بازار جهانی روبات های صنعتی

دکتر محمد حسین کاظمی

 

عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد

 

شرکت مهندسی توسعه سایپا

 

این مقاله برگرفته از مطالب مجله دنیای روباتیک[1] است. این مجله با 20 سال سابقه در زمینه اطلاعات آماری کاربرد روبات در دنیای کنونی تحت حمایت کمسیون اروپایی اقتصاد ملل متحد UNECE[2] و فدراسیون بین­المللی روباتیک [3]IFR فعالیت می­کند. هدف از ارائه این مقاله، انعکاس برخی از اطلاعات آماری در حوزه روباتیک و مقایسه آنها در کشورهای مختلف است، تا بدین وسیله دورنمایی از جایگاه ایران نسبت به کشورهای پیشتاز در ذهن خواننده ترسیم شود.

 

جهش 30 درصدی بازار جهانی در سال 2005

 

بازار جهانی روبات در سال 2005 جهشی را شاهد بود. در این سال حدود 126­هزار و 700 روبات صنعتی جدید در این سال نصب شد که نسبت به سال 2004 رشد 30 درصدی را نشان می­داد. این رقم بیشترین تعداد نصب روبات در طول یک سال بوده است. این توسعه در سه منطقه وسیع، اروپا، آمریکا و آسیا بطور کاملاً متفاوت صورت گرفته است. در حالی­که سرمایه­گذاری در بخش روباتیک در آمریکا و آسیا به­طور وسیع گسترش پیدا کرده­است، در منطقه اروپا تقریبا نرخ متعادلی دارد. صنعت خودرو و صنایع وابسته بیشترین اثرگذاری را در این سه منطقه داشته‌اند. در منطقه آسیا علاوه بر خودرو، صنایع قطعات الکترونیک، تجهیزات مخابراتی و کامپیوتر نیز تأثیر بسزایی در گسترش بازار روبات های صنعتی داشته‌اند که این اثرگداری در سال 2004 نیز به­چشم می­خورد.

 

در شکل 1 آمار نصب روبات‌های صنعتی را از سال 1996 تا 2005 در سه منطقه آسیا، اروپا و آمریکا مشاهده می‌کنید. در سال 2005 بیش از 76­هزار روبات در کشورهای آسیایی به­کار گرفته­شده، یعنی حدود 45 درصد نسبت به سال 2004 که در نتیجه سرمایه گذاری‌های بزرگ در بخش صنعت خودرو و صنایع الکتریک و الکترونیک بوده­است.

 

در ژاپن تعداد روبات‌های نصب شده با یک جهش قابل ملاحظه از سال 1991 به بیشترین مقدار خود یعنی 50هزار و500 دستگاه رسیده،­ که این رقم 36 درصد نسبت به سال 2004 رشد داشته است. این موضوع بیشتر به جهت تمایلات سرمایه­گذاری علاوه بر صنعت خودرو در صنایع قطعات و ماشین‌های الکتریکی ( شامل نیمه‌هادی‌ها و LCD) ، صنایع مخابراتی و صنایع فلزی بوده­است.

 

در کشوره کره، حدود 13هزار روبات صنعتی در سال 2005 سفارش خرید شده است که این رقم 138 درصد نسبت به سال 2004 افزایش نشان می‌دهد. این افزایش به علت نیاز شدید صنایع ماشین‌های الکتریکی و قطعات الکترونیکی رخ داده­است.

 

چین به عنوان سومین کشور آسیایی بازار بزرگ روبات صنعتی را با تعداد 4500 روبات در سال 2005 در اختیار دارد. رشد بازار چین نسبت به سال 2004 حدود 28 درصد بوده است. در این کشور صنعت خودرو هنوز به عنوان مصرف­کننده غالب‌ روبات‌های صنعتی می‌باشد.

 

دیگر بازارهای روبات‌های صنعتی در آسیا نزد کشورهای هند، اندونزی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور، تایوان، تایلند و ویتنام در مجموع 58 درصد رشد داشته‌اند. گرچه اکثر این بازارها سهم جهانی بسیار اندکی دارند اما با توجه به گسترش سرمایه گذاری در بخش صنعت خودرو، در حال رشد هستند.

 

شکل 1- آمار نصب روبات‌های صنعتی از سال 1996 تا سال 2005 در سه منطقه آسیا، اروپا و امریکا

 

در امریکا مصرف روبات‌های صنعتی با رشد 40 درصدی به 21هزارو555 دستگاه رسیده است. بازار آسیایی خودرو در جهت گسترش سرمایه­گذاری کارخانه­های امریکایی و کانادایی بی‌تأثیر نبوده­است. این بازار برای رقبای اروپایی نیز وجود داشته است، اگر چه هر دو سعی در حفظ بازار امریکای شمالی نیز دارند.

