد داد. از این فرصت‌ها باید استفاده کرد و چالش‌هاى مربوط را با کم‌ترین هزینه به نفع مردم پشت سر گذاشت تا از ویژگى‌هاى جامعه اطلاعاتى به نفع سعادت و رفاه عامه مردم بهره‌مند جست.

بهره وری حداقل اقدامات :

1-    نظریه پدرازی و اعلام سیاست های کلان ، اجرایی و بخشی در این حوزه

2-    تدوین سند راهبردی با توجه به اهداف سند چشم انداز 20 ساله

3-    خطی مشی گذاری و تدوین وتصویب قوانین حقوقی ، اجتماعی ، اقتصادی و تکنولوژیک مورد نیاز(زیرساخت های حقوقی ـ قانونی )

4-    آماده سازی زیرساخت های ارتباطی کشور با رویکرد نظریه و سیاست غالب اعلام شده از سوی نظام

5-    دقت در اجرای سیاست های اصل 44 قانون اساسی و الزامات مترتب بر آن

6-    فرهنگ سازی برای کاربرد فناوری به ویژه در حوزه اخلاق ، تحت عنوان اخلاق جامعه اطلاعاتی

7-    بسیج آموزشی و تربیتی و علمی کشور در راستای استفاده بهینه و در چهارچوب نظام جمهوری اسلامی در جامعه اطلاعاتی محقق شده .

8-    توجه ویژه به امنیت در جامعه اطلاعاتی

9-    دقت در این موضوع که پدیده جامعه اطلاعاتی هرگز هدف عالیی نیست بلکه وسیله است .

منابع و مآخذ

1- آلبرو، مارتین (1380)؛ عصر جهانى، جامعه‌شناسى پدیدة جهانى شدن؛ ترجمة نادر سالارزاده امیرى، تهران: انتشارات آزاداندیشان.

2- العوینى، محمد على (1369)؛ امپریالیسم تبلیغى یا تبلیغات بین‌المللى؛ ترجمة محمد سپهرى، چاپ اول، تهران: مرکز نشر سازمان تبلیغات اسلامی.

3-اى، آر، لى، جان (1355)؛ به سوى سیاست‌هاى ارتباطى واقع‌بینانه؛ ترجمة خسرو جهاندارى، تهران: انتشارات پژوهشکده علوم ارتباطى و توسعه ایران.

4-  پستمن، نیل (1372)؛ تکنوپولى، تسلیم فرهنگ به تکنولوژى؛ ترجمة دکتر صادق طباطبایى، تهران: انتشارات سروش.

5-تافلر، آلوین (1379)؛ موج سوم؛ ترجمه شهیندخت خوارزمى، تهران.

6-چامسکى، نوام (1379)؛ دیدگاه‌هاى متعارض در مورد نظام جهانى؛ ترجمه ناصر بلیغ، تهران: اداره کل تحقیق و توسعه صدا.

7-سیف، احمد (1380)؛ جهانى کردن فقر و فلاکت؛ چاپ اول، تهران: نشر آگه.

8-سعیدى، رحمان و کیا، على‌اصغر آذر (1378) ؛ دیدگاه‌هاى علمى درباره جهانى‌سازى اقتصادى، انقلاب ارتباطات و تأثیر متقابل آن‌ها، (همایش ایران و جامعه اطلاعاتى در سال 1400 هجرى شمسى)، تهران: دانشگاه علامه طباطبایی.

9-شرام، ویلبر (1381)؛ پیشتازان علم ارتباطات؛ ترجمة غلامرضا و زهرا آذرى، تهران: انتشارات رسا.
10-شکرخواه، یونس، (بهار و تابستان 1380 ) ؛ «جهانى‌سازى، رسانه‌ها و چالش‌ها»؛ پژوهش و سنجش، شماره 26-25.

11-رجایى، فرهنگ (1380)؛ پدیدة جهانى شدن و صنعت بشرى و تمدن اطلاعاتى؛ ترجمة عبدالحسین آذرنگ، چاپ اول، تهران: نشر آگه.

12-عمام، معصومه (بهار 1380)؛ «جهانى شدن (تعاملات فرهنگى، راهکارها)»؛ فصلنامه پژوهش و سنجش، سال هشتم، شماره 25

 

13-کاستلز، مانوئل (1380)؛ عصر اطلاعات؛ ترجمة حسین چاووشیان، جلد دوم؛ تهران: طرح نو.
14-کوشا، کیوان، 1379؛ اینترنت در خدمت توسعه فرهنگى، خبرنامه الکترونیکى و فرهنگ اطلاع‌رسانی.
15-کیا، على اصغر (بهمن 1378)؛ نظام نوین ارتباطات شبکه‌هاى الکترونیکى و ساختار متغیر معرفت؛ تهران: اداره کل تحقیق و توسعه رادیو، شماره 187.

16-طیب، علیرضا (1379)؛ تکنولوژى اطلاعات؛

17-محسنى، منوچهر (بهار 1375)؛ «شبکه اطلاعاتى اینترنت، ویژگى‌ها و تأثیرات اجتماعى ـ فرهنگى»؛ فصلنامه رسانه، سال هشتم، شماره اول.

18- هابرماس، یورگن (1380)؛ جهانى شدن و آینده دمکراسى؛ ترجمة کمال پولادى، چاپ اول، تهران: نشر مرکز.

19- وبستر ، فرانک (1380 ) ؛ نظریه های جامعه اطلاعاتی ، ترجمة اسماعیل قدیمی ، تهران : نشر قصیده سرا.

20. WWW. GHACH. COM (15 Sep. 2002); GLOBAL INTERNET STATISTICS| GLOBSTATS/3 NDEX. PH 37.