hc8meifmdc|2010A6132836|Articlebsfe|tblEssay|text_Essay|0xfbff5cbb02000000cf02000001000100

سید محمد اعرابی 

محرم رزمجوی 

چکیده:

فرایند مدیریت استراتژیک  و یا به عبارت دیگر، مدیریت سیاست گذاری در سطح ملی نیز همانند فرایند مدیریت استراتژیک در سطح بنگاه،  شامل سه مرحله تدوین، اجرا و ارزیابی وکنترل می شود، هر چند در نحوه اجرای هر کدام از این سه مرحله در سازمان ها و سطوح مختلف، تفاوت هایی نیز وجود دارد.  فرایند مدیریت استراتژیک با تعریف چشم انداز و مأموریت سازمان آغاز می شود؛ این چشم انداز و مأموریت، در واقع راهنمای عمل اجرای استراتژی های مختلف به شمار می روند. چشم‌انداز در واقع آینده مطلوبی را برای یک سازمان ترسیم می‌کند. و در ادبیات مدیریت، یکی از لوازم رهبری شناخته شده است؛ از این رو رهبرانی می‌توانند مجموعه‌هایشان را به طور مؤثر هدایت کنند و از اتلاف منابع و حرکت‌های نا هماهنگ جلوگیری کنند که یک چشم انداز روشن داشته و این چشم انداز را به مجموعه‌ها منتقل کرده باشند و مجموعه‌شان را بر اساس آن هدایت کنند . این رهبری، در همه سطوح سازمانی و ملی  مطرح است. در متن یا سند چشم انداز، اهداف کلی ترسیم می شود و سپس راهبردهایی برای رسیدن به این اهداف طراحی و اجرا می شود.  برای تأمین اهداف مندرج در سند  هر چشم انداز ضرورت دارد  که هر سه مرحله مدیریت استراتژیک  به دقت و درستی طراحی و اجرا شود. در این مقاله سعی شده است با بررسی اجمالی مراحل مدیریت استراتژیک و مدل های مورد استفاده در هر کدام از این مراحل، یک هماهنگی و یکپارچگی  بین فرایند مدیریت استراتژیک و تأمین اهداف سند چشم انداز 20 ساله جمهوری اسلامی ایران بر قرار شود.

واژگان کلیدی: چشم انداز، بررسی محیط، تدوین استراتژی(راهبرد)، اجرای استراتژی، کنترل استراتژی.

مقدمه

هر چند که کشور ایران به لحاظ داشتن برنامه های بلند مدت توسعه، سابقه ای 60 ساله دارد( اولین برنامه توسعه اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی ایران در سال 1327 اجرا شده است.) اما اندیشه داشتن چشم انداز به سال های بعد از پیروزی انقلاب اسلامی بر می گردد. این امر، به دلیل وقوع جنگ تا سال 1375 محقق نشده بود تا این که در سال 1375 هیأت دولت، سازمان برنامه و بودجه وقت را ملزم کرد تا نسبت به تدوین چشم انداز توسعه کشور اقدام کند.  در ابتدا چشم اندازی تحت عنوان " برنامه ایران 1400" تدوین شد که بعد ها به دلایل مشکلات و مسائل خاص، به مرحله اجرا نرسید. سرانجام  با مطرح شدن مجدد بحث داشتن چشم انداز در سال 1381 در هیات دولت و مجمع تشخیص مصلحت نظام،  چشم انداز 20 ساله کشور تهیه و تدوین شد. این برنامه از سال 1384 به اجرا گذاشته شده است. هم چنین 4 برنامه 5 ساله توسعه در راستای این چشم انداز و در جهت رسیدن به اهداف مورد نظر تا سال 1404 تدوین شده است. این چشم انداز. مهم ترین سند توسعه‌ای و در واقع سند بالا دستی برنامه های توسعه کشور به شمار می رود. جمهوری اسلامی ایران، در چشم انداز بلند مدت در افق 1404 ، کشوری است با ویژگی های زیر:

• توسعه یافته، مردم سالار، دارای عدالت اجتماعی، آزادی های مشروع، حفظ کرامت و حقوق انسان ها

• برخوردار از دانش پیشرفته و توانا در تولید علم

• امن، مستقل، مقتدر

• جامعه ای برخوردار از سلامت، رفاه و داشتن امنیت اجتماعی

• توزیع مناسب درآمد و فرصت های برابر

• داشتن محیط زیست فعال

• دست یافته به جایگاه اول اقتصاد منطقه قفقاز، خاور میانه، شمال آفریقا و همسایگان(28 کشور)

• الهام بخش و فعال و مؤثر در جهان اسلام

• تعامل سازنده با جهان بر اساس عزت، حکمت و مصلحت

بعد از این توضیح مختصر در مورد سند چشم انداز کشور بهتر است با بررسی فرایند مدیریت استراتژیک، الگوهای مناسب در جهت تحقق اهداف سند چشم انداز معرفی شوند.

الگوی جامع مدیریت استراتژیک

در نمودار شماره یک، الگوی جامع مدیریت استراتژیک ارائه شده است. همانگونه که در نمودار نیز مشخص است، این فرایند با تعیین مأموریت  سازمان آغاز می شود. "بیانیه مأموریت سازمان" عبارتی است که بدان وسیله مقصود یک سازمان از مقصود سازمان دیگر متمایز می شود و آن بیان کننده " علت وجودی" سازمان است. اصولاً مأموریت سازمان -که به شیوه روشن بیان گردد- می تواند هدف های بلند مدت را تعیین و استراتژی ها را تدوین نماید. برخی از سازمان ها برای مأموریت و چشم انداز های سازمان دو سند تهیه می کنند. اگر در بیان مأموریت سازمان، تلاش شود به این پرسش پاسخ داده شود:" ما به چه کاری مشغول هستیم؟" در سند مربوط به چشم انداز های سازمان به این پرسش پاسخ داده خواهد شد:" ما می خواهیم چه بشویم؟"

چشم انداز تعریف شده برای یک کشور، همانند چشم انداز سازمان ها و شرکت ها نشان دهنده آمال و آرزوهای ساکنان آن کشور است. چشم انداز ها، مستقل از دامنه و گستره ای که در ابعاد مختلف زندگی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی هر نظامی در بر می گیرند، همواره افق های نوین و متفاوتی بسیار فراتر از دیدگاه های کوتاه مدت، میان مدت وحتی بلند مدت متعارف را پیش روی برنامه ریزان می گشایند و تهدید ها و فرصت هایی حتی فراتر از یک نسل را برای گریز از انتخاب های نادرست و تمرکز همه جانبه امکانات، استعداد ها و اقتدار یک ملت در جهت تحقق خواسته های  مشخص آشکارمی کنند.