 

تحقیقات نشان می‌دهد که نیاز سایر صنایع باعث گسترش بازار روبات‌های صنعتی شده است. آمار موجود نشان می‌دهد که نیاز به روبات­های صنعتی درصنایع فلزی (شامل محصولات فلزی، پلاستیکی و ماشینی) حدود 52 درصد، صنایع شیمیایی حدود 41 درصد و صنایع الکتریک و الکترونیک حدود 34 درصد رشد داشته­است.

 

نصب روبات‌های صنعتی در اروپا نسبت به سال 2004 حدود 2 درصد کاهش را نشان می‌دهد. این موضوع را می‌توان به عدم افزایش سرمایه گذاری صنعت خودرو و تأمین کنندگان آن در کشورهای آلمان، ایتالیا، اسپانیا، پرتغال و سوئد نسبت داد. در مقابل، فروش در کشورهای اروپای شرقی و انگلستان فزونی یافته­، گرچه آمار و ارقام این مناطق هنوز نسبت به کل اروپا اندک است. تنها در فرانسه یک افزایش نسبی ملاحظه می‌شود. در کل، خرید روبات‌های صنعتی توسط تولید کنندگان خودرو در اروپا حدود 28 درصد افت داشته است.

 

در بخش­های غیر خودرو و قطعه سازان آن، درخواست‌ برای روبات‌های صنعتی به­طور یکنواخت روبه افزایش­است. پلاستیک و لاستیک، بسته­بندی مواد­غذایی ، لوازم­خانگی، چوب و مبلمان، شیشه و محصولات سرامیکی، همگی جزء صنایعی هستند که توسعه روباتیک در آنها مشاهده می‌شود. آمار و ارقام این بخش‌ها هنوز نسبت به بخش خودرو قابل ملاحظه نیست. این بخش‌ها در سال 2005 در کل از 17 درصد رشد جهانی برخوردار بوده‌اند. در اروپا در صنایع غذایی حدود 30 درصد بیشتر از آمریکا و آسیا روبات صنعتی به­کار رفته­است. در مجموع صنایع غیر خودرویی در اروپا بیشتر از سایر مناطق به استفاده از روبات اقدام کرده­اند.

 

در نمودار شکل 2 آمار جهانی کاربرد روبات‌های صنعتی را در بخش‌های مختلف صنعتی طی سال‌های 2005 و 2004 مشاهده می‌کنید.

 

 

شکل 2- مصرف روبات‌های صنعتی در بخش‌های مختلف صنعتی

 

آمار کلی تعداد روبات‌ها و پیش بینی آن تا سال 2009

 

مجموع فروش­های سالانه انباشته شده از آغاز استفاده از روبات‌های صنعتی (اواخر دهه 60) تا اواخر سال 2005 بیش از یک­میلیون و 600هزار دستگاه است. البته آمار روبات­های در حال فعالیت کمی کمتر می‌باشد. طبق آمار منتشر شده از IFR تعداد روبات‌ها صنعتی موجود که در حال کار هستند حداقل حدود 923هزار دستگاه است. آمار منتشره نشان می‌دهد که عمر مفید یک روبات بین 12 تا 15 سال می‌باشد.

 

جدول شکل 3 آمار روبات‌های نصب شده در سال­های 2004 و 2005 و کل روبات‌های موجود در این سال‌ها را به همراه پیش بینی تا سال 2009 نشان می‌دهد.

 

پیش بینی شده بود که بازار جهانی روبات‌های صنعتی از 126هزار­و­700 در سال 2005 به 110هزار­و­600 در سال 2006 کاهش یابد و از سال 2007 تا سال 2009 به طور متوسط افزایش 6/5 درصدی را شاهد باشد. در خواست روبات در بخش خودرو در سال 2006 در کشورهای امریکا، ژاپن، و کره افت داشت، زیرا این کشورها بیشترین سرمایه گذاری خود را در سال 2005 انجام داده‌بودند. در اروپای غربی نیز روند کاهشی سال‌های 2004 و 2005 در سال‌های بعد نیز پیش بینی می‌شود. اما بین سال‌های 2007 تا 2009 رشد نسبتاً ثابتی پیش خواهدداشت. صنایع خودرو­سازی شروع به تولید خودروهای جدید خواهند کرد و صنایع غیر­خودرویی نیز تمایلات رو به افزایشی به روبات‌های صنعتی خواهند یافت و این امر سبب می­شود روند رو به رشدی را تا سال 2009 انتظار داشته باشیم. از طرفی بهبودهای تکنولوژی روبات‌ها نظیر استفاده از سیستم‌های کنترلی جدید، سیستم‌های ایمنی مدرن، حسگرهای کنترلی پیشرفته، پیشرفت کاربرد سیستم‌های بینایی روبات، از جمله مواردی است که در افزایش رشد به­کارگیری روبات‌های صنعتی موثر خواهد بود.

 

شکل 3- آمار روبات‌های نصب شده در سال­های 2004 و 2005 و کل روبات‌های موجود در این سال‌ها به همراه پیش­بینی مربوط به آنها تا سال 2009

 

به­طور خلاصه افزایش تعداد روبات‌های در حال فعالیت از 922هزار و900 در سال 2005 به یک­میلیون و112هزار و500 تا سال 2009 نشان می‌دهد که رشد جهانی سالانه 9/4 درصد را در بکارگیری روبات‌های صنعتی شاهد خواهیم­بود.

 

رسیدن قیمت روبات‌های صنعتی به پایین‌ترین سطح

 

در فاصله سال­های 1990 تا 2000 هزینه روبات‌های صنعتی و حتی سلول‌های روباتیک نسبت به هزینه‌های کارگری روند شدید رو به کاهشی داشت. بعد از سال 2000 از این کاهش شدید اندکی کاسته شد. اگر اثر افزایش کیفیت روبات‌های کنونی را در نظر بگیریم این کاهش همچنان ادامه دارد. زیرا روبات‌های کنونی از نظر سطح کیفی و تکنولوژی بسیار بالاتر از روبات‌های قدیمی هستند ولی قیمت آنها پایین‌تر است.

 

شکل 4 منحنی روند رو به کاهش قیمت روبات­ها را از سال 1990 تا سال 2005 نشان می‌دهد. همچنین قیمت اصلاح شده روبات­ها با توجه به در نطرگیری اثر افزایش کیفیت آنها رسم شده­است. همان­طور که ملاحظه­می­کنید، روند رو به کاهش قیمت روبات­ها از سال 2000 به بعد کمی نرم‌تر شده است، این می‌تواند به دلیل توسعه کاربردهای روبات‌های صنعتی در بخش‌های صنعتی دیگر غیر از خودرو باشد. سفارشی شدن برخی از روبات‌ها برای بعضی­ از کارهای خاص نیز یکی از عواملی است که باعث تثبیت و حتی در برخی از موارد افزایش قیمت روبات‌ها شده­است.

 

شکل 4- اندیس مقایسه بین­المللی روبات‌های صنعتی با توجه به اثر کیفیت و بدون درنظرگرفتن آن

 

قیمت روبات بر اساس دلار امریکا از سال 1990 با اندیس 100 شروع شده است که تا سال 2005 به حدود 54 افت داشته است. این کاهش بدون محاسبه اثر افزایش کیفیت روبات‌های سال 2005 نسبت به روبات‌های سال 1990 است. اگر اثر این کیفیت را لحاظ کنیم، سقوط قیمت حتی به 22 می‌رسد، یعنی حدود 80 درصد کاهش قیمت. این درحالی است که در همین دوره زمانی (1990 تا 2005)، اندیس هزینه کارگر در امریکا از 100 به 179 رسیده است، یعنی حدود 80 درصد افزایش دستمزد. بنابراین می‌توان گفت حتی قیمت روبات با در نظرگرفتن اثر کیفیت و اثر افزایش دستمزدها از 100 به 10 رسیده است. این نسبت تقریباً در سایر کشورها نیز صادق است.

 

چگالی روبات‌ها نسبت به پرسنل کارگری

 

در سال‌های بین 2001 تا 2005 استخدام کارگر تقریباً متوقف ماند، در حالی­که تعداد روبات‌ها رو به افزایش بوده. این موضوع سبب شد که چگالی روبات‌ها نسبت به جمعیت کارگری از یک روندی رو به افزایش برخوردار شود. البته در کشورهای کره و ژاپن این افزایش کمرنگ‌تر است زیرا این کشورها از قبل چگالی بالایی داشته‌اند. درحال حاضر بخش خودرو از بیشترین چگالی برخوردار است. شکل‌های 5 و 6 تعداد روبات‌های صنعتی را نسبت به 10هزار نیروی کارگری در صنایع تولیدی و صنعت خورو برای چند کشور در سال‌های 2003 و 2001 نشان می­دهند.

 

شکل 5- تعداد روبات‌های صنعتی به ازای هر 10هزار نیروی کارگری در صنایع تولیدی در سال 2003

 

شکل 6- تعداد روبات‌های صنعتی به ازای هر 10هزار نیروی کارگری صنعت خورو در سال‌های 2001 و 2003

 

آمار به­دست آمده در سال 2005 نشان می‌دهد که تعداد روبات‌های صنعتی به ازای هر 10هزار نیروی کار کل صنایع در ژاپن 352 و در کره 173 است. در اروپا کشور آلمان با رقم 171 پیشتاز است و بعد از آن ایتالیا با 130 و سوئد با 117 قرار دارند. این چگالی برای فنلاند 99، ایالات متحده 90، اسپانیا 89، و فرانسه 84 است. اما این چگالی در صنعت خودرو بسیار بالاتر می‌باشد به­طوری­که تقریباً با ازای هر 10 کارگر یک روبات وجود دارد. آمار­ها نشان می‌دهد که ژاپن و ایتالیا با تعداد به ترتیب 1710 و 1600 روبات بر 10هزار کارگر پیشتاز هستند. بعد از آنها آلمان با 1180، فرانسه با 1120، اسپانیا با 950، ایالات متحده با 770، انگلستان با 610 و سوئد با 630 قرار دارند.

 

انواع روبات‌های صنعتی و آمار به­کارگیری آنها

 

روبات­ها بر حسب نوع محورهای حرکتی خود (خطی یا دورانی) به پنج دسته عمده تقسیم می‌شوند:

 

الف) روبات‌های مفصلی: درصد استفاده از این نوع روبات­ها در سال 2005 حدود 59 درصد بوده است که نسبت به سال 2004 کاهش 2 درصدی داشته است. تعداد روبات‌های به­کار گرفته شده از این نوع در سال 2005 حدود 74هزار و 400 دستگاه بوده که افزایش 25 درصدی نسبت به سال قبل داشته­است.

 

ب) روبات‌های کارتزین: درصد استفاده از این روبات‌ها از 17 درصد در سال 2004 به 20 درصد در سال 2005 افزایش نشان می‌دهد. تعداد روبات‌های به­کار گرفته شده از این نوع در سال 2005 حدود 25هزار و 200 دستگاه بوده­است که رشد 55 درصدی را داشته­است.

 

ج) روبات‌های استوانه‌ای: این نوع روبات‌ها نیز از افزایش درصد کاربرد برخوردار بوده‌اند طوریکه از 8 درصد در سال 2004، به 12 درصد در سال 2005 افزایش درصد کاربرد داشته‌اند. تعداد روبات‌های به­کار گرفته­شده از این نوع در سال 2005 حدود 15هزار و 400 عدد بوده است که رشد 103 درصدی را داشته­است.

 

د) روبات‌های اسکارا: این روبات‌ها از 13 درصد در سال 2004 به 8 درصد در سال 2005 کاربرد مصرف داشته‌اند. تعداد روبات‌های به­کار گرفته شده از این نوع در سال 2005 حدود 10هزاردستگاه بوده­است که نزول 18 درصدی را نشان می­دهد.

 

ه) روبات‌های کروی: درصد کاربرد این روبات‌ها در برابر بقیه ناچیز بوده­است.

 

نتیجه­گیری

 

آمار جهانی ارائه شده از چند زاویه حائز اهمیت است. نکته بارز در این میان کاهش قیمت جهانی روبات­های صنعتی و روند رو به کاهش آن است که نشان از اقتصادی‌تر شدن استفاده از روبات در صنعت دارد. یکی از دلایل اصلی عدم استقبال صنایع کشور از روبات‌ها، اقتصادی نبودن آنها­ست که با توجه به روند رو به کاهش قیمت روبات و همچنین افزایش نسبی هرینه‌های نیروی کار انتظار می‌رود در آینده‌ای نه چندان دور شاهد گسترش به­کارگیری روبات‌های صنعتی در بخش‌های مختلف صنعتی کشور باشیم. نکته دیگر حرکت سریع السیر کشورهای صاحب نام در این زمینه و همچنین شروع فعالیت سایر کشورها­ست. با مقایسه فاکتور چگالی روبات که در بخش خودرو حدود یک روبات به ازای هر 10 نفر نیروی کار است، متوجه می‌شویم فاصله بسیار زیادی بین کشورمان و کشورهای مطرح وجود دارد. اگر چه ایران هنوز هیچ جایگاه مطرحی در بین کشورهای آسیایی ندارد، ولی این پتانسیل را داراست که در این زمینه گام‌هایی جدی بردارد. این کار عزم ملی و همه‌جانبه­ای را می­طلبد زیرا هیچ ارگان و یا واحد صنعتی به تنهایی نمی‌تواند تحول قابل ملاحظه‌ای در این راستا در صنعت کشور به­وجود آورد. یکی از ملزومات اصلی آن پذیرش خود این باور است که روبات‌های صنعتی می‌توانند در تعالی و رشد صنعتی کشور موثر واقع شوند. به نظر می‌رسد فعلاً ضعف اصلی در این بخش است که به همان مسئله فرهنگ­سازی روباتیک و اتوماسیون صنعتی همراه افزایش سطح دانش و آگاهی نیروهای صنعتی کشور از مدیران ارشد گرفته تا مدیران میانی و پرسنل مهندسی و نیروهای کارگری لایه پایین برمی­گردد.

 

منبع

 

- World Robotics، 2006، IFR International Federation of Robotics.

 

بازار جهانی روبات های صنعتی

دکتر محمد حسین کاظمی

 

عضو هیئت علمی دانشگاه شاهد

 

شرکت مهندسی توسعه سایپا

 

این مقاله برگرفته از مطالب مجله دنیای روباتیک[1] است. این مجله با 20 سال سابقه در زمینه اطلاعات آماری کاربرد روبات در دنیای کنونی تحت حمایت کمسیون اروپایی اقتصاد ملل متحد UNECE[2] و فدراسیون بین­المللی روباتیک [3]IFR فعالیت می­کند. هدف از ارائه این مقاله، انعکاس برخی از اطلاعات آماری در حوزه روباتیک و مقایسه آنها در کشورهای مختلف است، تا بدین وسیله دورنمایی از جایگاه ایران نسبت به کشورهای پیشتاز در ذهن خواننده ترسیم شود.

 

جهش 30 درصدی بازار جهانی در سال 2005

بازار جهانی روبات در سال 2005 جهشی را شاهد بود. در این سال حدود 126­هزار و 700 روبات صنعتی جدید در این سال نصب شد که نسبت به سال 2004 رشد 30 درصدی را نشان می­داد. این رقم بیشترین تعداد نصب روبات در طول یک سال بوده است. این توسعه در سه منطقه وسیع، اروپا، آمریکا و آسیا بطور کاملاً متفاوت صورت گرفته است. در حالی­که سرمایه­گذاری در بخش روباتیک در آمریکا و آسیا به­طور وسیع گسترش پیدا کرده­است، در منطقه اروپا تقریبا نرخ متعادلی دارد. صنعت خودرو و صنایع وابسته بیشترین اثرگذاری را در این سه منطقه داشته‌اند. در منطقه آسیا علاوه بر خودرو، صنایع قطعات الکترونیک، تجهیزات مخابراتی و کامپیوتر نیز تأثیر بسزایی در گسترش بازار روبات های صنعتی داشته‌اند که این اثرگداری در سال 2004 نیز به­چشم می­خورد.

 

در شکل 1 آمار نصب روبات‌های صنعتی را از سال 1996 تا 2005 در سه منطقه آسیا، اروپا و آمریکا مشاهده می‌کنید. در سال 2005 بیش از 76­هزار روبات در کشورهای آسیایی به­کار گرفته­شده، یعنی حدود 45 درصد نسبت به سال 2004 که در نتیجه سرمایه گذاری‌های بزرگ در بخش صنعت خودرو و صنایع الکتریک و الکترونیک بوده­است.

 

در ژاپن تعداد روبات‌های نصب شده با یک جهش قابل ملاحظه از سال 1991 به بیشترین مقدار خود یعنی 50هزار و500 دستگاه رسیده،­ که این رقم 36 درصد نسبت به سال 2004 رشد داشته است. این موضوع بیشتر به جهت تمایلات سرمایه­گذاری علاوه بر صنعت خودرو در صنایع قطعات و ماشین‌های الکتریکی ( شامل نیمه‌هادی‌ها و LCD) ، صنایع مخابراتی و صنایع فلزی بوده­است.

 

در کشوره کره، حدود 13هزار روبات صنعتی در سال 2005 سفارش خرید شده است که این رقم 138 درصد نسبت به سال 2004 افزایش نشان می‌دهد. این افزایش به علت نیاز شدید صنایع ماشین‌های الکتریکی و قطعات الکترونیکی رخ داده­است.

 

چین به عنوان سومین کشور آسیایی بازار بزرگ روبات صنعتی را با تعداد 4500 روبات در سال 2005 در اختیار دارد. رشد بازار چین نسبت به سال 2004 حدود 28 درصد بوده است. در این کشور صنعت خودرو هنوز به عنوان مصرف­کننده غالب‌ روبات‌های صنعتی می‌باشد.

 

دیگر بازارهای روبات‌های صنعتی در آسیا نزد کشورهای هند، اندونزی، مالزی، فیلیپین، سنگاپور، تایوان، تایلند و ویتنام در مجموع 58 درصد رشد داشته‌اند. گرچه اکثر این بازارها سهم جهانی بسیار اندکی دارند اما با توجه به گسترش سرمایه گذاری در بخش صنعت خودرو، در حال رشد هستند.

 

شکل 1- آمار نصب روبات‌های صنعتی از سال 1996 تا سال 2005 در سه منطقه آسیا، اروپا و امریکا

 

در امریکا مصرف روبات‌های صنعتی با رشد 40 درصدی به 21هزارو555 دستگاه رسیده است. بازار آسیایی خودرو در جهت گسترش سرمایه­گذاری کارخانه­های امریکایی و کانادایی بی‌تأثیر نبوده­است. این بازار برای رقبای اروپایی نیز وجود داشته است، اگر چه هر دو سعی در حفظ بازار امریکای شمالی نیز دارند.

 

تحقیقات نشان می‌دهد که نیاز سایر صنایع باعث گسترش بازار روبات‌های صنعتی شده است. آمار موجود نشان می‌دهد که نیاز به روبات­های صنعتی درصنایع فلزی (شامل محصولات فلزی، پلاستیکی و ماشینی) حدود 52 درصد، صنایع شیمیایی حدود 41 درصد و صنایع الکتریک و الکترونیک حدود 34 درصد رشد داشته­است.

 

نصب روبات‌های صنعتی در اروپا نسبت به سال 2004 حدود 2 درصد کاهش را نشان می‌دهد. این موضوع را می‌توان به عدم افزایش سرمایه گذاری صنعت خودرو و تأمین کنندگان آن در کشورهای آلمان، ایتالیا، اسپانیا، پرتغال و سوئد نسبت داد. در مقابل، فروش در کشورهای اروپای شرقی و انگلستان فزونی یافته­، گرچه آمار و ارقام این مناطق هنوز نسبت به کل اروپا اندک است. تنها در فرانسه یک افزایش نسبی ملاحظه می‌شود. در کل، خرید روبات‌های صنعتی توسط تولید کنندگان خودرو در اروپا حدود 28 درصد افت داشته است.

 

در بخش­های غیر خودرو و قطعه سازان آن، درخواست‌ برای روبات‌های صنعتی به­طور یکنواخت روبه افزایش­است. پلاستیک و لاستیک، بسته­بندی مواد­غذایی ، لوازم­خانگی، چوب و مبلمان، شیشه و محصولات سرامیکی، همگی جزء صنایعی هستند که توسعه روباتیک در آنها مشاهده می‌شود. آمار و ارقام این بخش‌ها هنوز نسبت به بخش خودرو قابل ملاحظه نیست. این بخش‌ها در سال 2005 در کل از 17 درصد رشد جهانی برخوردار بوده‌اند. در اروپا در صنایع غذایی حدود 30 درصد بیشتر از آمریکا و آسیا روبات صنعتی به­کار رفته­است. در مجموع صنایع غیر خودرویی در اروپا بیشتر از سایر مناطق به استفاده از روبات اقدام کرده­اند.

 

در نمودار شکل 2 آمار جهانی کاربرد روبات‌های صنعتی را در بخش‌های مختلف صنعتی طی سال‌های 2005 و 2004 مشاهده می‌کنید.

 

 

شکل 2- مصرف روبات‌های صنعتی در بخش‌های مختلف صنعتی

 

آمار کلی تعداد روبات‌ها و پیش بینی آن تا سال 2009

مجموع فروش­های سالانه انباشته شده از آغاز استفاده از روبات‌های صنعتی (اواخر دهه 60) تا اواخر سال 2005 بیش از یک­میلیون و 600هزار دستگاه است. البته آمار روبات­های در حال فعالیت کمی کمتر می‌باشد. طبق آمار منتشر شده از IFR تعداد روبات‌ها صنعتی موجود که در حال کار هستند حداقل حدود 923هزار دستگاه است. آمار منتشره نشان می‌دهد که عمر مفید یک روبات بین 12 تا 15 سال می‌باشد.

 

جدول شکل 3 آمار روبات‌های نصب شده در سال­های 2004 و 2005 و کل روبات‌های موجود در این سال‌ها را به همراه پیش بینی تا سال 2009 نشان می‌دهد.

 

پیش بینی شده بود که بازار جهانی روبات‌های صنعتی از 126هزار­و­700 در سال 2005 به 110هزار­و­600 در سال 2006 کاهش یابد و از سال 2007 تا سال 2009 به طور متوسط افزایش 6/5 درصدی را شاهد باشد. در خواست روبات در بخش خودرو در سال 2006 در کشورهای امریکا، ژاپن، و کره افت داشت، زیرا این کشورها بیشترین سرمایه گذاری خود را در سال 2005 انجام داده‌بودند. در اروپای غربی نیز روند کاهشی سال‌های 2004 و 2005 در سال‌های بعد نیز پیش بینی می‌شود. اما بین سال‌های 2007 تا 2009 رشد نسبتاً ثابتی پیش خواهدداشت. صنایع خودرو­سازی شروع به تولید خودروهای جدید خواهند کرد و صنایع غیر­خودرویی نیز تمایلات رو به افزایشی به روبات‌های صنعتی خواهند یافت و این امر سبب می­شود روند رو به رشدی را تا سال 2009 انتظار داشته باشیم. از طرفی بهبودهای تکنولوژی روبات‌ها نظیر استفاده از سیستم‌های کنترلی جدید، سیستم‌های ایمنی مدرن، حسگرهای کنترلی پیشرفته، پیشرفت کاربرد سیستم‌های بینایی روبات، از جمله مواردی است که در افزایش رشد به­کارگیری روبات‌های صنعتی موثر خواهد بود.

 

شکل 3- آمار روبات‌های نصب شده در سال­های 2004 و 2005 و کل روبات‌های موجود در این سال‌ها به همراه پیش­بینی مربوط به آنها تا سال 2009

 

به­طور خلاصه افزایش تعداد روبات‌های در حال فعالیت از 922هزار و900 در سال 2005 به یک­میلیون و112هزار و500 تا سال 2009 نشان می‌دهد که رشد جهانی سالانه 9/4 درصد را در بکارگیری روبات‌های صنعتی شاهد خواهیم­بود.

 

رسیدن قیمت روبات‌های صنعتی به پایین‌ترین سطح

در فاصله سال­های 1990 تا 2000 هزینه روبات‌های صنعتی و حتی سلول‌های روباتیک نسبت به هزینه‌های کارگری روند شدید رو به کاهشی داشت. بعد از سال 2000 از این کاهش شدید اندکی کاسته شد. اگر اثر افزایش کیفیت روبات‌های کنونی را در نظر بگیریم این کاهش همچنان ادامه دارد. زیرا روبات‌های کنونی از نظر سطح کیفی و تکنولوژی بسیار بالاتر از روبات‌های قدیمی هستند ولی قیمت آنها پایین‌تر است.

 

شکل 4 منحنی روند رو به کاهش قیمت روبات­ها را از سال 1990 تا سال 2005 نشان می‌دهد. همچنین قیمت اصلاح شده روبات­ها با توجه به در نطرگیری اثر افزایش کیفیت آنها رسم شده­است. همان­طور که ملاحظه­می­کنید، روند رو به کاهش قیمت روبات­ها از سال 2000 به بعد کمی نرم‌تر شده است، این می‌تواند به دلیل توسعه کاربردهای روبات‌های صنعتی در بخش‌های صنعتی دیگر غیر از خودرو باشد. سفارشی شدن برخی از روبات‌ها برای بعضی­ از کارهای خاص نیز یکی از عواملی است که باعث تثبیت و حتی در برخی از موارد افزایش قیمت روبات‌ها شده­است.

 

شکل 4- اندیس مقایسه بین­المللی روبات‌های صنعتی با توجه به اثر کیفیت و بدون درنظرگرفتن آن

 

قیمت روبات بر اساس دلار امریکا از سال 1990 با اندیس 100 شروع شده است که تا سال 2005 به حدود 54 افت داشته است. این کاهش بدون محاسبه اثر افزایش کیفیت روبات‌های سال 2005 نسبت به روبات‌های سال 1990 است. اگر اثر این کیفیت را لحاظ کنیم، سقوط قیمت حتی به 22 می‌رسد، یعنی حدود 80 درصد کاهش قیمت. این درحالی است که در همین دوره زمانی (1990 تا 2005)، اندیس هزینه کارگر در امریکا از 100 به 179 رسیده است، یعنی حدود 80 درصد افزایش دستمزد. بنابراین می‌توان گفت حتی قیمت روبات با در نظرگرفتن اثر کیفیت و اثر افزایش دستمزدها از 100 به 10 رسیده است. این نسبت تقریباً در سایر کشورها نیز صادق است.

 

چگالی روبات‌ها نسبت به پرسنل کارگری

در سال‌های بین 2001 تا 2005 استخدام کارگر تقریباً متوقف ماند، در حالی­که تعداد روبات‌ها رو به افزایش بوده. این موضوع سبب شد که چگالی روبات‌ها نسبت به جمعیت کارگری از یک روندی رو به افزایش برخوردار شود. البته در کشورهای کره و ژاپن این افزایش کمرنگ‌تر است زیرا این کشورها از قبل چگالی بالایی داشته‌اند. درحال حاضر بخش خودرو از بیشترین چگالی برخوردار است. شکل‌های 5 و 6 تعداد روبات‌های صنعتی را نسبت به 10هزار نیروی کارگری در صنایع تولیدی و صنعت خورو برای چند کشور در سال‌های 2003 و 2001 نشان می­دهند.

 

شکل 5- تعداد روبات‌های صنعتی به ازای هر 10هزار نیروی کارگری در صنایع تولیدی در سال 2003

 

شکل 6- تعداد روبات‌های صنعتی به ازای هر 10هزار نیروی کارگری صنعت خورو در سال‌های 2001 و 2003

 

آمار به­دست آمده در سال 2005 نشان می‌دهد که تعداد روبات‌های صنعتی به ازای هر 10هزار نیروی کار کل صنایع در ژاپن 352 و در کره 173 است. در اروپا کشور آلمان با رقم 171 پیشتاز است و بعد از آن ایتالیا با 130 و سوئد با 117 قرار دارند. این چگالی برای فنلاند 99، ایالات متحده 90، اسپانیا 89، و فرانسه 84 است. اما این چگالی در صنعت خودرو بسیار بالاتر می‌باشد به­طوری­که تقریباً با ازای هر 10 کارگر یک روبات وجود دارد. آمار­ها نشان می‌دهد که ژاپن و ایتالیا با تعداد به ترتیب 1710 و 1600 روبات بر 10هزار کارگر پیشتاز هستند. بعد از آنها آلمان با 1180، فرانسه با 1120، اسپانیا با 950، ایالات متحده با 770، انگلستان با 610 و سوئد با 630 قرار دارند.

 

انواع روبات‌های صنعتی و آمار به­کارگیری آنها

روبات­ها بر حسب نوع محورهای حرکتی خود (خطی یا دورانی) به پنج دسته عمده تقسیم می‌شوند:

 

الف) روبات‌های مفصلی: درصد استفاده از این نوع روبات­ها در سال 2005 حدود 59 درصد بوده است که نسبت به سال 2004 کاهش 2 درصدی داشته است. تعداد روبات‌های به­کار گرفته شده از این نوع در سال 2005 حدود 74هزار و 400 دستگاه بوده که افزایش 25 درصدی نسبت به سال قبل داشته­است.

 

ب) روبات‌های کارتزین: درصد استفاده از این روبات‌ها از 17 درصد در سال 2004 به 20 درصد در سال 2005 افزایش نشان می‌دهد. تعداد روبات‌های به­کار گرفته شده از این نوع در سال 2005 حدود 25هزار و 200 دستگاه بوده­است که رشد 55 درصدی را داشته­است.

 

ج) روبات‌های استوانه‌ای: این نوع روبات‌ها نیز از افزایش درصد کاربرد برخوردار بوده‌اند طوریکه از 8 درصد در سال 2004، به 12 درصد در سال 2005 افزایش درصد کاربرد داشته‌اند. تعداد روبات‌های به­کار گرفته­شده از این نوع در سال 2005 حدود 15هزار و 400 عدد بوده است که رشد 103 درصدی را داشته­است.

 

د) روبات‌های اسکارا: این روبات‌ها از 13 درصد در سال 2004 به 8 درصد در سال 2005 کاربرد مصرف داشته‌اند. تعداد روبات‌های به­کار گرفته شده از این نوع در سال 2005 حدود 10هزاردستگاه بوده­است که نزول 18 درصدی را نشان می­دهد.

 

ه) روبات‌های کروی: درصد کاربرد این روبات‌ها در برابر بقیه ناچیز بوده­است.

 

نتیجه­گیری

آمار جهانی ارائه شده از چند زاویه حائز اهمیت است. نکته بارز در این میان کاهش قیمت جهانی روبات­های صنعتی و روند رو به کاهش آن است که نشان از اقتصادی‌تر شدن استفاده از روبات در صنعت دارد. یکی از دلایل اصلی عدم استقبال صنایع کشور از روبات‌ها، اقتصادی نبودن آنها­ست که با توجه به روند رو به کاهش قیمت روبات و همچنین افزایش نسبی هرینه‌های نیروی کار انتظار می‌رود در آینده‌ای نه چندان دور شاهد گسترش به­کارگیری روبات‌های صنعتی در بخش‌های مختلف صنعتی کشور باشیم. نکته دیگر حرکت سریع السیر کشورهای صاحب نام در این زمینه و همچنین شروع فعالیت سایر کشورها­ست. با مقایسه فاکتور چگالی روبات که در بخش خودرو حدود یک روبات به ازای هر 10 نفر نیروی کار است، متوجه می‌شویم فاصله بسیار زیادی بین کشورمان و کشورهای مطرح وجود دارد. اگر چه ایران هنوز هیچ جایگاه مطرحی در بین کشورهای آسیایی ندارد، ولی این پتانسیل را داراست که در این زمینه گام‌هایی جدی بردارد. این کار عزم ملی و همه‌جانبه­ای را می­طلبد زیرا هیچ ارگان و یا واحد صنعتی به تنهایی نمی‌تواند تحول قابل ملاحظه‌ای در این راستا در صنعت کشور به­وجود آورد. یکی از ملزومات اصلی آن پذیرش خود این باور است که روبات‌های صنعتی می‌توانند در تعالی و رشد صنعتی کشور موثر واقع شوند. به نظر می‌رسد فعلاً ضعف اصلی در این بخش است که به همان مسئله فرهنگ­سازی روباتیک و اتوماسیون صنعتی همراه افزایش سطح دانش و آگاهی نیروهای صنعتی کشور از مدیران ارشد گرفته تا مدیران میانی و پرسنل مهندسی و نیروهای کارگری لایه پایین برمی­گردد.

 

منبع

- World Robotics، 2006، IFR International Federation of Robotics.

 

 

 

 

 

[1] - World Robotics

 

[2] - United Nations Economic Commission for Europe

 

[3] - International Federation of Robotics